واکاوی آتش‌سوزی‌های سریالی اخیر در گفت‌وگو با سخنگوی سازمان آتش‌نشانی:
عاملان دورزدن اصول ایمنی در مراکز درمانی باید پاسخگوی مراجع قضائی باشند
آتش، نیروی قدرتمندی است که روزگاری ناجی بشر بود و گاهی بلای جان انسان‌هاست. در روزهای اخیر آتش‌سوزی در بازار شادآباد موجب خسارات گسترده و فوت سه نفر شد. پیش‌از‌آن نیز در تهران و شهرهای دیگر در شهرک‌های صنعتی، انبارها و کارگاه‌ها و بازارها گرفتار حریق شدند. این حوادث در فواصل کوتاه از هم رخ می‌دهند و نگرانی شهروندان را درباره محل کار و رفت‌و‌آمدشان بر‌می‌انگیزد. سریالی‌شدن این آتش‌سوزی‌ها در نقاط مختلف پایتخت و کشور، ما را بر آن داشت تا نگاهی دقیق‌تر به ابعاد، مخاطرات، تبعات و ریشه‌های این حوادث داشته باشیم.
مریم مختاریان: آتش، نیروی قدرتمندی است که روزگاری ناجی بشر بود و گاهی بلای جان انسان‌هاست. در روزهای اخیر آتش‌سوزی در بازار شادآباد موجب خسارات گسترده و فوت سه نفر شد. پیش‌از‌آن نیز در تهران و شهرهای دیگر در شهرک‌های صنعتی، انبارها و کارگاه‌ها و بازارها گرفتار حریق شدند. این حوادث در فواصل کوتاه از هم رخ می‌دهند و نگرانی شهروندان را درباره محل کار و رفت‌و‌آمدشان بر‌می‌انگیزد. سریالی‌شدن این آتش‌سوزی‌ها در نقاط مختلف پایتخت و کشور، ما را بر آن داشت تا نگاهی دقیق‌تر به ابعاد، مخاطرات، تبعات و ریشه‌های این حوادث داشته باشیم.
آتش‌سوزی انبار چسب و لوله در بازار شادآباد
شنبه 21 مهرماه، بازار شادآباد در منطقه 18 تهران دچار آتش‌سوزی شد. حدود 200 آتش‌نشان بیش از 12 ساعت برای اطفای حریق تلاش کردند. تعداد فوت‌شدگان این حادثه سه نفر اعلام شد. شهردار تهران روز چهارشنبه 25 مهرماه، در حاشیه جلسه هیئت دولت در جمع خبرنگاران درباره علت آن گفت: فردی به صورت ناایمن اقدام به جوشکاری کرده که آتش به انبار چسب سرایت کرده و منجر به آتش‌سوزی شد.
جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی، در گفت‌وگو با «شرق» در‌این‌باره می‌گوید: در شادآباد دو راسته بازار و حدود صد مغازه بود که تعدادی در آتش سوختند و تعدادی خراب شدند. خود مغازه‌دارها به همدیگر می‌گفتند: «فلانی، چقدر گفته بودم جنس‌هایت را از اینجا جمع کن یا الان موقع انبار‌کردن اجناس نبود». خود آنها اعتراف می‌کردند مقصرند و هیچ‌کدام کار درستی برای حفظ ایمنی مغازه نکرده بودند.
او درباره پیشگیری از وقوع اتفاقات مشابه نیز اظهار کرد: پیشگیری و رعایت ایمنی خانه و مغازه مالک‌دار، با خود مالکان است. شهرداری نمی‌تواند با عوارض‌گرفتن از دیگر شهروندان ایمنی مغازه‌هایی را که مالکان‌شان خود درآمد بالایی دارند، تأمین کند. متأسفانه مالکان خود اهمیتی نمی‌دهند. آتش‌نشانی قدرت اجرائی بیشتری از بازدید‌کردن و اخطار‌دادن ندارد. اگر رعایت کردند که خوب است، وگرنه این اتفاق‌ها برای خودشان می‌افتد. اگر منتظر اقدام بقیه باشیم، چنین اتفاق‌هایی باز هم تکرار می‌شوند.
