ضرورت بهینه‌سازی مصرف؛ ذخایر آبی پایتخت یکی از سخت‌ترین شرایط نیم‌قرن اخیر را تجربه می‌کند
هشداری برای شهروندان تهرانی
برخی شهروندان تهرانی از قطع شبانگاهی آب و ذخیره سازی آن در خانه‌ها می‌گویند
شرق: دبه پلاستیکی 10 لیتری و بطری‌های نوشابه 1.5 لیتری را پر از آب کرده و ردیف کنار دیوار چیده‌اند. می‌گوید شب‌ها آب قطع می‌شود و امکان استحمام و شست‌وشو وجود ندارد و مجبور شده‌اند که آب ذخیره کنند. زن میان‌سال دیگری می‌گوید خانه آنها با شوفاژ گرم می‌شود و با قطع شبانه آب، اهالی خانه تا صبح از سرما می‌لرزند! این ماجرای اهوازی‌ها یا زاهدانی‌ها نیست، ماجرای شهروندان تهرانی است. یکی از محله نواب و دیگری از تهرانپارس است. آن یکی تجربه مشابهی را از عباس‌آباد گزارش می‌دهد. این روزها وضعیت آب پایتخت بحرانی شده است. بحرانی که بنا به اعلام شرکت آب و فاضلاب تهران در نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه بوده است و بنا به گفته یک عضو کمیسیون انرژی مجلس متولیان را ناچار به تأمین آب آشامیدنی مردم از چاه‌های کشاورزی کرده است.
وضعیت هشدار برای منابع آبی تهران
شرکت آب و فاضلاب تهران در 18 مهر امسال اخطار داد آب مشترکان پرمصرف را قطع می‌کند. راهکاری فوری برای آنکه منابع آب تهران با وخامت بیشتر مواجه نشود اما قطع آب مشترکان پرمصرف و بدمصرف هم نتوانست گرفتاری را کاملا رفع کند و این روزها آب آشامیدنی برخی شهروندان تهرانی شبانه قطع می‌شود. بنا به تعریف شرکت آب و فاضلاب، الگوی مصرف آب در تهران ۱۴ مترمکعب برای هر خانوار در ماه است و مشترکانی که ماهانه تا دوبرابر الگوی مصرف یعنی ۱۴ تا ۲۸ مترمکعب آب مصرف می‌کنند، پرمصرف و مشترکانی که ماهانه بیش از دوبرابر الگوی مصرف، یعنی بیش از ۲۸ مترمکعب آب مصرف می‌کنند، بد مصرف محسوب می‌شوند اما قطع شبانه آب تهران مربوط به مشترکان پرمصرف و بدمصرف نمی‌شود و آب مصرفی این دسته از مشترکان به مدت شش ساعت در روز و بین ساعات 9 صبح تا سه بعدازظهر قطع می‌شود.
قطع شبانه آب برخی مشترکان تهرانی در حالی گزارش می‌شود که آنها می‌گویند پس از تماس با آبفا پاسخ‌های کم‌و‌بیش مشابهی دریافت کرده‌اند. اپراتورهای آبفا به این دسته از مشترکان تهرانی گفته‌اند که بحران آب تهران در نیم‌قرن اخیر بی‌سابقه است و شرکت آب و فاضلاب تهران برای مدیریت این وضعیت ناچار شده است فشار شبکه را از ساعت 10 تا 11 شب پایین بیاورد. حالا خانواده‌هایی که در طبقات بالاتر ساختمان‌های بلندمرتبه تهران زندگی می‌کنند، گرفتار مشکلات بیشتری شده‌اند. آنها توضیح می‌دهند که اپراتورهای شرکت آب و فاضلاب گفته‌اند تأسیسات و لوله‌کشی برخی ساختمان‌های تهران با تعداد طبقات همخوانی ندارد و به همین دلیل کاهش فشار شبکه آب باعث می‌شود آب به طبقات بالایی برخی ساختمان‌ها پمپاژ نشود. برخی اپراتورها هم به شهروندان معترض پیشنهاد داده‌اند که مخزن ذخیره آب بخرند و در ساختمان‌هایشان نصب کنند.
فقط 14 درصد سدهای تهران پر شده است
این گزارش‌ها در شرایطی منتشر می‌شود که اول آبان امسال برخی رسانه‌ها به نقل از محمد بختیاری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران نوشتند که تهران تنها صد روز آب دارد. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران در یک برنامه تلویزیونی با بیان اینکه مصرف آب شرب روزانه تهران سه میلیون مترمکعب است، گفته بود که «اگر تمهیدات لازم و صرفه‌جویی صورت نگیرد، اوایل زمستان با مشکل مواجه می‌شویم». البته شرکت آب و فاضلاب تهران بلافاصله این خبر را تکذیب کرد اما با عبور از پاییز و در آستانه زمستان کم‌کم ارسال پیامک به موبایل شهروندان تهرانی از سر گرفته شد. پیامک‌هایی با این مضمون که «با وجود بارش‌های چند روز گذشته، حجم ذخایر آب سدهای تهران به پایین‌ترین میزان خود در نیم‌قرن گذشته رسیده است. مصرف خود را تا حد امکان کاهش دهید». آخرین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران هم نشان می‌دهد وضعیت ذخایر سدهای تهران هشدار‌دهنده است. بر اساس این گزارش تا سوم دی‌ماه امسال مجموع پنج سد تهران فقط 273 میلیون مترمکعب آب دارند. این میزان ذخایر آب نه‌تنها فقط 14 درصد ظرفیت سدهای تهران است که ذخایر آب سدهای تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 22 درصد کاهش داشته است.
