تلاش جهان برای نجات نفت

ارتزاق بسیاری از مردم کشورهای دنیا از راه درآمدهای نفتی دولت‌شان است. قیمت نفت بالا برود، وضع‌شان بهتر می‌شود و پایین بیاید، در مضیقه قرار می‌گیرند؛ دست‌کم 23 کشور در اوپک اوضاع‌شان به این منوال است. کشورهایی عمدتا با اقتصاد تک‌محصولی، آن‌هم محصولی بسیار بدقلق که گیر مسائل سیاسی است و بازارش بسیار پرنوسان. این از کشورهای تولیدکننده؛ اما مصرف‌کنندگان هم به‌شدت با این محصول درگیر هستند و قیمتش که بالا می‌رود، مستقیم بر معیشت‌شان تأثیر می‌گذارد. مثلا هندی‌هایی که قیمت سوخت‌شان بالا می‌رود و همه قیمت‌های دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و تولید پرشتاب کارخانه‌های‌شان را با معضل مواجه می‌کند. از‌این‌رو است که اتفاق‌های درونی سازمان کشورهای صادرکننده نفت بر بخش عمده‌ای از مردم جهان اثر مستقیم می‌گذارد. از مردم که بگذریم، دولت‌‌ها، به‌ویژه دولت‌های نفتی منطقه ما، با نوسان قیمت نفت دچار مشکلات سیاسی می‌شوند. مثلا کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس، اکنون مدتی طولانی‌ است که یک معامله با مردم خود کرده‌اند؛ دریافت خدمات عمومی و حمایتی بالا در عوض واگذاری مشارکت و آزادی سیاسی. الگویی که مدت زیادی کارآمد بوده است. بااین‌حال فشار قیمتی که بازار بر اثر کرونا با آن روبه‌رو شد، ارائه بسیاری از این خدمات را برای این کشورها با مشکل مواجه کرده است و بعضی مؤسسسات اعتبارسنجی در سال گذشته ادامه وضعیت را مترادف با ایجاد بحران‌های سیاسی در این کشورها عنوان کردند.

همه توضیحات در این راستاست که اکنون بیشتر از یک هفته است مذاکرات درون اوپک قفل شده و امروز اولین خبر از حل احتمالی آن منتشر شد. بحرانی که به گفته یکی از تحلیلگران نفتی آمریکایی به سی‌ان‌بی‌سی، به این دلیل رخ داده که بحران کرونا کشورها را به هم نزدیک کرده بود و حالا در دوران پس از کرونا، کشورهای عضو که دوران سختی از نظر مالی پشت سر گذاشته بودند، همه به دنبال منفعت و پول بیشتر هستند؛ یعنی موضوع فعلی اجلاس اوپک برای تصمیم‌گیری درباره افزایش تولید بوده و همه کشورها نیز تشنه تولید و فروش بیشتر هستند. با توجه به اینکه اوپک دوران سخت کرونا را با همکاری کم‌سابقه‌ای پشت سر گذاشته بود و همه برای کاهش عظیم تولید 10 میلیون بشکه‌ای همکاری کردند و قیمت‌ها حفظ شد، کمتر کسی انتظار داشت سازمان برای افزایش تولید به دیوار بخورد؛ آن‌هم درگیری میان دو متحد قدیمی، عربستان و امارات. حالا مشکل هم پیش آمد؛ اما کسی انتظار نداشت به چنین سطحی برسد. ذکر کوتاه اختلاف این است که امارات می‌گوید سطح اوپک برای نفت این کشور خیلی پایین است و منصفانه نیست. اختلافی هم که مدنظر دارد خیلی بالاست؛ یعنی می‌خواهد 3.16 را تبدیل به 3.8 بکند. دیروز ایسنا از سهیل‌ المزروعی، وزیر نفت امارات، درباره همکاری‌های پیشین مطلبی را نقل کرده است که در مصاحبه با شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفته بود: «همه فداکاری کردند؛ اما متأسفانه امارات متحده عربی بیشترین فداکاری را انجام داد و یک‌سوم از ظرفیت تولید خود را به مدت دو سال غیرفعال کرد. ما می‌دانیم که موقعیت امارات متحده عربی در این توافق از نظر مقایسه ظرفیت تولید با سطح تولید بدترین است؛ اما توافق، توافق است». گزارش‌های دو روز پیش نیز می‌گفت که روس‌ها در تلاش هستند با مذاکرات پشت‌ پرده، اختلاف را حل کنند. دراین‌باره «جو بایدن»، رئیس‌جمهوری آمریکا، نیز به مسئله ورود و سعی کرد نقشی بازی کند که خیلی بهایی نیافت. پیش‌از‌این ترامپ، با اینکه رفتاری عرفی نداشت، حداقل درباره اوپک وزنه‌ای به حساب می‌آمد و دو بار در دوران بحرانی کرونا با دخالت مستقیم و تماس با دوستان نزدیکش، سعودی و پوتین، به شکل جدی به حل مسئله کمک کرد؛ اهرمی که امروز دیگر نیست و خانه‌نشین شده است.

