14دی ، روز جهانی خط بریل

آخه این نقطه‌ها دیگه چی هستن!؟ دستم قلقلک میشه، خندم می‌گیره، چرا وارونه باید باشن؟ چرا باید وارونه روشون دست بکشم؟  اصلا چرا باید روشون دست بکشم؟ نمیفهمم چی هستند. من دوست دارم با چشمم نِگاشون کنم. من دوست دارم باهاشون بازی کنم. چرا باید من یه جور دیگه بخونم و بنویسم؟ این میخه دیگه چیه؟ الآن برگه سوراخ میشه، الآن میره تو دستم.

این صفحه دیگه چیه؟ چرا خونه خونه هست؟ دستم درد میگیره، چرا شش تا نقطه هستن؟ چرا بعضی وَقتا باید یه نقطه بزنیم؟ بعضی وَقتا دو تا ؟ بعضی وَقتا چندتا؟ چرا بعضی وقتا سمتِ راست باید نقطه بزنیم؟، بعضی وَقتا سمتِ چپ؟

عزیزم بازی گوشی نکن، این "میخ" اِسمِش قلم هست و این "صفحه" هم اسمش لوح، اینها واسه بازی نیست، واسه درس خوندن هست. من همه رو یواش یواش یادِت میدم. تو باید یادِشون بگیری، با اینها باید بخونی و بنویسی. من میدونم و مطمئنم تو میتونی یاد بگیری، حالا صبر داشته باش کم کم خوشت میاد، می‌بینی که اینها رو بیشتر از اون خطهای کَجُماوَج دوست داری.

خانُم عبداللهی عزیز، دختر کوچولویِ من که نسبتا میبینه، چرا باید از این وسایل متفاوت برای خوندن و نوشتن استفاده کُنِه؟ انگار دوستِشون نداره و خسته میشه، نَکُنِه که از مدرسه و درس خوندن زده بشه؟?

نه آقا این حرفها چیه!؟ دختر کوچولویِ شما خیلی شیطون و باهوشِ، من کُمَکِش می‌کنم یاد می‌گیره، اتفاقِ بدی نمی‌افته و مشکلی پیش نِنمیاد،مطمئن باشید. روشِ آموزش ما با خطِ بریل هست، شما اگر تمایل داشته باشید می‌تونید خط معمولی رو تو خونه به دختر کوچولوتون یاد بِدید، ولی نباید روی خط معمولی تاکید بشه، چون به چشمش فشار میاد، باید این باور رو داشته باشه که باید از همین خطِ بریل برای خوندن و نوشتن استفاده کُنِه و بیناییش رو برای انجام کارهای دیگه بگذاره، دلم میخواد از حرفی که می‌زنم ناراحت نشید!

به تدریج و در طولِ زمان ممکن هست بیناییش کم بشه و دیگه نتونه از خطِ معمولی استفاده کُنِه، اون وقت اگه خطِ بریل رو بلد نباشه، یادگیریش براش خیلی سخت هست و خیلی اذیت میشه، در طولِ زمان مشکلاتِ زیادی براش پیش میاد و چون شخصا نمی‌تونه بنویسه و بخونه احساس نا امنی می‌کنه و....

از آن روزهای خوبِ کودکی مدتهاست می‌گذرد، ولی خاطراتِ خوب آن هنوز در ذهنم است. آن معلمِ مهربان و با سفا در مدرسه نرجسِ تهران که با حوصله بسیار برای آموزش ما زحمت میکشید. وقتی در مدرسه روزهای اول عادت نداشتم از مادر و پدر دور باشم و گریه می‌کردم، من را در آغوش می‌گرفت و با من بازی می‌کرد. وقت زیادی میگذاشت و با علاقه و حوصله ای وصف ناپذیر به من و بقیه دانش‌آموزان این نقطه‌های دوست داشتنی و بسیاری درسهای دیگر را آموزش می‌داد.

آرزوی قلبی من این است که او را ببینم و بر دستان گرم و زحمت کش او که نشان از عمری تلاش خستگی ناپذیر و تجربه است بوسه زنم.

