صنعت گردشگری ایران در گرو توسعه زیرساخت ها
صنعت گردشگری یکی از ارکان مهم توسعه پایدار و تنوع بخشیدن به اقتصاد کشورهاست. ایران با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ، تاریخ و طبیعت بکر، یکی از مقاصد مهم گردشگری در جهان به شمار می‌آید؛ اما برخلاف این ظرفیت‌های کم‌نظیر، صنعت گردشگری کشور هنوز به جایگاه واقعی خود دست نیافته است. زیرساخت مناسب، زمینه‌ساز افزایش رضایت گردشگران، جذب سرمایه‌گذاری و رونق اقتصادی است. بدون برنامه‌ریزی دقیق برای توسعه زیرساخت‌ها، نمی‌توان انتظار رشد پایدار در این صنعت را داشت. در این گزارش، اهمیت توسعه زیرساخت‌ها در شکوفایی گردشگری ایران را بررسی خواهیم کرد و راهکارهای ممکن برای ارتقا آن را معرفی می‌کنیم.
زیرساخت های کلیدی و نقش آن‌ها در صنعت گردشگری
زیرساخت‌ها ستون فقرات صنعت گردشگری هستند؛ بدون آن‌ها، حتی زیباترین جاذبه‌های طبیعی و تاریخی نیز نمی‌توانند گردشگر جذب کنند. تصور کنید گردشگری که برای دیدن تخت جمشید به ایران سفر کرده است؛ اما با جاده‌ای که امنیت ندارد، اقامتگاهی بی‌کیفیت و نبود خدمات مناسب روبه‌رو می‌شود. تجربه‌اش نه‌تنها خوشایند نیست، بلکه این شرایط تبلیغ منفی برای کشور نیز در پی خواهد داشت.
اولین و مهم‌ترین زیرساخت در گردشگری، حمل‌ونقل است. فرودگاه‌های مجهز، شبکه ریلی گسترده، جاده‌های امن و دسترسی آسان به مقاصد گردشگری نقش تعیین‌کننده‌ای در جذب و رضایت گردشگران دارند. نبود پروازهای بین‌المللی مستقیم که تهیه بلیط هواپیما را مشکل ساز می‌کند و نبود وسایل حمل‌ونقل عمومی منظم درون‌شهری، مانعی بزرگ برای گردشگران خارجی هستند.
دومین زیرساخت مهم، زیرساخت‌های اقامتی مانند هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، مهمانسراها و کمپ‌های گردشگری هستند. تنوع، کیفیت و قیمت مناسب این اقامتگاه‌ها، تجربه سفر را دلپذیر می‌کند. اگر یک گردشگر نتواند اقامتی راحت و امن داشته باشد، قطعاً سفرش را تکرار نخواهد کرد.
زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاعاتی، مانند اینترنت پرسرعت، تابلوهای راهنمای چندزبانه، اپلیکیشن‌های گردشگری و مراکز اطلاع‌رسانی نیز نقش پررنگی در هدایت گردشگر و ایجاد تجربه‌ای بهتر ایفا می‌کنند. در عصر دیجیتال، نبود اطلاعات آنلاین درباره مسیرها، خدمات یا حتی ساعت بازدید اماکن تاریخی، مانع بزرگی برای سفر خواهد بود.
در نهایت، زیرساخت‌های خدماتی و رفاهی مانند سرویس‌های بهداشتی، رستوران‌های مناسب، بانک‌ها، مراکز درمانی و فروشگاه‌های محلی، تجربه کلی سفر را شکل می‌دهند؛ پس می‌توان گفت بدون زیرساخت، گردشگری شکل نمی‌گیرد.
وضعیت موجود زیرساخت های گردشگری در ایران؛ نقاط قوت و ضعف
ایران در برخی زمینه‌ها زیرساخت‌هایی نسبتاً مناسب دارد. به‌عنوان‌مثال، شبکه جاده‌ای گسترده، اگرچه نیاز به بهبود دارد؛ ولی دسترسی به بسیاری از شهرهای تاریخی و طبیعی را امکان‌پذیر کرده است و با رزرو بلیط اتوبوس به‌راحتی می‌توان به بسیاری از شهرهای کشور سفر کرد. توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مناطق روستایی نیز یکی از موفق‌ترین اقدامات در سال‌های اخیر بوده است که تجربه‌ای متفاوت و اصیل برای گردشگران رقم می‌زند. همچنین در شهرهای بزرگ، زیرساخت‌های ارتباطی مانند اینترنت و اپلیکیشن‌های موبایلی گردشگری رو به گسترش است.
در این راستا، استقرار سیستم یکپارچه رزرو اینترنتی بلیط قطار نه تنها سفر را برای گردشگران داخلی و خارجی آسان‌تر می‌کند، بلکه به عنوان نشانه‌ای از توسعه دیجیتال و خدمات هوشمند در کشور شناخته می‌شود.
