تحویل پنهانی بودجه؟

علی دهقان: در‌حالی‌که دی‌ماه به نیمه نزدیک می‌شود، هنوز تکلیف لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ مشخص نیست. حالا برخی نمایندگان مجلس می‌گویند دولت لایحه بودجه را تحویل بهارستان داده و برخی این موضوع را انکار می‌کنند. تحویل پنهانی لایحه بودجه آن هم در شرایطی که احتمال تنظیم دومرحله‌ای آن مطرح شده بود، دوباره خبرساز شد. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند در وضعیتی که اقتصاد کشور شرایط سختی را سپری می‌کند و آینده سیاست خارجی ایران و برجام در هاله‌ای از ابهام است، دولت برای تنظیم سند دخل و خرج کشور دچار چالش شده است.

‌اظهارات ضدونقیض درباره ارائه لایحه بودجه

«محمدرضا میرتاج‌الدینی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، از ارسال‌ لایحه بودجه ۱۴۰۲ به مجلس خبر داد». این خبر را خبرگزاری تسنیم صبح روز سه‌شنبه، هفتم دی ماه، منتشر کرد و نوشت که این نماینده گفته است که «دولت لایحه بودجه 1402 را عصر روز دوشنبه (5 دی) به مجلس شورای اسلامی ارسال کرده و این لایحه در اسرع وقت در صحن علنی مجلس شورای اسلامی اعلام وصول خواهد شد تا به‌سرعت بررسی آن از سوی نمایندگان مجلس آغاز شود».به گفته میرتاج‌الدینی همچنین مقرر شده دولت هرچه زودتر برنامه هفتم توسعه را امسال به مجلس ارسال کند.

همین نماینده چند دقیقه بعد در گفت‌وگو با ایرنا توضیح داده که طرح مجلس برای ارائه لایحه بودجه در دو مرحله نهایی نشده و لایحه ارسال‌شده یک‌مرحله‌ای و شامل احکام و تبصره‌های بودجه است. او همچنین درباره زمان ارائه لایحه برنامه هفتم توسعه به این خبرگزاری گفته: «برنامه ششم توسعه حداقل باید شش ماه تمدید شود تا دولت لایحه برنامه هفتم را به مجلس ارائه دهد». علاوه‌بر‌این، این نماینده مجلس به تسنیم گفته: «احتمالا هفته آینده رئیس‌جمهور برای دفاع بودجه به مجلس بیاید» و به ایرنا هم گفته که «هیئت‌رئیسه مجلس باید برای هفته آینده جلسه‌ای را برای تقدیم لایحه بودجه از سوی رئیس‌جمهور به رئیس مجلس شورای اسلامی تنظیم کند». با این حال به نظر می‌رسد که اصلا مشخص نیست لایحه از چه طریقی به نمایندگان رسیده و آیین تقدیم بودجه به مجلس از سوی رئیس دولت رسما نادیده انگاشته شده!

ارائه سند مالی دولت در خفا؟

عجیب‌تر اینکه هم‌زمان با انتشار این دو گفت‌وگوی میرتاج‌الدینی، روابط‌عمومی سازمان برنامه و بودجه در پاسخ به پرسش «شرق» درباره اینکه بودجه به چه صورت به مجلس ارسال شده و چه زمانی روی پرتال سازمان برای بررسی عموم قرار خواهد گرفت؟، اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت که او نیز مانند دیگران خبر ارسال لایحه را ساعتی پیش در خبرگزاری تسنیم دیده و اطلاعاتی ندارد.

مهرداد گودرزوندچگینی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، نیز در پاسخ به این سؤال که چرا آیین تقدیم لایحه به مجلس نادیده گرفته شده؟ به «شرق» توضیح می‌دهد: «من خبر ندارم. تا دوشنبه که ما مجلس بودیم، هیچ بودجه‌ای ارسال نشد. اگر هم آمده باشد تا زمانی که رسما به صحن نیاید و اعلام وصول نشود، فرقی با نیامدن ندارد. طبق قانون شخص آقای رئیس‌جمهور باید بیایند و لایحه را تقدیم رئیس مجلس کنند. ظاهرا همه جزئیات درباره این خبر را فقط آقای میرتاج‌الدینی دارند و حرفش را به میان آورده‌اند. الان نزدیک یک ماه است که دولت در تحویل لایحه تأخیر داشته است. اگر آمده باشد، صبح یکشنبه باید در مجلس اعلام وصول شود تا زمانی که اعلام وصول صورت نگرفته، اخباری که از ارسال لایحه به بودجه می‌شنویم، چندان موثق نیست».

