گزارش «شرق» از لزوم قوانین جهانی در حمایت از کودکان در جنگ و ویرانی
کودکانی که همیشه در آتش می‌سوزند
آتش به جانشان می‌افتد. هر‌کدام در تقلا برای زنده‌ماندن در چادرهای اردوگاه دست و پا می‌زنند. خون بر لباس‌های رنگارنگ دختر‌بچه‌ها نقش می‌بندد. یکی مادرش را از دست داده، دیگری پسر‌بچه هفت‌ساله‌اش را. یکی شاهد زجر‌کشیدن پدر پیرش در بین شعله‌های آتش بوده و دیگری هنوز مبهوت لحظه سوختن خواهر پنج‌ساله است.
نسترن فرخه: آتش به جانشان می‌افتد. هر‌کدام در تقلا برای زنده‌ماندن در چادرهای اردوگاه دست و پا می‌زنند. خون بر لباس‌های رنگارنگ دختر‌بچه‌ها نقش می‌بندد. یکی مادرش را از دست داده، دیگری پسر‌بچه هفت‌ساله‌اش را. یکی شاهد زجر‌کشیدن پدر پیرش در بین شعله‌های آتش بوده و دیگری هنوز مبهوت لحظه سوختن خواهر پنج‌ساله است. موشک‌هایی که یکشنبه‌شب همان اندک آرزوهای باقی‌مانده برای کودکان اردوگاه تل‌السلطان رفح را هم با خاک یکسان کرد. شاید بزرگ‌ترها با هر نگرانی در چشمان کودکانشان، به آرامی در گوششان زمزه می‌کردند که نگران نباش، این اردوگاه امن است و دشمن در این منطقه با ما کاری ندارد؛ اما در همان لحظات، موشکی همین منطقه امن را به آتش می‌کشد و بیش از 45 نفر در همان ساعات اول کشته می‌شوند. ولی سهم کودکان از این جنایت چیست؟ همین حالا کودکان بسیاری در نابرابری‌های اجتماعی و درگیری بین کشورها در حال نابودی هستند، بدون آنکه سهمی در آن داشته باشند. به باور بسیاری و حتی کنوانسیون‌های بین‌المللی و حقوق بشر، کودکان بدون در نظر گرفتن نژاد، دین، قومیت، فرهنگ و پارامترهای دیگر، حقوق یکسانی دارند و باید مورد حمایت قرار گیرند. با وجود این، نهادهای حقوقی بین‌المللی در اقصانقاط جهان راهی برای جلوگیری از این همه جنایت در قبال کودکان در دست دارند؟
این گزارش در مصاحبه با چند حقوق‌دان، کارکرد مجامع حقوقی بین‌المللی را بررسی کرده است.
مسائل سیاسی ربطی به حقوق کودک ندارد
با توجه به واکنش برخی، سؤال مهم این است که آیا در بحث‌های سیاسی و جریان‌های فکری مختلف، ما باید کودکان را جدا از آن بحث مورد حمایت قرار دهیم یا نه؟ سؤالی که رضا شفاخواه، وکیل پایه‌یک دادگستری و فعال حقوق کودک، در گفت‌وگو با «شرق» به آن اشاره دارد و می‌گوید: «در این زمینه ما قواعد روشنی داریم و اگر با حقوق بین‌المللی به ماجرا نگاه کنیم، جای هیچ شکی در این زمینه باقی نمی‌ماند. به عبارت دیگر، یا ما به حقوق بشر و حقوق کودکان اعتقاد داریم یا نداریم. حقوق بشر به دور از دین، نژاد و قومیت شامل تمام ابنای بشر به صرف انسان بماهو انسان‌بودن است. پس هر انسانی دارای حقوقی است. در این زمینه اسناد حقوق بشر مثل اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون حقوق کودک، وجود دارد که هر دو کودکان را به دور از دین، ملیت، مذهب، کشور و نژاد در نظر می‌گیرد که آنها را مشمول حقوق یکسانی دانسته است. در واقع کودکان را باید جدا از جریان‌های سیاسی و اختلافات جهانی در نظر بگیریم. مثلا گفته می‌شود چون سران فلان کشور درباره کودکان ما اظهار‌نظر نکردند، ما هم واکنشی نشان نمی‌دهیم؛ در‌حالی‌که این یک اظهار‌نظر سیاسی است و ربطی به حقوق کودکان ندارد. طبق اعلام یونیسف، اسرائیل به کنوانسیون حقوق کودک پیوسته و طبق این پیمان‌نامه تل‌آویو باید حقوق کودکان را در همه مخاصمات مسلحانه رعایت کند. پس نمی‌تواند به بهانه جنگ، تروریسم و دفاع از خود، کودکان را قربانی کند. حقوق بین‌الملل حتما ضمانت‌های اجرائی را در نظر دارد و برای تخطی از این موضوع مواردی را در نظر گرفته است. برای مثال، کنوانسیون حقوق کودک سه پروتکل دارد که یکی از آن آیین مکاتبات است؛ یعنی اگر یک کشور حقوق کودکان را به شکل عمده نقض کرد، چگونه باید با او مواجه شد. اگر کشوری حقوق کودکان را به‌طور عمده نقض کرد، مثل کاری که اسرائیل در حال حاضر در سرزمین‌های فلسطین انجام می‌دهد، می‌توان آن را تحت گزارشی در کمیته حقوق کودک مطرح کرد و این کمیته گزارش‌ها را در شورای حقوق بشر سازمان ملل مطرح کند. این موضوع اگر به حدی فاحش باشد که حقوق کودکان به‌طور عمده نقض شده، آن کشور محکوم می‌شود. قطع‌نامه‌های شورای امنیت عموما لازم‌الاجرا هستند و حتی پشتوانه حمله نظامی به یک کشور را هم دارند. اما همه اینها در حالی است که باید ببینیم کشورها و سیاست‌های آنها اراده‌ای برای این ماجرا دارند یا نه. با وجود این، طبق قوانین کنوانسیون، مصالح کودکان باید در اولویت همه چیز باشد...».
