هشدار درباره فرونشست زمین در اصفهان

رضا اسلامی به پایش جدی فرونشست زمین در دشت اصفهان، برخوار از سال ۹۸ اشاره و بیان کرد: در سال ۹۸ که ما فقط با استفاده از تصاویر ماهواره ای مناطق تحت تاثیر فرونشست زمین و نرخ را به دست آوردیم بیشینه نرخ به صورت منطقه ای ۱۸۴ میلیمتر بود که به صورت نقطه ای در مناطقی از غرب، شمال شرق و شرق اصفهان وجود داشت، همچنین داده های GPS نیز همین نرخ را نشان می داد ولی با این تفاوت که نقاط بیشینه به صورت یک پهنه در آمده بود و در حال گسترش از جنوب غرب و شمال شرق است.

وی با بیان اینکه پایش های زمینی نیز موید همین موضوع بود، افزود:  گزارش ها و بازدیدها نشان داد که منازل تحت تاثیر فرونشست زمین دچار ترک و از هم گسیختگی شده بودند.

اسلامی افزود: موضوع بسیار عجیبی که باید به آن توجه ویژه کرد تعدد و پراکندگی گزارش های فروریزش ها در سطح شهر به علت نشت یا ترکیدگی لوله آب بود.

وی ادامه داد: از مناطق مرکزی از جمله "احمد آباد" و "جَی" یا مناطق شمالی مانند "کاوه"، "گلستان" و مناطق جنوبی مانند "مهر آباد" و"آمادگاه"، گزارشهایی داشته ایم که شاید آخرین آن فرو ریزش اخیر خیابان آمادگاه شرقی در چند روز گذشته بود.

تصمیم گیری ها برای مقابله با فرونشست بسیار کُند پیش می رود

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان در ادامه این گفت و گو تصریح کرد: سرعت فرونشست با تصمیم گیری در این خصوص مانند مسابقه لاک پشت و خرگوش است.

وی افزود: فرونشست وظیفه ذاتی خود را که همان تحکیم لایه های خاک بر اثر تخلیه آب موجود بین ذرات بدنبال برداشت که بیش از توان آبخوان است را به بهترین شکل ممکن انجام می دهد و سال به سال آهنگ و شتاب این حرکت بیشتر می شود.

اسلامی به نحوه تصمیم گیری ها برای کنترل فرونشست و سرعت اقدام برای این بحران اشاره و بیان کرد: از زمانی که اداره کل زمین شناسی اصفهان در مرداد ماه ۹۲ تشکیل شد نخستین موضوعی که به آن پرداخته شد فرونشست زمین بود که همان زمان دشت های اصفهان _برخوار ، مبارکه، نجف آباد و مهیار مورد پایش های زمینی قرار گرفت.

وی گفت:  ۴۸ ایستگاه GPS موقت و ۶ ایستگاه GPS دائم در این مناطق جانمایی شد همچنین برای سنجش فرونشست زمین در پل های تاریخی ۳۶ ایستگاه جانمایی گردید.

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان ادامه داد: سپس پروپوزال ها به صورت جداگانه به استان تحویل گردید که آن را سازمان زمین شناسی و استانداری به عنوان کار مشترک انجام دهند به طوریکه ۵۰ درصد منابع آن را استان و ۵۰ درصد آن را سازمان تامین نماید اما با این که مسوولان استان در آن زمان از افراد شناخته شده در حوزه آب بودند این پروپوزال ها به بایگانی پیوست.

اسلامی افزود:به عنوان مثال اعتبار درخواستی برای نصب ۶  ایستگاه دائم در حدود یک میلیارد تومان بود که اکنون این رقم در حدود دوازده میلیارد تومان است، یا برای  پل های تاریخی در حدود صد میلیون تومان بود که استان باید نیمی از آن را متقبل می شد که اکنون این رقم در حدود یک میلیارد تومان است.

وی افزود: درهرصورت در زمان استاندار سابق از سال ۹۸ مدیریت بحران با جدیت به این موضوع ورود پیدا کرد و باحمایت های شخص استاندار پایش فرونشست دشت های استان انجام شد و اطلس پنج دشت تکمیل گردید.