آتش‌سوزی بازار مدنی قشم
پاساژ شماره یک (مدنی) بازار قدیم قشم در ساعت 4:30 صبح چهارشنبه 4 مهر دچار حریق شد. رئیس اداره آتش‌نشانی و خدمات ایمنی، نجم‌الدین فریدونی، از مهار آتش پس از 14 ساعت خبر داد. دو تیم آتش‌نشان از پالایشگاه و یک تیم از قشم مولد، به همراه یک دستگاه خودروی آتش‌نشانی به محل اعزام شدند. مسئول روابط‌عمومی بیمارستان پیامبر اعظم (ص) قشم گفت: تعداد مصدومان آتش‌سوزی گسترده در بازار قدیم این جزیره به دلیل استنشاق دود و مشکلات تنفسی 17 نفر است که در‌حال درمان‌اند و هیچ‌کدام از مصدومان دچار سوختگی نشده‌اند.
دادستان عمومی و انقلاب شهرستان قشم، امید مهدوی‌مجد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: دستور قضائی برای روشن‌شدن علت و ابعاد آتش‌سوزی بامداد (چهارشنبه) پاساژ شماره یک (مدنی) بازار قدیم قشم صادر شده است. او همچنین اظهار کرد: تحقیقات اولیه درباره علل وقوع این حادثه بلافاصله با نظارت دستگاه قضائی آغاز شده است. دستگاه قضائی بر‌اساس قانون با عاملان و مسببان احتمالی این حادثه قاطعانه برخورد می‌کند.
آتش به دنبال بازارهای مناسب
بازار مشروطه تبریز، بازار قزوین، بازار بزرگ تهران، بازار شب نجف‌آباد اصفهان و تعدادی از مراکز تجاری حداقل یک بار دچار آتش‌سوزی شده‌اند. اغلب این بازارها میراث تاریخی و ساخته سال‌های بسیار دور هستند. بعضی از آنها نیز ثبت جهانی شده‌اند. در صورت هرگونه تخریب از جمله حریق نتایج جبران‌ناپذیری به بار می‌آید.
اغلب علت این رخدادها را مشکل سیم‌کشی‌ها و اتصالات برق دانسته‌اند؛ اگرچه رعایت‌نکردن ایمنی از سوی مغازه‌داران هم مؤثر بوده است. در پایان این آتش‌سوزی‌ها خسارات زیادی به بازاریان وارد می‌شود که معمولا آنها که بیمه ندارند، زیان بیشتری می‌بینند. همچنین بافت ارزشمند و تاریخی این بناها آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌بیند.
ملکی درباره بناهای تاریخی و فرهنگی در معرض خطر نیز گفت: در مبحث بناهای تاریخی ما با مسئولان سازمان میراث فرهنگی ارتباطاتی داریم و تفاهم‌نامه‌هایی امضا کرده‌ایم. از تعداد زیادی موزه و اماکن تاریخی هم بازدید کرده‌ایم، اما تعدادی از اماکن تاریخی به‌ویژه در محدوده بازار هستند که سازمان میراث فرهنگی آنها را میراث فرهنگی اعلام کرده، اما مالک دارند. برای مثال نوه صاحب ملک زنده است. در این شرایط هم میراث فرهنگی اختیاری بر آن ملک ندارد. افراد سند دارند و گاهی هم با دانستن قدمت بنا حاضر به هزینه‌کردن برای ایمنی آن نیستند. در صورت واگذار‌کردن این ملک‌ها به میراث فرهنگی کارهای‌شان از طریق سازمان انجام خواهد شد، وگرنه صاحبان ملک شخصا برای خراب‌نشدن بنا باید ایمنی سازه را تأمین کنند. گاهی هم بعضی املاک با وجود نداشتن مالک و تعلق‌داشتن به سازمان میراث فرهنگی، مشکلات حقوقی دیگری دارند. برای مثال در یک ملک می‌گویند «این ملک با آن ملک معارض است» و چنین چالش‌هایی.