علاوه بر گودرزوندچگینی، تعداد دیگری از نمایندگان نیز در گفت‌وگو با برخی سایت‌های خبری نسبت به دریافت لایحه بودجه در مجلس به طور کلی اظهار بی‌اطلاعی کردند.

بررسی بودجه مشروط شد

در‌این‌میان سیدنظام‌الدین موسوی، سخنگوی هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با مهر ارائه لایحه بودجه سال آینده به مجلس شورای اسلامی را تأیید کرد و توضیح داد که رئیس‌جمهور لایحه بودجه 1402 را نه با حضوریافتن در بهارستان بلکه صرفا با نامه‌ای به مجلس شورای اسلامی ارسال کرده است.

با این حال طبق توضیحات او، بر‌اساس آنچه قبلا رئیس مجلس شورای اسلامی گفته است، مجلس تا زمانی که تکلیف برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه مشخص نشود، لایحه بودجه سال آینده را اعلام وصول و بررسی نمی‌کند. هر زمانی که تکلیف برنامه هفتم توسعه مشخص شد، آن موقع مجلس شورای اسلامی لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ را اعلام وصول می‌کند و وارد بررسی آن می‌شود.

بررسی لایحه بودجه 1402 بعد از حدود یک ماه تأخیر در ارائه، در حالی مشروط به تعیین تکلیف برنامه توسعه شده که خود این برنامه نیز وضعیت مشخصی ندارد و گفته‌های متناقضی‌ درباره‌اش وجود دارد.

صدای بهارستانی‌ها هم درآمد

ظاهرا سرنوشت برنامه هفتم توسعه و بودجه سال آینده به هم گره خورده و این بی‌برنامگی حتی صدای اعتراض مجلسی‌های همسو با دولت را هم درآورده است. برای مثال رشیدی‌کوچی، نماینده مجلس، در گفت‌وگو با سایت خبرآنلاین از دیرکرد دولت در ارائه لایحه بودجه بسیار انتقاد کرده است. او گفته دولت بهانه‌گیری می‌کند؛ درحالی‌که اطلاع داشته برنامه هفتم و لایحه بودجه تقریبا نزدیک به هم و توأمان است. «شاید شرایط کشور در چند ماه گذشته مزید بر علت شده باشد؛ اما با وجود اینها، بهانه‌ها و توجیه‌هایی است که از سوی دولت عنوان می‌شود و انتظار این است که دولت با توجه به وعده‌هایی که داده، در این زمینه هم دقت نظر لازم را داشته باشد». کاظم دلخوش، دیگر نماینده مجلس، نیز در گفت‌وگو با همین سایت خبری با اشاره به اینکه دیرکرد امسال بودجه کمی با سال‌های گذشته تفاوت دارد، گفته که متأسفانه دولت هیچ اقدامی را برای اجرای وظایف در دستور کار قرار نمی‌دهد، از یک سو می‌بینیم که تکلیف برنامه هفتم روشن نیست و از سوی دیگر دولت به درخواست نمایندگان برای تمدید برنامه ششم نیز توجهی نکرده است؛ در‌حالی‌که تمدید برنامه ششم وقت زیادی از دولت و مجلس نخواهد گرفت. در‌عین‌حال علی قنبری، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه تربیت مدرس که خود سابقه نمایندگی مجلس را دارد، هم اظهار کرده: «دولت متأسفانه حتی به صورت شکلی رعایت قانون را در نظر نمی‌گیرد. ۱۶ ماه از آغاز به کار دولت می‌گذرد؛ اما می‌بینیم که متأسفانه هیچ تصمیمی در این زمینه گرفته نشده است و هنوز برنامه هفتم مرحله تدوین را پشت سر می‌گذارد».