اسلامی ادامه داد: دستگاهای GPS در مناطق شمال استان نصب شد و نتیجه این بود که با یک تاخیر هشت ساله موضوع فرونشست زمین در اصفهان به عنوان تنها کلانشهری که زبانه های فرونشست زمین به داخل شهر نفوذ کرده تیتر خبری تمام خبرگزاری های داخل و خارج شد.

وی خاطر نشان کرد: البته تلاش ها و توجه ویژه نمایندگان جدید دوره مجلس فعلی و همچنین اعضای شواری شهر اصفهان نیز به مطرح شدن این موضوع قابل تقدیر است.

اسلامی افزود:  اکنون نیز یک‌ کارگروه ویژه در استانداری تشکیل شده است که در خصوص راهکارها و دلایل آن به صورت مرتب جلساتی را با نهادهای مربوطه برگزار می کند، جلسات منظم کارگروه "فرونشست زمین" زیر نظر مدیریت بحران استان به صورت ماهانه برگزار می شود و وظایف هر نهاد مشخص وگزارش از اقدامات آن خواسته می شود.

مدیریت منابع و مصارف آب، مبنای مقابله با فرونشست زمین است

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان، ادامه داد: کارشناسان  یک زبان مشترک در این خصوص دارند و آن اینکه برای کنترل سرعت دیوانه وار فرونشست باید بین منابع و مصارف آب تعادل به وجود بیاید.

اسلامی تصریح کرد: اینکه فرونشست زمین  در اصفهان، چنین آهنگ سریعی گرفته است به خاطر آن است که جریان دائمی زاینده رود به عنوان اصلی ترین منبع تغذیه کننده آبخوان با تصمیمات نابخردانه از سال ۷۹ به جریان موقتی تبدیل و در حال حاضر هم به عنوان یک کانال آبرسانی کاربری تعریف شده است.

وی افزود: از طرف دیگر از همان سال برداشت های آب از آبخوان با حفر چاه های جدید و عمیق تر کردن چاه های قدیم بیشتر شده است و اکنون ورودی به آبخوان تقریبا صفر است و خروجی عددی نزدیک به ۳۱۱ یا ۵۱۵ میلیون متر مکعب را نشان می دهد.

به گفته وی، مطالعات نشان می دهد که با این رویه اگر پیش برویم در بدترین حالت هشت سال دیگر و خوشبینانه ‌۱۵ سال دیگر منابع آبی خشک خواهند شد.

اسلامی هشدار داد: آبخوان دشت سه هزار و ۶۰۰ کیلومتری اصفهان _ برخوار که مساحتی در حدود هزار و ۶۰۸ کیلومتر دارد به صورت یک کاسه یا مخروط است که حجم بیشتر و آب با کیفیت این کاسه را در طول این سالها مصرف کرده ایم و این ۳.۴ میلیارد متر مکعب آب  موجود با کیفیت بسیار پایین ته کاسه است که آن هم حریصانه برداشت می کنیم.

وی افزود: برخی از نمایندگان و فعالان محیط زیست و حتی کارشناسان همین تعداد حلقه چاه در این دشت را دلیل اصلی فرونشست زمین عنوان می کنند اما هیچکدام منصفانه نیامدند بگویند که چرا این تعداد حلقه چاه و این میزان برداشت وجود دارد.

اسلامی گفت:  سالها بود که کشاورزان شرق از رودخانه زاینده رود برای کشاورزی استفاده می کردند اما زمانی که بحث انتقال آب از حوزه زاینده رود انجام شد و رودخانه خشکانده شد؛ حقابه داران با فشار به آبخوان و برداشت از سفره باعث افت سطح آبهای زیرزمینی و به تبع آن فرونشست زمین شدند پس باید علت اصلی همه این معضلات را در جاری نبودن زاینده رود دانست.

وی ادامه داد: باید به این نکته توجه کرد سیاست های اشتباه دیگر؛ از جمله توجه ویژه به توسعه صنعت نیز باعث شده که اصفهان شهری جذاب برای مهاجران متقاضی شغل باشد که همین موضوع، رشد نامتوازان جمعیت در اصفهان را بدنبال داشته است، همین افزایش جمعیت نیز مصرف کننده آب می باشند به طوریکه اگر سرانه مصرف هر فرد را روزانه ۲۰۰ لیتر در نظر بگیریم که در اصفهان این عدد ۱۵۶ لیتر است برآورد کنید که یک جمعیت حدود ۲ و نیم میلیون نفر چه میزان آب مصرف می کنند.

