محرومیت از تحصیل 5 میلیون دانش‌آموز به خاطر نداشتن موبایل
از همان روزهای ابتدایی ورود کرونا به ایران و اجباری‌شدن آموزش از راه دور، سروکله اپلیکیشنی پیدا شد که مدت‌ها بود آموزشوپرورش دنبال راه‌اندازی آن بود.
شبکه شاد، شبکه درون‌سازمانی وزارت آموزشوپرورش است که صرفا مختص پیام‌رسانی دانش‌آموزان و معلمان طراحی شده. اول ماجرا به نظر می‌رسد همه‌چیز ساده پیش می‌رود؛ داشتن اپلیکیشنی شبیه پیام‌رسان‌های معمول که مختص دانش‌آموزان طراحی شده و می‌تواند در فضایی دور از خطوط قرمز اینترنتی، بچه‌ها را به مدرسه وصل کند؛ اما کمتر از یک هفته، مصائب آن مشخص شد که مهم‌ترین آن ملزومات عضویت در شاد بود؛ یعنی اینترنت و تلفن هوشمند! دو مواد لازمی که داشتنش در بسیاری از نقاط ایران برای خانواده‌ها تقریبا غیرممکن است. حالا بعد از گذشت حدود چهار ماه از راه‌اندازی رسمی شاد، معاون وزیر آموزشوپرورش اعتراف می‌کند تمام اما و اگرهایی که نسبت به این شبکه وجود داشت، درست بود و «شاد» می‌تواند منجر به محرومیت از تحصیل حدود چهارمیلیون‌و ۷۱۸ هزار دانش‌آموزی شود که به علت محروم‌بودن از داشتن اینترنت و تلفن هوشمند، هنوز به این شبکه متصل نشده‌اند .
از کمپین تبلت استقبال نشد
مسئله دسترسی‌نداشتن به فضای آموزشی آنلاین، از همان ابتدا از سوی معلمان مناطق محروم و خیرین مدرسه‌ساز اعلام شد. هم‌زمان با راه‌اندازی رسمی شبکه شاد، سازمان‌های مردم‌نهاد مدرسه‌ساز، به خیرین خود اعلام کردند به‌جای تأمین ساخت مدرسه به فکر تهیه تبلت باشند. فراخوانی مردمی هم برای اهدای تبلت‌های دستدوم راه افتاد؛ فراخوانی که عده‌ای آن را کارساز نمی‌دانستند و به نظرشان تبلت دسته‌دوم قطعا مشکل دارد و قابل استفاده نخواهد بود؛ مسئله‌ای که زهرا گیتی‌نژاد، رئیس مؤسسه خیریه مدرسه‌ساز مهرگیتی و ایجادکننده کمپین تلبت‌های دستدوم، در گفت‌وگو با «شرق» تأیید می‌کند. زهرا گیتی‌نژاد می‌گوید: «در کمپین مدرسه آنلاین بساز، ما از مردم خواستیم تبلت‌های دستدوم و قابل استفاده خودشان را به ما بدهند تا در اختیار دانش‌آموزان قرار دهیم؛ اما از این کمپین با وجود آنکه همه‌گیر شد، استقبالی نشد و تنها پنج تبلت دسته‌دوم به دست ما رسید که همه آنها خراب بودند ».