در غیر این صورت در املاکی که کامل در اختیار میراث فرهنگی است، با آتش‌نشانی تعامل دارند و آنها هم در راستای ایمنی آن کمک می‌کنند. در بسیاری از موزه‌ها بهترین سیستم‌های اطفا وجود دارد.
مناطق خاص شعله‌ور می‌شوند
با نگاه به مناطقی که بیشترین آتش‌سوزی در آنها رخ داده، متوجه الگویی تکرارشونده می‌شویم: بیشتر بافت قدیمی و فرسوده شهرها دچار حادثه می‌شوند. این مناطق که اغلب یا جمعیت زیادی را در خود جا داده‌اند یا مراکز قدیمی تجارت و بازارها هستند، خسارات مالی و جانی بیشتری هم به همراه می‌آورند. مشکلات مختلفی در این زمینه وجود دارد و شهرداری یا آتش‌نشانی اخطارهایی می‌دهند. جلال ملکی درباره دلایل اصلی مشکلات این مناطق گفت: مشکلات زیادی وجود دارد. سیم‌کشی‌ها برای 70 یا 80 سال پیش است. خود ساختمان‌ها گاهی برای 150 سال قبل هستند. در گذشته کاربری مسکونی داشته و حالا با وجود قدمت طولانی انباری پر از اجناس شده است. رفت‌وآمد چرخ‌های حمل بار و سیم‌کشی‌های بسیار بد که دسترسی مناسبی به آن نیست. نه خاموش‌کننده و نه سیستم اطفای حریق دارند. اصول ایمنی در آنها رعایت نمی‌شود. معابر این مناطق باریک و دسترسی سخت است که میزان حوادث به همین دلایل بالا می‌رود.
تابستان در آتش
مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی مشهد، حمیدرضا کافی‌نیا، از افزایش تعداد عملیات اطفای آتش‌سوزی مشهد در شهریور سال جاری گفت: در این ماه ۷۴۶ مورد بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۲ رشد ۱۱.۵ درصدی نشان می‌دهد.
22 شهریور نیز آتش‌سوزی در انبار پالت در منطقه گرمدره کرج اتفاق افتاد. سه دستگاه آمبولانس از استان البرز و دو دستگاه از استان تهران اعزام شدند و حریق را به‌سرعت مهار کردند. پس از این حادثه 13 نفر به دلیل غلظت بالای دود دچار مشکل تنفسی شدند که پس از ارزیابی و معاینات اولیه، برای ادامه روند درمان به بیمارستان منتقل شدند. 9 مردادماه سوله مواد شیمیایی جاده قدیم کرج و 29 همان ماه انبار ضایعات نیمه‌کاره در اتوبان نیایش دچار حریق شدند.
بیمارستانی دیگر طعمه آتش
آتش‌سوزی در بیمارستان شریعتی تهران شب 28 مرداد رخ داد. این بیمارستان واقع در تقاطع خیابان کارگر شمالی و بزرگراه آل‌احمد، بعد از بیمارستان گاندی و کلینیک سینا اطهر دچار حریق شد. در این عملیات زنان آتش‌نشان نیز نقش داشتند.
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی درباره چنین حوادثی در مراکز درمانی گفت: آتش‌سوزی کلینیک سینا اطهر باعث شد وزیر بهداشت وقت، نامه‌ای به آتش‌نشانی و شهرداری بنویسد که در مقابل رعایت ایمنی در اماکن درمانی که از وزارت بهداشت مجوز می‌گیرند، کوتاه نیایید. همان باعث شد تعداد زیادی، در حدود 50، 60 مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، از بین صد‌و‌چند بیمارستان تأییدیه آتش‌نشانی گرفتند؛ کاری که بیمارستان‌ها پیش از این برای آن یک قدم هم جلو نگذاشته بودند. وزارت بهداشت واقعا مجوز هر مرکز درمانی‌ای را که نمی‌توانست از آتش‌نشانی تأییدیه دریافت کند نمی‌داد. خود مراکز می‌گفتند «مجوزمان دو ماه شده باطل است و فکر می‌کردیم مثل دفعات قبل به نوعی حل می‌شود». اما این بار با دفعات قبل فرق می‌کرد. ای‌کاش بقیه وزارتخانه‌ها، ادارات و صنوف هم بیایند و همکاری کنند.