احد آزادی‌خواه، نماینده مردم ملایر در مجلس، نیز به دید‌ه‌بان ایران گفته که دولت با وجود ارسال‌نکردن برنامه هفتم توسعه به مجلس بیش از دو هفته نیز در ارائه لایحه بودجه سال آینده تأخیر داشته و این‌گونه اقدامات موجب نابسامانی در اجرای پروژه‌ها و ناهماهنگی بین دستگاه‌ها می‌شود.

سازمان برنامه: نقدها انگیزه سیاسی و جناحی دارد

اما خود سازمان برنامه و بودجه در پاسخی که به گزارش روزنامه جمهوری اسلامی نوشته، ادعا کرده که کار بررسی و تصویب سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه در مجمع تشخیص مصلحت نظام به درازا کشید و به همین علت سیاست‌ها بسیار دیر یعنی در روزهای آخر تابستان ابلاغ شده؛ درست زمانی که یک ماه از آغاز فعالیت‌های دولت برای تدوین لایحه بودجه ۱۴۰۲ گذشته بود. همین هم موجب تأخیر و تداخل آن با بودجه سال آینده شده است.

سازمان برنامه همچنین نقد برخی کارشناسان و حتی نمایندگان مجلس به عملکرد دولت رئیسی در ارائه برنامه هفتم و بودجه 1402 را دارای انگیزه‌های جناحی و سیاسی معرفی کرده و نوشته: «اینکه برخی جریان‌ها بدون دقت در زمان ابلاغ سیاست‌ها و تغییراتی که در لایحه بودجه دولت ایجاد شده‌اند، چند روز تأخیر در ارائه لایحه بودجه را به بی‌برنامگی دولت تشبیه می‌کنند، نشان‌دهنده انگیزه‌های جناحی و سیاسی آنهاست، والا آنان که نقد دلسوزانه را در دستور کار خود دارند، نیک می‌دانند که از دل برنامه‌ریزی دو، سه‌ماهه همان چیزی درمی‌آید که در دولت‌های پیشین موفقیت چندانی در تحقق آن پیدا نکردند».

سرنوشت اقتصاد کشور در ابهام

اگر خبر ارسال لایحه بودجه 1402 به مجلس درست باشد و برنامه مالی سال آینده کشور سرانجام بعد از 25 روز و بدون توجه به آیین و قانون تقدیم بودجه، به مجلس رفته باشد، با استناد به مفاد صریح قانون، لایحه در شرایط فعلی باید چنددوازدهم تصویب شود. در ماده ۱۸۲ و ۱۸۴ آیین‌نامه داخلی مجلس تأکید شده است چنانچه لایحه بودجه سالانه کشور تا تاریخ تعیین‌شده در این آیین‌نامه یعنی 15 آذرماه به مجلس تسلیم نشود، دولت موظف است لایحه چنددوازدهم را نیز به مجلس تسلیم کند. در تبصره‌های این لایحه نیز تأکید شده مجلس چنددوازدهم بودجه را بر مبنای آخرین قانون بودجه سالانه مجلس مصوب می‌کند و حداکثر مدتی که مجلس می‌تواند برای بودجه چنددوازدهم تصویب کند، سه‌دوازدهم است. با این حال برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که با وجود نص صریح این قانون، برخی از نمایندگان کنونی و اسبق مجلس به عرف رایج اشاره کرده و گفته‌اند که طبق روال حاکم، فقط اگر بررسی لایحه به گونه‌ای باشد که تا پایان اسفند به اتمام نرسد، این اتفاق رخ می‌دهد. با وجود سیل اظهارنظرها و اخبار منتشرشده، تا لحظه نگارش این گزارش به دلیل گره‌خودرن اعلام وصول بودجه به برنامه هفتم، نامعلوم‌بودن وضعیت این برنامه و همچنین اقدام‌نکردن دولت برای تمدید برنامه ششم، همه برنامه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت آینده اقتصاد کشور در هاله‌ای از ابهام است.