یارجانی: اختلاف در اوپک مهم نیست؛ اما میان سعودی و امارات مهم است

برای توضیح ماجراهای اخیر به سراغ «جواد یارجانی» رفتیم که برای مدتی طولانی نماینده ملی ایران در اوپک بود و نیز مدیرکل اسبق امور اوپک وزیر نفت ایران. درباره اختلاف اخیر و اهمیت آن یارجانی معتقد است «سابقه اوپک نشان می‌دهد که به هر حال کشورها به این دلیل در اوپک هستند که منافع ملی آنها تأمین می‌شود. به این معنی نیست که درگیری نیست. بالاخره مثلا سهم بازار مهم است و تنش به وجود می‌‌آید، به‌خصوص وقتی کشورها از نظر مالی تحت فشار طولانی بوده باشند، اختلاف نظرها افزایش می‌یابد؛ اما از نظر اینکه اختلاف اکنون میان کشورهای همسو است، این مسئله‌ای کم‌سابقه است؛ اما در نظر داشته باشید اوپک سپتامبر سال 2020 جشن 60‌سالگی خود را گرفت. این نشان می‌دهد که با وجود همه اختلاف‌نظرها، که کم هم نبوده است، بالاخره مشکلات حل شده است».

به یارجانی می‌گوییم همین چند ماه پیش هم رسانه‌هایی از‌جمله بلومبرگ به نقل از مقامات سعودی و بدون نام گفتند اماراتی‌ها تهدید به خروج از اوپک کرده‌اند:‌ «ما در اوپک سابقه خروج کشورها را داریم. مثلا قطر یک زمانی از اوپک خارج شد؛ چون احساس می‌کرد در تصمیم‌گیری‌ها نقشی ندارد و نیز کشوری گازی است؛ اما درباره قطر باید این را هم اضافه کرد که نقش آن درون اوپک نقش متعادل‌کننده سیاسی بود و حتی با وجود نفتی‌نبودن ریش‌سفیدی می‌کرد. بعد از اینکه اختلافات سیاسی بالا گرفت قطر از اوپک رفت» و همچنین از نکته تاریخی مهم‌تری سخن می‌گوید: «درباره مطرح‌شدن بحث خروج امارات از اوپک این را در نظر داشته باشید که رسانه‌های آنها شیطنت‌هایی می‌کنند. با اوپک میانه‌ای ندارند و هنوز هم از این سازمان خوششان نمی‌آید. با اینکه حداقل در این مدت به وضوح اوپک نقش متعادل‌کننده بازار را بازی کرد و نقش مثبت آن را دیده‌اند؛ اما از قدرت‌گیری آن اصلا خوشحال نمی‌شوند. اینکه سازمانی با این ترکیب از کشورها بازیگر اساسی نفت باشد، برای‌شان خوشایند نیست؛ اما حتی با این توضیحات هم خروج یک کشور از اوپک چیزی نیست که ما ندیده باشیم». سطح اختلافات چطور؟ این سطح از اختلاف طبیعی است؟ مدیر کل اسبق امور اوپک ایران معتقد است:‌ «سطح اختلاف نه، ولی از نظر اینکه اختلاف میان این دو کشور خاص است، اختلاف مهمی است. پیش‌تر بین کشورهایی اختلاف بود که همسویی نداشتند. مثلا زمانی عربستان و ونزوئلا بر سر کوتا بسیار با هم اختلاف داشتند. ونزوئلا به کوتای خود اعتراض داشت و تولید خود را بدون هماهنگی بالای کوتای توافقی هم برده بود؛ اما در اوپک به آن اذعان نمی‌کرد؛ اما مسئله کاملا مشخص بود و همه می‌دانستند». از نتیجه ماجرا می‌پرسیم. نتیجه این شد «در جلسه‌ای که اولین جلسه‌ای هم بود که آقای زنگنه در اوپک شرکت کرد، اجلاسی که به «جاکارتای سیاه» معروف شد، با وجود توصیه همه کارشناسان به دلیل بحران‌‌های مالی آن زمان که می‌گفتند باید تولید را کم کرد؛ اما با اصرار عربستان تولید اوپک بالا رفت و قیمت‌‌ها سقوط کرد. نتیجه آن چه شد؟ وضعیت مالی کاراکاس سبب شد دولت مستقر ونزوئلا سقوط کند و چاوز سر کار آمد که قول حمایت بدون قیدوشرط از اوپک را داده بود و وضعیت سیاسی این کشور قدیمی نفتی به سمتی رفت که شاهدیم». مسئله امروز امارات و عربستان با آن وضعیت قابل مقایسه است؟ نه صرفا جهت نمونه‌ای جالب از اختلافات سنگین پیشین ذکر شد وگرنه «این قضیه با قضیه ونزوئلا فرق می‌کند و نزوئلا کشوری بود که همیشه بالاترین سهم‌ها را در بازار آمریکا داشت و مثلا برنامه دولت کلینتون این بود که با بالا‌بردن هرچه بیشتر تولید ونزوئلا، که می‌دانید شرکت‌های آمریکایی در آن فعالیت زیادی داشتند، وابستگی خود را به نفت خاورمیانه هرچه کمتر کند و این مسئله‌ای بود که اصلا به سعودی خوش نمی‌آمد. این مورد اما متفاوت است». درباره اینکه عربستان چرا هنوز در برابر افزایش تولید مقاومت می‌کند و چنین درگیری علنی و شدیدی با امارات را منطقی می‌داند، شائبه اختلافات سیاسی جدی‌تر میان دو کشور به وجود آمده «نه. اولا تقاضا هنوز عادی نشده است و شرایط بسیار شکننده است. وضعیت توریسم و سفر در دنیا به حالت عادی برنگشته است. مسئله دیگر این است که وضع مالی امارات هم دیگر به شکلی نیست که مثل قبل توان تحمل فشار را داشته باشد. درباره اینکه بحث این فشار سیاسی باشد، من بعید می‌دانم». آیا قضیه عادی‌سازی روابط با رژیم اسرائیل موضع امارات را تغییر نداده؟ «نه اصلا به نظرم این‌طور نیست. بعید است. خیلی بعید است».