وقتی خودم را با دوستانم که خط بریل نمی‌دانند و بینایی آنها خیلی کم شده و نمی‌توانند از خط معمولی استفاده کنند، مقایسه می‌کنم، خدا را شاکرم که خط بریل را در زمان مناسب آموختم. وقتی کتاب یا قانون جدیدی را به خط بریل پرینت می‌گیرم و می‌خوانم، تمرکز و آرامش عجیبی دارم. لوح و قلمم که از روزهای کودکی به یادگار نگه داشته‌ام، همواره همراه من است.

امیدوارم کسانی که به دلایل مختلف با گذشت زمان قدرت بیناییشان کاهش یافته است یا قادر به دیدن نیستند، با عزم و پشتکاری جدی خط بریل را یاد بگیرند و مطمئن باشند ضرر نمی‌کنند و ارزش وقتی را که میگذارند دارد. خط بریل تنها وسیله آموختن خواندن و نوشتن نیست و کاربرد آن مزایای بی شماری برای افراد دارای آسیب بینایی دارد و وسیله ای برای سواد نوشتاری آنها به شمار می‌رود.

اگرچه امروزه شاهد توسعه روز افزون تکنولوژی در زمینه وسایل کمک آموزشی  و کمک توانبخشی از قبیل وسایل صفحه خوان کامپیوتر و موبایل، ابزارهای برچسب خوان، وسایل منزل مجهز به راهنمای صوتی و... برای افراد نابینا و کم بینا هستیم، ولی به دلیل قیمت بالا و فزاینده این وسایل، تهیه آنها برای بسیاری امکانپذیر نیست، در مواردی نیز بهره گیری از آنها نیازمند به اتصال به اینترنت می‌باشد و در صورتی که به هر دلیل ارتباط اینترنتی میسر نباشد، از آن وسایل نمی‌توان بهره گرفت.

در چنین مواردی فرد دارای آسیب بینایی می‌تواند با استفاده از خط بریل برای خود برچسبها و راهنماهایی تهیه کند و به کمک آنها، از وسایل مختلف منزل استفاده کند، اشیاء شبیه به هم خصوصا لباسها، ابزارها، مواد غذایی و ادویه‌های مختلف را به دون نیاز به باز کردن درب و لمس کردن یا بوییدن جزء جزء قسمتها، پیدا کند.

در مکانهای پر سر وصدایی که امکان استفاده از تلفن همراه برای نوشتن یادداشتهای مورد نیاز نیست یا یادداشتها جنبه شخصی دارد یا شخصی برای کمک گرفتن در دسترس نیست، با همراه داشتن لوح و قلم و برگه، می‌تواند یادداشتهای مورد نظر خود را بنویسد.

خط بریل نقش بسزایی در آشنایی افراد نابینا و کم بینا با املای صحیح واژه‌ها به خصوص اصطلاحات تخصصی دارد. همچنین در دو فرایند اصلی یادگیری زبانهای خارجی، یعنی نوشتن و خواندن، بهره گیری از خط بریل علاوه بر آشنایی با املای کلمات و تلفظ صحیح آنها، در حفظ و ماندگاری محفوظات نیز نقش مهمی دارد.

در صورتی که فرد دارای آسیب بینایی از سنین ابتدایی آموزش خط بریل را آموخته و به کار برده باشد، به دلیل ظرافت برجستگی نقطه ها، قدرت لامسه سر انگشتان او به مرور زمان افزایش می‌یابد و این امر در طول زندگی در انجام فعالیتهای مختلف او، به ویژه اگر علاقه مند به ساختن مصنوعات چوبی و فلزی ظریف باشد، بسیار برای او سودمند خواهد بود.

در این نوشتار تمامی فواید کاربرد خط بریل را نمی‌توان مورد بررسی قرار داد، ولی به عنوان آخرین مزیت، در صورتی که فرد دارای آسیب بینایی اندکی با زبان انگلیسی آشنا باشد، خط بریل وسیله مشترک ارتباطی و کسب اطلاعات میان او و سایر نابینایان و کم بینایان دنیا است.