تأمین آب آشامیدنی شهروندان از چاه‌های کشاورزی
حالا در برخی مناطق تهران برف می‌بارد و سرما و قطع شبانه آب گرفتاری تازه برخی شهروندان تهرانی است. کارشناسان می‌گویند برف سبک تهران نمی‌تواند وضعیت سدهای تهران را بهبود دهد؛ چرا‌که برف زمستانه تا آخر اسفند تبدیل به روان‌آب نمی‌شود و به پشت سدها نمی‌رسد. از این گذشته با تخریب سفره‌های زیرزمینی آب، بارش‌ها هم جای چندانی برای ذخیره در زمین ندارند. در همین زمینه هادی بیگی‌نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم به ایسنا گفته است «وضعیت سدهای کشور جای نگرانی دارد و مردم باید صرفه‌جویی در مصرف آب را جدی تلقی کنند وگرنه شهرهای کشور دچار وضعیت همدان می‌شوند».
اشاره او به قطع طولانی آب آشامیدنی همدان است که از اواخر تابستان جریان آب خانه‌های این شهر هفته‌ها قطع شد و اعتراض مردم این منطقه را به دنبال داشت.
بیگی‌نژاد تأکید کرده است: «کشور در حوزه منابع آبی شرایط خوبی ندارد. حتی اینکه امروز به‌صورت سرجمع گزارش می‌شود حدود ۳۷ درصد سدهای کشور پر است، چندان به واقعیت نزدیک نیست. بر اساس بررسی‌هایی که بنده انجام دادم، بعضی از سدها خیلی کمتر از ۳۷ درصد پر است. این وضعیت جای نگرانی دارد و به نوعی زنگ خطر در این حوزه به صدا درآمده است. میزان بارش‌ها نسبت به سال‌های قبل به‌شدت کاهش یافته و ما امروز نه باران داریم و نه برف و راهی جز صرفه‌جویی نداریم». نماینده مردم ملایر گفته است: «زمانی که آب سد همدان تمام شد، مردم حتی برای انجام امورات ضروری خود آب نداشتند و وضعیت به‌گونه‌ای بود که مردم با بطری آب معدنی در کوچه‌ها باید آب دریافت می‌کردند». او در ادامه تأکید کرده است: «اکنون آب چاه‌های کشاورزی را گرفته‌اند و به مردم می‌دهند».
آب‌رسانی با تانکر در انتظار پایتخت
متولیان آب پایتخت می‌گویند تهران با توجه به جمعیت ساکن در آن، یکی از فقیرترین استان‌های کشور به لحاظ سرانه آبی است و میزان مصرف آب تهران در بخش‌های مختلف ۷۶ درصد بیشتر از آب تجدیدپذیر استان یا حتی ۱۲ درصد بیشتر از میزان حجم بارش در سطح استان است. وضعیتی که بنا به گفته کارشناسان علاوه بر اینکه محصول مدیریت ناکارآمد منابع آب در ایران است، محصول اسکان بیش از حد جمعیت در پایتخت هم به شمار می‌آید. جمعیتی که بدون توجه به ظرفیت‌های زیستی تهران رشد کرده و حالا تبدیل به یک چالش بزرگ برای این منطقه از ایران شده است. داریوش مختاری، کارشناس منابع آب، در گفت‌وگویی که با ایسنا داشته، تأکید می‌کند که در آینده نه‌چندان دور بخش‌هایی از تهران با تانکر آب‌رسانی می‌شوند. او با بیان اینکه شاید تهران در سال ۱۴۰۱ وضعیتی مانند بخش‌هایی از اصفهان و خوزستان ۱۴۰۰ پیدا کند، می‌گوید: به نظر می‌رسد فاصله بین کم‌آبی‌های خطرناک شهر تهران در هر سال، بیشتر و بیشتر می‌شود و معنای این وضعیت، پاسخ‌گونبودن جیره‌بندی‌ها برای تأمین آب منازل و در نتیجه، گام‌گذاشتن‌های آغازین در مسیر خالی از سکنه شدن تدریجی تهران است. این وضعیت، نتیجه بارگذاری چند‌برابری از توان بوم‌شناختی یک دشت است که در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ هجری خورشیدی کاملا شاداب بود و پس از آن بارگذاری‌های خطرناکی روی این دشت انجام شد. اکنون این دشت با چند‌میلیون انشعاب آب و استقرار چند‌ده هزار واحد صنعتی در آن به‌ویژه غرب دشت تهران، با ده‌ها بحران زمین‌شناختی روبه‌رو شده است. این کارشناس تأکید می‌کند که «پرهیز از افزایش تغییر کاربری‌های زمین شهری پیرامون دشت تهران و پرهیز از توسعه شهرک‌سازی‌های گسترده و غیرضروری پیرامون تهران، جزء واقع‌بینانه‌ترین راهکارهایی است که می‌تواند مانع از وخیم‌ترشدن اوضاع منابع آبی تهران شود». به گفته این کارشناس، ۷۰ درصد آب شهر تهران از محل سدهای مخزنی تأمین می‌شود و بهره‌برداری بیشتر از آبخوان دشت تهران، به فرونشست سالانه به میزان حدود ۴۰ سانتی‌متر و هر ۱۰ سال برابر چهار متر آن دامن می‌زند که می‌تواند زیست در تهران را با مخاطرات بزرگی مانند نشست زمین در اماکن حیاتی مانند فرودگاه‌ها، اتوبان‌ها، پمپ‌های بنزین، خطوط ریلی، محل استقرار دکل‌های برق و لوله‌های انتقال گاز و... مواجه کند. کارشناسان می‌گویند تهران هرگونه بهره‌برداری و قرض از حوضه‌های آبریز مجاور هم انجام داده است و راه‌حل فوری دیگری برای حل بحران آب ندارد.