گیتی‌نژاد تصریح کرد: «من آماری از میزان ترک‌تحصیل‌ها ندارم؛ اما قطعا اتصال به شبکه شاد و دسترسی‌نداشتن به فضای آنلاین می‌تواند این هزینه‌ها را داشته باشد. هم‌زمان با استقبال‌نشدن از کمپین مدرسه آنلاین، یک شماره‌حساب اعلام کردیم و خوشبختانه استقبال خیلی خوبی شد و ما توانستیم 300 تبلت و تلفن هوشمند تهیه کنیم. 150 تبلت هم وزارت آموزشوپرورش در اختیار ما قرار داد و ما استان سیستان‌وبلوچستان را به‌عنوان استان پایلوت انتخاب کردیم و این تبلت‌ها به دانش‌آموزان ممتاز کلاس دوازدهم هدیه داده شد». او با بیان اینکه گرانی تلفن هوشمند از مسائل اصلی سازمان‌های مردم‌نهاد است، تصریح کرد: «ما در سه نوبت اقدام به خرید موبایل و تبلت کردیم. بار اول موبایل‌هایی با قیمت 800 هزار تومان، بار دوم تبلت‌های یک‌میلیون‌و 800 هزارتومانی که در نوبت سوم، قیمتشان دومیلیون‌و 800 هزار تومان شده بود و همین می‌تواند دغدغه جدی ما باشد». او در ادامه افزود: «امسال هم از همه خیرین خود خواسته‌ایم تلاششان را در مجهزکردن دانش‌آموزان به گوشی‌های هوشمند به کار ببرند؛ البته فضایی را هم در سایت مؤسسه مهرگیتی برای دانش‌آموزان و آموزش آنلاین فراهم کرده‌ایم. وزیر هم در جلسه‌ای به ما عنوان کردند حدود 90 درصد روستاها به اینترنت پرسرعت متصل شده و تا پایان سال 99 عدم دسترسی همه روستاهای کشور به اینترنت حل خواهد شد ».
بچه‌هایی که جا ماندند
حالا اما دیگر وزارت آموزشوپرورش هم آماری از بچه‌های بازمانده از تحصیل ارائه می‌کند که می‌توان سال‌های بعد به‌عنوان سوغات کرونا از آن یاد کرد؛ سه‌میلیون‌و 500 هزار دانش‌آموزی که به واسطه آموزش آنلاین، عطای مدرسه را به لقایش بخشیدند. به گفته رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزشوپرورش، موضوع دسترسی‌نداشتن دانش‌آموزان مناطق کم‌برخوردار به ابزارهای آموزشی مانند تبلت و گوشی همراه، مورد بررسی قرار گرفته و آمار این دانش‌آموزان منطقه به منطقه و شهر به شهر به‌صورت دقیق استخراج شده است. عده‌ای از دانش‌آموزانی که در سامانه شاد نبودند، به‌دلیل عدم دسترسی به تبلت و گوشی همراه بوده است و برای عده دیگری نیز دلایلی دیگر وجود دارد. آن دسته از دانش‌آموزانی که نتوانستند به جهت نداشتن تبلت به شاد متصل شوند یا آموزش‌های مجازی را ببینند، سه‌میلیون‌و ۲۵۵ هزار دانش‌آموز هستند. این مسئله به سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف طرح موضوع شده و اگر ما بخواهیم بحث بازماندگی از تحصیل این کودکان را کنترل کنیم، حتما نیاز است آنها به ابزارهای آموزش دسترسی داشته باشد. قرار شد این موضوع بررسی شود و امیدواریم به یک پویش همگانی تبدیل شود. وی در پاسخ به این پرسش که به دلیل عدم دسترسی به تبلت و گوشی همراه چه تعداد دانش‌آموز از تحصیل بازماندند و بیشترین آمار بازماندگان از تحصیل به دلیل دسترسی‌نداشتن به ابزارهای آموزشی مربوط به کدام استان‌هاست؟ گفت: «طبق بررسی‌هایی که ما انجام داده‌ایم، در مجموع چهارمیلیون‌و ۷۱۸ هزار نفر از دانش‌آموزان عضو شبکه شاد نشدند که ۵۰۰ هزار نفر از آنها از دانش‌آموزان اتباع هستند و امیدواریم شورای عالی پناهندگان و سازمان‌های بین‌المللی در این زمینه وارد عمل شوند. تا جایی که مربوط به ما بوده، همه کودکان را ثبت‌نام کرده‌ایم؛ اما واقعا در این شرایط یک‌سری امکانات در دسترس ما نیست؛ از این رو امیدواریم قسمتی از آن را سازمان‌های بین‌المللی بر عهده بگیرند و نسبت به کودکان اتباع احساس مسئولیت کرده و به آنها کمک کنند». حکیم‌زاده در پاسخ به این سؤال که آیا این سه‌میلیون‌و ۲۵۵ هزار نفر، بازمانده از تحصیل محسوب می‌شوند؟ گفت: «در هر حال اگر این امکان وجود نداشته باشد که از فضای فناوری استفاده کنند، عملا این خطر وجود دارد که آنها به جمع بازماندگان از تحصیل بپیوندند ».