بیمارستان شریعتی جزء بیمارستان‌های خیلی پرخطر نبود؛ یعنی جزء اماکن دارای خطر بود اما بحرانی نبود. کارهای اداری را در حد تشکیل پرونده کرده و دستورالعمل گرفته بود و به دنبال شرکت مشاور می‌گشت. همین کارها را تا یک سال قبل هم نکرده بودند. این اقدام به کار هم خوب است؛ همین که از اتفاق تلخی عبرت بگیریم و راه را بر دیگر حوادث تلخ ببندیم. اما با این‌همه آتش‌سوزی در انبارها و کارگاه‌ها، عبرت نمی‌گیریم و هر بار تکرار می‌شوند.
تأییدیه آتش‌نشانی؛ مؤثر یا نه؟
تأییدیه آتش‌نشانی پایان کار، سندی است که توسط سازمان آتش‌نشانی صادر می‌شود و نشان‌دهنده انطباق ساختمان با الزامات ایمنی سازمان آتش‌نشانی دربرابر حوادث مختلف از جمله حریق است.
برخی از مالکانی که باید این تأییدیه را از آتش‌نشانی دریافت کنند، از راه‌های مختلف به دنبال دورزدن هستند یا آن را جدی نمی‌گیرند. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیز از جمله مکان‌هایی محسوب می‌شوند که ملزم به دریافت این تأییدیه هستند. در گفت‌وگو با سخنگوی آتش‌نشانی، به این موضوع نیز اشاره شد: هزینه تأییدیه بسته به وسعت بیمارستان و تعداد طبقات محاسبه می‌شود. شاید فاز اول آن بیشتر از 20 میلیون تومان نشود؛ مگر در بیمارستان‌هایی مانند بیمارستان امام خمینی که چندین ساختمان دارند و هزینه بالا می‌رود. اگر بگوییم برای ایمن‌شدن و دادن تأییدیه کل یک بیمارستان تعطیل شود، باعث زحمت بیماران و مردم خواهد شد. ما برای نشان‌دادن حسن نیت خود به مراکز درمانی که حساسیت دارند، کمی از قانون هم فراتر رفتیم. به آنها گفتیم فاز‌بندی کنید و هر فاز را جداگانه انجام دهید تا نیازی به تعطیل‌کردن کل بیمارستان نباشد. در فاز اول، کارهای بسیار ساده‌ای مثل نوسازی سیستم برق، نصب خاموش‌کننده‌ها، آموزش نیروها، نصب تابلوهای راهنما، از راه برداشتن موانع در راه‌پله‌ها، چک‌کردن موتورخانه و چنین چیزهایی که شاید یک ماه هم طول نکشد، انجام شود. در فاز دوم نصب سیستم اطفای حریق که آن هم نه همه طبقات باهم، بلکه در مدتی معین که مجبور به تعطیلی همه بخش‌ها نباشد. در فاز سوم، مرتب‌کردن انباری‌ها و راه‌های خروج و... که اگر افراد در همان فاز اول همکاری کنند، ما نیز در دادن تأییدیه با آنها همکاری خواهیم کرد. اما اگر کسی از همان فاز اول به دنبال دورزدن باشد، معلوم است نمی‌خواهد این کار را انجام دهد. اگر کسی با دانستن نقص در کار و شرایط خاص مراکز درمانی بخواهد ایمنی را دور بزند، بی‌انصافی است و باید پاسخگوی مراجع قضائی و افکار عمومی باشد. با بیمارستان‌ها، مراکز نگهداری سالمندان یا مهدکودک‌ها و مکان‌هایی که افراد ضعیف در آن حضور دارند، باید به‌گونه‌ای دیگر رفتار شود تا فشار کمتر باشد؛ برای مثال در بیمارستان گاندی هر مریض را چهار آتش‌نشان باید جابه‌جا می‌کردند.
