اهمیت درختان شکسته و خشک جنگل برای حیوانات

سپهر سلیمی: در هفته‌های اخیر دستور سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره مجوز برداشت درختان شکسته‌ ایستاده، خشک، سرپا و خطرساز از جنگل‌های هیرکانی با اعتراضات شدید فعالان و شهروندان دوستدار محیط زیست همراه بود. حامیان حفاظت از محیط‌ زیست معتقدند درختان شکسته و خشک بخش مهمی از اکوسیستم جنگل را تشکیل می‌دهند و باید در جنگل باقی بمانند. بر‌اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، وسعت جنگل‌های ایران در سال ۱۹۰۰ میلادی حدود ۱۹میلیون هکتار بود اما این رقم تا سال ۲۰۱۲ به 4.14 میلیون هکتار کاهش یافته است. برپایه اطلاعات مؤسسه اقتصاد تجارت، تا سال ۲۰۱۵ مناطق جنگلی ایران به 7.10 میلیون هکتار کاهش یافته و نابودی ۴۳‌درصدی از سال ۱۹۰۰ داشته‌ است. این شرایط نشان می‌دهد نابودی جنگل‌ها ارتباط مستقیمی با انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی خواهد داشت. به‌طورکلی اهمیت درختان خشک و ایستاده در چند بخش مهم خلاصه می‌شود: این درختان شرایط مناسبی را برای زندگی و تکثیر حیوانات و موجودات بسیاری فراهم می‌کنند، انواع بی‌مهرگان، پستانداران کوچک، پرندگان، خزندگان و گیاهان بخشی از تنوع زیستی وابسته به این درختان هستند. درختان کف جنگل بستر مناسبی را برای خواب زمستانی برخی خزندگان ایجاد می‌کنند و فضای خوبی برای پناه‌گرفتن و استراحت حیوانات کوچک هستند. حفظ رطوبت جنگل و ایجاد سایه، شرایط مناسبی را برای رشد برخی گیاهان به وجود می‌آورد. ضمن اینکه باقی‌مانده درختان شکسته منبعی برای بذر و تکثیر درختان جنگلی هستند. درختان افتاده کف جنگل در حفاظت از خاک، جلوگیری از فرسایش و ایجاد سیل‌‌های بزرگ نقش مؤثری دارند. تجزیه درختان شکسته باعث برگشتن مواد مغذی از جمله نیتروژن و کربن به بستر خاک خواهد شد که نقش بسیار مهمی در حاصلخیزی جنگل دارد. در اهمیت درختان شکسته همین نکته کافی است که تحقیقات نشان داده حدود یک‌پنجم از گونه‌های جنگلی به بقایای چوبی وابسته‌اند. این حیوانات شامل گونه‌های نادر یا در خطر انقراض مانند برخی حشرات ساکن درختان خشک، می‌شود. جمع‌آوری درختان خشک‌‎شده از جنگل علاوه‌بر آسیبی که به زیستگاه حیوانات وارد می‌‌کند، می‌تواند موجب حضور افرادی در جنگل شود که در پی شکار گونه‌های جانوری یا قطع درختان سالم هستند. ساده‌ترین و مهم‌ترین فایده درختان خشک و شکسته در ادامه بقای اکوسیستم جنگل خلاصه می‌شود. جنگل‌ها زیستگاه بسیاری از حیوانات بزرگ و کوچک هستند که ممکن است همچنان ناشناخته بوده و در هیچ‌جای دیگر دنیا وجود نداشته باشند. ۸۰ درصد از تنوع زیستی جهان در جنگل‌ها وجود دارد. براساس گزارش سازمان ملل متحد، خطر نابودی، طبیعت و تنوع زیستی زمین را تهدید می‌کند و به ‌طور بی‌سابقه‌ای روند انقراض گونه‌ها افزایش یافته است. در‌حال‌حاضر یک میلیون گونه جانوری و گیاهی از هشت میلیون گونه شناخته‌شده زمین در خطر انقراض قرار دارند. نابودی جنگل باعث ایجاد و افزایش تعارض بین انسان و حیات‌وحش خواهد شد. وقتی جنگل نابود شود، فضای زیست حیوانات محدود می‌شود یا منابع غذایی حیات‌‌وحش از بین می‌رود و برای تأمین مواد غذایی به ‌ناچار به محل زندگی انسان نزدیک خواهند شد. در کشور ما دام‌پروری افسارگسیخته، ویلاسازی و جنگل‌خواری، تبدیل جنگل به مزارع کشاورزی، ایجاد جاده و مراکز تفریحی در کنار آتش‌سوزی و شیوع بیماری‌های گیاهی آسیب‌های جدی و غیرقابل جبرانی به جنگل وارد کرده است. جنگل‌های ایران توان و ظرفیت آسیب بیشتر را ندارند.