کو اینترنت؟ کو موبایل؟
از همان روزهایی که آموزشوپرورش از افتخارات آنلاین اپلیکیشن شاد می‌گفت، معلمان روستاهای محروم آمار ترک تحصیل دانش‌آموزان خود را ارائه می‌کردند. عبید ملک‌رئیسی، سربازمعلم در استان سیستان‌وبلوچستان که پیش‌تر هم درباره مصائب استان پس از اپلیکیشن شاد با «شرق» صحبت کرده بود، در گفت‌وگوی خود با خبرنگار «شرق» می‌گوید: آخر سال تحصیلی خیلی از بچه‌ها به مدرسه نیامدند. زمانی که آموزش خانه به خانه را شروع کردم، دیدم تعداد ترک‌تحصیلی‌ها بیشتر شد. قطعا اول مهر هم تعداد ترک‌تحصیلی‌ها بیشتر می‌شود. حالا گفته‌اند اینترنت را وصل می‌کنند. استان سیستان‌وبلوچستان دومیلیون‌و ۸۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که حدود ۵۱ درصد استان ما روستانشین است و مطابق آمار وزارت ارتباطات، فقط پنج درصد از روستاها به شبکه‌های مخابراتی دسترسی دارند. دانش‌آموزان حتی برای دیدن برنامه‌های شبکه آموزش نیز مشکل دارند. مطابق آمار خود مدیر کل آموزشوپرورش استان، حدود ۳۰۰ روستا به شبکه‌های صداوسیما دسترسی ندارند. این آمار رسمی است و من فکر می‌کنم آمار بیشتر از اینها باشد». او در ادامه می‌افزاید: «حتی اگر اینترنت وصل شود، مسئله داشتن موبایل هوشمند را هم باید در نظر گرفت. تا حالا اینترنت نبود و کسی دنبال موبایل نبود، وقتی وصل بشود هم خانواده‌ها نیازی احساس نمی‌کنند که بخواهند چند میلیون تومان هزینه کنند و موبایل بخرند. از طرفی در برخی از روستاهای استان که تعصب بالاتری دارند، دست دختران موبایل هوشمند نمی‌دهند و آنها خودبه‌خود از چرخه تحصیل حذف می‌شوند ».
تا پیش از آمدن کرونا، عدم توانایی مالی خانواده‌های محروم در تأمین وسایل اولیه آموزش، یعنی کیف و لوازم‌التحریر، باعث می‌شد کودکان زیادی از مدرسه‌رفتن بازبمانند؛ مسئله‌ای که می‌شد با مبلغی معادل 200 هزار تومان، بخش ابتدایی‌اش را تأمین کرد؛ اما حالا شروع سال تحصیلی برای خانواده‌ها حدود دو میلیون تومان آب می‌خورد؛ خانواده‌هایی که فکر می‌کنند می‌توانند دخترانشان را به خانه بخت بفرستند یا پسران را روانه بازار کار کنند، به جای آنکه دو میلیون تومان هزینه تبلتی بکنند که آخرش معلوم نیست آنها را به شبکه شاد متصل بکند یا نه. خانواده‌هایی که در تأمین معاش روزانه مانده‌اند و با اقتصاد کرونازده، حتی درآمد پنج ماه پیش را ندارند، قطعا خرید تبلت را شوخی مضحکی با جیب خالی‌شان می‌دانند. حالا با نزدیک‌شدن به اول مهر، به نظر می‌رسد آموزشوپرورش باید فکری اساسی برای بچه‌هایی بکند که امکان وصل‌شدن به «شاد» را ندارند.