بیان حقایق درباره فرونشست به معنای «اصفهان هراسی» نیست

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان اذعان کرد: بیان حقایق و مطرح کردن  فرونشست زمین بنابر استدلال بعضی از صاحبنظران، نوعی اصفهان هراسی در شهر ایجاد کرده و نظر آنها این است که در یک محیط آرام و به دور از جنجال می توان بهتر کار کرد.

وی افزود: امیدواریم اینگونه باشد اما باید دانست فرونشست منتظر نمی ماند و وظیفه ذاتی خود را انجام می دهد و ما در اصفهان فرصت آنچنانی نداریم که فکر کنیم.

اسلامی تصریح کرد: باید زاینده رود را به عنوان یک رودخانه دائمی به رسمیت شناخت و آن را از موقعیت یک کانال آبرسانی موقتی خارج کنیم.

وی ادامه داد: باید بپذیریم که دیگر با توجه به تغییرات اقلیم، همین کشاورزیِ محدود نیز نباید در اصفهان و دشت های اطراف آن انجام شود و کشاورزان را یکبار برای همیشه با دادن حقابه تعیین تکلیف نماییم.

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان افزود:  اگر کلانشهر اصفهان برای دولت مهم است باید برای حفظ شهر این هزینه را انجام دهد و به جای کشت در مناطق شرق و شمال شرق  اصفهان از ظرفیت های دیگر آن یعنی تغییر کاربری کشاورزی به نیروگاه های انرژی خورشیدی استفاده کند و در این زمینه سرمایه گذاری نماید.

وی با بیان اینکه اصفهان دیگر بیش از این توان توسعه صنعتی را ندارد، افزود: از این رو سیاست ها و برنامه ریزی ها باید از توسعه بی حساب و کتاب شهرک های صنعتی که آب بَر هستند به شدت جلوگیری کند.

اسلامی با بیان اینکه اصفهان شهری گردشگر پذیر است، افزود: وجود ۶ هزار بنای تاریخی و هجوم این تعداد گردشگر در بهار امسال خود دلیل این واقعیت است پس باید زیرساختهای گردشگری در اصفهان فراهم گردد و توریسم گریز نباشیم .

وی ادامه داد:  پُر واضح است درآمدی که از طریق گردشگری می توان به دست آورد چندین برابر صنعت وکشاورزی است.

اسلامی گفت:  در مقایسه با همه دنیا از جمله کشور امارات که با این جاذبه های مصنوعی سعی در جذب توریست می کند، ما ۳۳پل؛  پل خواجو، میدان نقش جهان ،منارجنابان و ظرفیت های دیدنی بسیاری داریم که از آنها فقط یک نمونه در جهان آن هم در اصفهان وجود دارد و چرا ما از این سازه ها با برنامه ریزی در حد شان و منزلتشان استفاده نکنیم.

با گذشت زمان فرصت برای جبران خسارت های فرونشست از دست می رود

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان با ارائه آمار و ارقام در این خصوص ادامه داد: نرخ بحرانی فرونشست زمین در جهان ۴ میلیمتر در سال است یعنی از این نرخ به بالا دولت ها توجه ویژه ای به آن منطقه می کنند این در حالی است که در مناطق غربی کاشان بیشینه نرخ ۹۰ میلیمتر، در دشت خالد آباد این عدد ۱۲۰ میلیمتر، در دشت اردستان ۷۹ میلیمتر، دشت اصفهان ۱۸۵میلیمتر، دشت مهیار ۱۷۵ میلیمتر، دشت گلپایگان ۱۳۰، میلیمتر، دشت شهرضا ۱۲۰ میلیمتر، دشت دامنه فریدن ۱۱۰ میلیمتر و در دشت نجف آباد بین ۷۰ تا۸۰ میلیمتر نرخ بیشینه داریم که البته نباید در این عدد نرخ ریز بشویم چرا که دشتی که نرخ آن به عنوان مثال ۷۰ میلیمتر باشد شاید شرایط بسیار بحرانی تری نسبت به دشتی با نرخ ۲۰۰ میلیمتر داشته باشد.

وی هشدار داد: موضوع فرونشست زمین در اصفهان به عنوان تنها کلانشهری که زبانه های فرونشست زمین به داخل شهر نفوذ کرده بسیار جدی است و هر روزی که بگذرد فرصت برای جبران را از دست خواهیم داد.