تناسب شرایط آتش‌نشانی با حوادث
با توجه به تعداد بالای حوادث آتش‌سوزی، مطلوب‌بودن شرایط آتش‌نشانی‌ها می‌تواند آسیب‌های وارده را کمتر کند. تجهیزات جدید و مناسب و تعداد آنها، نیروهای متخصص و آموزش‌دیده مطابق با نیاز جامعه و فرهنگ مردم در مواجهه و همکاری در شرایط مختلف بر مهار حریق و کم‌شدن خسارات اثر دارد. با رعایت ایمنی و توجه به قوانین کارهای پرخطر مانند جوشکاری، کار با مواد شیمیایی و مواد اشتعال‌زا تا حد زیادی عوارض قابل کنترل می‌شوند. بازسازی و نوسازی بناهای قدیمی یا پر‌رفت‌و‌آمد یا با کاربری‌های خاص مانند بیمارستان‌ها، مراکز خرید، مهدکودک‌ها و مدارس از جمله پیشگیری‌های توصیه‌شده‌اند. کارشناسان همچنین نصب سیستم اطفا و راه‌اندازی دیگر موارد مرتبط را کمک‌کننده می‌دانند. در همین باره، ملکی گفت: در آتش‌نشانی تهران از نظر تجهیزات وضعیت ما بد نیست؛ نمی‌گویم خیلی عالی است، اما در کشور با اختلاف وضعیت‌مان بهتر است. من خود سابقه 28ساله دارم. در آن زمان ماشین‌ها بسیار فرسوده بودند. البسه ما افتضاح بود. شلوار ما آتش‌نشان‌ها تفاوتی با شلوار بادگیر موتور‌سوارها نداشت. چکمهها و دستکش‌های ما همان چکمهها و دستکش‌های معمولی بود. شهرداری تهران در سال‌های اخیر وضعیت را بسیار بهتر کرده است. ما به‌روز‌ترین تجهیزات را داریم. نمی‌گویم نقصی نیست، اما حداقل در ایران و کشورهای منطقه از شهرهای شاخص هستیم. از حیث نیرو کمبود داریم که با مجوزی که از شهرداری گرفتیم، تا پنج شش سال آینده بخشی از آن جبران خواهد شد. کمی مشکلات اداری هست، اما کم‌کم در‌حال جذب هستیم. درنهایت همه کار این نیست. با تأسیس ایستگاه جدید، تجهیز‌کردن و اضافه‌کردن پرسنل، هزینه‌های بیشتری به شهر وارد می‌شود. شهروندان نیز ملزم به پرداخت هزینه‌هایی بابت آنها می‌شوند. دنیا به سمت مشارکت شهروندی می‌رود. از آنها می‌خواهند هرچه بسازند، چه برج و ساختمان‌های صد‌طبقه، چه یک سالن نمایش، مدرسه، کارخانه و پاساژ، اما از ابتدا تا انتهای تأمین ایمنی این سازه باید توسط خود سازندگان باشد؛ گویی که آتش‌نشانی وجود ندارد. نمی‌توانند به بهانه بالا‌بودن هزینه‌ها و دورزدن از بحث ایمنی فرار کنند. دنیا به «خود‌ایمن»بودن اعتقاد دارد و به پشتوانه آتش‌نشانی همهچیز را رها نمی‌کنند؛ یعنی آتش‌نشانی یک مکمل است. برای مثال، اگر در یک هتل آتش‌سوزی شود، همه عقب نمی‌روند تا آتش‌نشانی برسد و ساختمان بسوزد؛ آژیرها عمل می‌کنند، سیستم‌های اطفای حریق کارشان را انجام می‌دهند، فن‌های فشار مثبت، اسپرینکلر و همهچیز اتوماتیک انجام می‌شود. سپس آتش‌نشانی می‌آید و کارهای خرد بعد از آن را انجام می‌دهد.
این در صورتی است که در ایران ساختمانی که آتش گرفته هیچ واکنش دفاعی ندارد و تمام فشار روی نیروهای آتش‌نشانی قرار می‌گیرد که گاهی از ظرفیت آنها هم خارج است. نمی‌شود با گسترش شهر و ساختمان‌های بلند، تعداد ایستگاه‌ها را مدام بیشتر کنیم. تمام مردم باید همکاری کنند و پای کار بیایند.