به عقیده آموزگاران افراد دارای آسیب بینایی، آموختن خط بریل به نابینایان و کم بینایان شدید از همان ابتدای آموزش ضرورتی غیر قابل انکار است، ولی به دلیل آشنا نبودن خانواده‌های دارای فرزند نابینا و کم بینا با این ضرورت و همچنین عدم تمایل آنها به پذیرش تفاوتهای بارز و برجسته میان آموزش فرزندشان با سایر کودکان و ترس از کنجکاوی بستگان و سایر افراد جامعه و بسیاری مسایل دیگر که عمدتا ریشه در فرهنگ طبقات مختلف اجتماعی یا نگرش آنها به معلولیت و عدم آگاهی نسبت به شرایط آنها دارد.

والدین این افراد به شدت با آموزش خط بریل به فرزندشان مخالفت می‌کنند و حتی در موارد بسیاری هنگام مراجعه به آموزش و پرورش استثنایی و انجام اقدامات مقدماتی برای تشکیل پرونده و ثبت نام فرزندشان، اصرار دارند که کارشناس بینایی سنجی، گزارش وضعیت بینایی فرزندشان را به گونه ای تنظیم کند که فرزندشان ناچار به فراگیری خط بریل نباشد و این رفتار چالشی بزرگ برای پرسنل مراکز آموزشی نابینایان و کم بینایان به وجود می‌آورد.

بسیاری از این کودکان به دلیل فقدان بینایی یا ضعف شدید بینایی اصلا قادر به فراگیری خط معمولی نیستند و در موارد بسیاری نیز با گذشت زمان، بینایی این کودکان کمتر می‌شود و از زمانی دیگر قادر به استفاده از خط معمولی نیستند و این درحالی است که به دلیل بالا رفتن سن و کاهش قدرت لامسه، فراگیری خط بریل برای آنها دشوارتر خواهد بود.

 سازمان بهزیستی با به کارگیری مددکاران آگاه به نیازها و شرایط افراد دارای آسیب بینایی، نقشی اساسی در آشنا کردن خانواده این افراد با ضرورت به کارگیری خط بریل و تبعات استفاده نکردن از این خط برای آموزش فرزندشان داشته باشد.

این آموزشها در کنار تولید و پخش برنامه‌هایی کارشناسی شده در رسانه‌ها برای ارتقاء فرهنگ عمومی جامعه، اقداماتی موثر و دارای اولویت در راستای جلوگیری از مشکلات عدم آموزش به موقع خط بریل به کودکان و سایر افراد دارای آسیب بینایی است.  

به دلیل اهمیت جهانی آموختن خط بریل و به کارگیری آن، در نوامبر سال 2018 مجمع عمومی سازمان ملل متحد چهارم ژانویه زادروز (لویی بریل) خالق خط بریل را به عنوان روز جهانی خط بریل اعلام کرد. با این ابداع دنیایی وصف ناپذیر پیش روی افراد دارای آسیب بینایی گشوده شد و سالهاست در برخی کشورها کتابخانه‌های ملی و سلطنتی نابینایان با سرعتی فزاینده، گنجینه ای عظیم و گرانبها از کتب به خط بریل را در زمینه‌های مختلف در اختیار علاقه مندان دارای آسیب بینایی قرار می‌دهند.

بر روی بسیاری از داروها و اشیاء پر کاربرد اسامی آنها و شرکت سازنده به خط بریل نوشته شده است و در اسناد بین المللی به ویژه کنوانسیون حمایت از معلولان، ضرورت کاربرد خط بریل به عنوان یکی از ابزارهای دسترس پذیری اطلاعات برای افراد دارای آسیب بینایی، در زمره تکالیف دولتها آمده است.

در کشور ایران علیرغم وجود پتانسیل علمی و انسانی برای همسو شدن با تحولات و پیشرفتهای جهانی در زمینه توسعه و به روزرسانی منابع بریل مورد نیاز افراد دارای آسیب بینایی و فراهم آوردن امکان دسترسی به آنها برای نابینایان و این حقیقت که هیچ یک از ابزارهای دسترسی به اطلاعات نمی‌تواند جایگزین خط بریل شود، متاسفانه شاهد به حاشیه رانده شدن خط بریل و جا ماندن از پیشرفتهای روزافزون جهانی و عمل به تکالی ف بین المللی در این زمینه هستیم.