اسلامی گفت: فرونشست نیاز به محیط آرام ندارد و مانند آتش در جنگل خشک تر را می سوزاند، این پدیده انتخاب نمی کند که کجا را تخریب کند و کجا را نه و هر آنچه که در این دشت بنا شده باشد از سازه هایی با قدمت۵۰۰ سال گرفته تا سازه های تازه تاسیس را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

وی هشدار داد: فرونشست شمال و جنوب نمی شناسد، ملی و غیر ملی نمی شناسد، نمی گوید اینجا پالایشگاه است یا فرودگاه یا قطار شهری یا میدان نقش جهان، مساله این است که خطر آن را باور کنیم.

به گفته وی، فرونشست کار خود را درست انجام می دهد اگر ما هم مانند فرونشست وظایف خود را درست انجام دهیم می توانیم بر این مشکل غلبه کنیم.

نخستین اقدام لازم، برقراری جریان دائمی زاینده رود است

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان ادامه داد: دولت باید تکلیف خود را در خصوص اصفهان مشخص نماید، زیرا امروز همه کارشناسان به فوق بحرانی بودن فرونشست زمین در اصفهان اذعان دارند.

اسلامی با بیان اینکه راهکارها در این مساله مشخص است، افزود: برقراری جریان دائمی رودخانه زاینده رود به عنوان اصلی ترین منبع تغذیه کننده آبخوان و به نوعی در اولویت قراردادن حقابه محیط زیست بعد از آب آشامیدنی ضروری است.

وی نبود هرگونه بارگذاری جدید بر روی حوضه بحران زده زاینده رود از جمله طرح های انتقال آب را ضروری دانست و افزود: نمی شود یک بام و دو هوا بازی کرد از یک طرف اذعان به بحران فرونشست زمین در اصفهان داریم و از طرف دیگر به جای تخصیص اعتبار برای احیای زاینده رود برای انتقال آب از این حوضه ازطریق پروژه هایی اعتبار تخصیص داده شود.

مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات مواد معدنی اصفهان افزود: برداشتهایی که در بالا دست به صورت پمپاژ آب از زاینده رود انجام می شود باید متوقف شود.

اسلامی افزود: اصفهان دیگر شهری نیست که بتواند در زنجیره غذایی کشور به واسطه کشاورزی کمک کند از این رویا  باید زمین های کشاورزی از کشاورزان خریداری شود یا شرایطی ایجاد شود که کشاورزان این زمینها را به نیروگاهای انرژی خورشیدی تبدیل کنند.

به گفته وی، پلمب چاه های غیر مجاز و کاهش برداشت از چاهای مجاز نیز باید بطور جدی و مستمر در دستور کار قرار بگیرد.

 اسلامی در خصوص تاثیر بخش صنعت بر این مساله گفت: نمی گویم که صنایع بزرگ فولادی در اصفهان به یکباره تعطیل شود اما باید از توسعه این صنایع آب بَر در اصفهان جلوگیری کرد و برنامه ریزی برای انتقال این صنایع به کنار دریا انجام شود.

به گفته وی، هزینه ای که برای انتقال آب از دریا به فلات مرکزی انجام می شود اگر برای انتقال این صنایع انجام شود در دراز مدت  به مراتب کمتر خواهد بود.

اصفهان باسابقه زیاد و شدید موارد متعدد فرونشست، امروز استانی با وضعیت قرمز است که وضعیت آن از هشدار گذشته و به بحران تبدیل‌شده است.

کارشناسان، خشکسالی طولانی‌مدت، برداشت‌ بی‌رویه آب از سُفره‌های زیرزمینی و همچنین حذف جریان آب رودخانه زاینده‌رود از دل شهر، را از عواملی می‌دانند که باعث وقوع و شدت گرفتن فرونشست زمین در این شهر شده است.

بر اساس آمار و اطلاعات سازمان زمین‌شناسی اصفهان، در سال ۹۵ فقط ۲ درصد از مساحت این استان با فرونشست زمین درگیر بود، درحالی‌که بر اساس نتایج آخرین مطالعات، اکنون حدود ۱۰ هزار کیلومترمربع یعنی ۱۰ درصد از مساحت اصفهان، در شرایط خطرناک فرونشست قرارگرفته است.