با راه‌اندازی این سامانه، مسافران می‌توانند به‌صورت آنلاین و در کمترین زمان بلیط خود را رزرو کنند، از تخفیف‌های ویژه بهره‌مند شوند و حتی خدمات اضافی مانند انتخاب صندلی یا غذای قطار را سفارش دهند. این نوآوری علاوه بر افزایش رضایت مسافران، بهبود مدیریت ظرفیت و کاهش بار ترافیکی در ایستگاه‌ها را نیز به همراه دارد.
در شرایطی که ایران به دنبال جذب گردشگران بیشتر و ارتقای تجربه سفر است، سرمایه‌گذاری در چنین فناوری‌هایی نه‌تنها کارایی حمل‌ونقل ریلی را افزایش می‌دهد، بلکه گامی مهم در رقابت با استانداردهای جهانی گردشگری محسوب می‌شود.
بسیاری از هتل‌ها و مراکز اقامتی در شهرهای کوچک کیفیت پایینی دارند و استانداردهای جهانی را رعایت نمی‌کنند. همچنین، نبود سیستم اطلاع‌رسانی منسجم، تابلوهای راهنمای چندزبانه، مراکز پاسخ‌گویی گردشگران و خدمات رفاهی در مقاصد گردشگری، تجربه سفر را برای گردشگران، به‌ویژه خارجی‌ها، دشوار می‌کند. در واقع باید گفت ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری غنی؛ اما از نظر زیرساخت‌های پشتیبان، نیازمند تحول و سرمایه‌گذاری جدی است.
تأثیر توسعه زیرساخت‌ها بر ابعاد مختلف صنعت گردشگری ایران
توسعه زیرساخت‌ها نقش مهمی در رشد و پویایی صنعت گردشگری دارد و اثرات آن، تنها محدود به افزایش تعداد گردشگران نیست؛ بلکه بر همۀ ابعاد این صنعت از جمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی تأثیرگذار است.
از نظر اقتصادی، زیرساخت‌های مناسب باعث افزایش ورود گردشگران داخلی و خارجی می‌شود که منجر به رونق مشاغل مرتبط مانند حمل‌ونقل، اقامت، صنایع دستی، رستوران‌ها و خدمات تفریحی خواهد شد. به‌علاوه، بهبود صنعت گردشگری یکی از منابع اصلی ورود ارز به کشور و کاهش وابستگی به نفت است.
در بعد اجتماعی، توسعه زیرساخت‌های گردشگری به ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته کمک می‌کند و موجب توزیع عادلانه‌تر درآمد در سطح کشور می‌شود. همچنین، تعامل میان گردشگران و جوامع محلی منجر به ارتقاء درک متقابل، افزایش آگاهی فرهنگی و تقویت حس هویت شود.
در زمینه فرهنگی، زیرساخت‌های فرهنگی مانند موزه‌ها، مراکز نمایشگاهی، کارگاه‌های صنایع دستی و مراکز تفسیر میراث فرهنگی باعث می‌شوند گردشگران شناخت بهتری از تاریخ و فرهنگ ایران پیدا کنند. این موضوع جایگاه ایران را به‌عنوان یک مقصد فرهنگی در سطح بین‌المللی ارتقاء می‌دهد.
از منظر زیست‌محیطی نیز، توسعه زیرساخت‌های پایدار و هوشمند از جمله مدیریت پسماند، حمل‌ونقل سبز و طراحی فضاهای گردشگری با رویکرد حفظ طبیعت به حفظ منابع طبیعی و کاهش اثرات منفی گردشگری کمک می‌کند.
چالش‌ها و راهکارهای توسعه زیرساخت های گردشگری در ایران
● کمبود سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی هم از طرف دولت و چه از طرف بخش خصوصی. در واقع بی‌ثباتی اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی باعث کاهش تمایل سرمایه‌گذاران شده است؛
● فقدان یک نقشه راه جامع و بلندمدت برای توسعه گردشگری، موجب پراکندگی طرح‌ها و ناهماهنگی میان نهادهای مسئول شده است؛
● ضعف در مدیریت منابع انسانی متخصص؛
● کمبود فناوری‌های نوین؛
● نبود استانداردهای واحد در طراحی و اجرای زیرساخت‌ها؛
● بسیاری از پروژه‌های زیرساختی، بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی یا مشارکت جوامع محلی اجرا می‌شوند که خود موجب نارضایتی و آسیب به محیط طبیعی شده است.
باید ابتدا یک سند جامع توسعه زیرساخت‌های گردشگری تدوین شود که با مشارکت نهادهای دولتی، خصوصی و محلی تهیه می‌شود. همچنین، تشویق سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی از طریق اعطای تسهیلات، معافیت‌های مالیاتی و تضمین بازگشت سرمایه، نقش مؤثری در این زمینه ایفا می‌کند.