کودکان بسیاری در حال نابودی در جنگ هستند
کودکان قربانی اول هر بی‌عدالتی و جنایت تاریخی هستند. به گفته ابوذر نصراللهی، وکیل پایه‌یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز، معمولا برای کشورهای قدرتمند، این کودکان جنگ‌زده و قربانی اهمیتی ندارند. نصراللهی در ادامه به «شرق» می‌گوید: «در این مورد توجه کنید که علی‌الاصول در جنگ‌ها و مخاصمات داخلی و بین‌المللی کودکان به دو صورت کلی قربانی واقع می‌شوند؛ معمولا از کودک درگیر در مخاصمه به‌عنوان کودک‌سرباز و جاسوس استفاده می‌شود که در همین حین مورد سوءاستفاده جنسی هم قرار می‌گیرند. در کنار این، کودکان جنگ‌زده کشته، زخمی یا اسیر می‌شوند. اگر به موضوع جنگ‌زدگی بنگریم که شاید شامل خوش‌شانس‌ترین افرادی باشند که از جنگ جان سالم به در برده‌اند، می‌بینیم تبعات وحشتناکی برای فرد و جامعه در پی دارد که بخشی از آن موضوع حاشیه‌نشینی و ناهنجاری‌های ناشی از آن است. ماده ۳۸ پیمان‌نامه حقوق کودک استفاده از کودکان زیر ۱۵ سال را در جنگ ممنوع کرده و ماده ۴ پروتکل اختیاری شرکت کودکان در جنگ، مشارکت کودکان زیر ۱۸ سال در جنگ را ممنوع کرده و حسب ماده ۸ اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری استفاده از کودکان زیر ۱۵ سال در جنگ جرم جنگی تلقی شده است. منتها این یک سوی ماجراست و سوی دیگر آن قربانی‌شدن کودکان در جنگ بدون آنکه مستقیما به‌عنوان سرباز در جنگ استفاده شده باشند. متأسفانه جامعه جهانی علی‌رغم کنوانسیون‌های متعدد، عملا صرفا به صورت شعارگونه مدعی دفاع از حقوق کودکان درگیر در مخاصمات و جنگ است. فقط برای اینکه بدانیم ناکارآمدی اقدامات بین‌المللی تا چه حد بوده، کافی است رجوعی به آمارها شود. از سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ در نتیجه ۱۱ هزار حمله بیش از ۲۲ هزار کودک و معلم تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. با‌این‌حال، انسان بماهو انسان کرامت دارد و فرق نمی‌کند که این انسان در کجای این کره خاکی زندگی می‌کند؛ بنابراین نه‌فقط رنج کودکان بلکه رنج انسان‌ها باید برای تمام مردم جهان فارغ از ملیت آنها مهم باشد. اما به نظر می‌رسد اولویت کشورها بر پایه سیاست‌هایی است که دنبال می‌کنند و نه حقوق بشر. بنا بر نقل جراید، هر چهار ساعت یک کودک در غزه قربانی جنگ می‌شود و این خود بیانگر همه چیز است.
کسی جلوی این جنایات علیه کودکان را بگیرد
با وجود قربانی‌شدن تعداد بالای کودکان در جنگ، سؤال مهم کارکرد سازمان‌های بین‌المللی است. آنچه صالح نقره‌کار، عضو کمیسیون حقوق بشر کانون وکلا، به آن اشاره دارد، اهمیت ورود کشورها به این موضوع است و به «شرق» می‌گوید: «نیاز به مداخله حمایتگرانه در راستای تقویت و توسعه حقوق کودکان و جلوگیری از جنایت علیه کودکان بسیار مهم است. کودکان به‌عنوان اقشار آسیب‌پذیر که در وضعیت‌های خطرناک قرار می‌گیرند، در عرصه عمومی نیازمند حمایت و مداخله‌های ترمیمی و تأمینی هستند. در این راستا، هرگونه اقدامی که باعث آسیب به وضعیت کودکان شود و از حمایت آنها شانه خالی کند، عواقب جبران‌ناپذیری در آینده کودک و حتی همان کشور مقابل خود خواهد داشت».