از دستکاری طبیعت تا حضور مسئولان بی‌تخصص

ریحانه جولایى- پیش‌بینی‌ها درست از آب درآمد، بارش‌های اخیر موجب به راه افتادن سیل در بیشتر نقاط کشور شد. طبق آخرین گزارش‌ها تاکنون بیش از 20 استان دچار سیل و آب‌گرفتگی شده‌اند، دست کم 70 نفر از هموطنان جان‌باخته و 45 نفر هم مفقود شده‌اند.

اما این اولین بار نیست که سیل جان و مال مردم را تهدید می‌کند؛ در حافظه مردم ایران سیل‌های ویرانگر دیگری نیز ثبت شده است. در اینجا نگاهی به برخی از سیل‌های ایران در سال‌های اخیر انداختیم.

مرگ 430 نفر در سیل دشتی

سه شبانه روز بارندگی متوالی در 11 آذر 65 منجر به سیلی عظیم در منطقه دشتی در استان بوشهر شد. بنابر برخی منابع، تنها در یک شبانه‌روز 160 میلی‌متر باران بارید. وقوع این پدیده مهیب و مخرب خسارات جانی و مالی فراوانی را در شهرستان دشتی به ویژه در روستاهای مجاور به همراه داشت به نحوی که بسیاری از روستاها و آبادی‌های آن زمان خالی از سکنه شد. سیل دشتی حدود 430 کشته برجا گذاشت و ده‌ها روستا و آبادی را در جنوب از بین برد و برآورد خسارت آن به دوازده میلیارد تومان رسید.

سیل تجریش جان 300 نفر را گرفت

4 مرداد 66 ساکنین مناطق شمالی تهران شاهد سیلی ویرانگر بودند. شدت رگبار باران آنقدر زیاد بود که در مدت 107 دقیقه 28 میلیمتر بارش ثبت شد. در مدت کوتاهی سیلاب عظیمی از رودخانه گلابدره به حرکت درآمد و در مسیر خود سد ساخته‌شده را تخریب و صدها تن گل‌ولای و سنگ را در مسیر رودخانه گلابدره و جعفرآباد به سمت میدان تجریش به حرکت درآورد. با اینکه هیچ‌وقت گزارشی از میزان تلفات و خسارت سیل تجریش به‌طور رسمی اعلام نشد اما برخی منابع می‌گویند 300 نفر در این سیل کشته شدند.

سیل به خاطر تخریب جنگل‌ها

سیل عظیم دیگر در 20 مرداد سال 80 باعث شد تا 500 نفر در استان گلستان کشته و مفقود شوند. وسعت تخریبی این سیل که به گفته کارشناسان تماماً در اثر تخریب جنگل‌ها و مراتع در بالادست حوضه آبریز گرگان‌رود بود، حدود 5000 کیلومتر را در برگرفت و طبق اعلام سازمان ملل در اوت سال 2001 سیل گلستان در آن سال رتبه یک تلفات انسانی سیل در جهان را به خود اختصاص داد. در اثر این سیل هزاران تن خاک جابه‌جا و مخزن سد گلستان پر شد.

عدم اطلاع رسانی و مرگ 44 انسان

در فروردین سال 96، سیل بزرگی ساکنان مناطق شمال غربی ایران را غافلگیر کرد. در این سیل استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، کردستان، زنجان و مازندران خسارت زیادی دیدند. چیزی که در این سیل بسیار قابل توجه بود گرفتار شدن چندین خودرو و سرنشینان در مسیر حرکت سیل بود. به گفته افراد محلی ورودی روستا در مسیر سیلاب قرار داشته و تا دقایقی قبل از وقوع سیل رفت‌وآمد به این روستا از همین مسیر انجام می‌شد و مسولان امر در مسدود کردن این راه ارتباطی کوتاهی کردند. در این سیل 44 نفر جان خود را از دست دادند.

سیل، مصیبتی تمام نشدنی

مرداد 96 استان‌های گلستان، گیلان، خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی و سمنان درگیر سیل شدند که بر اثر آن 14 نفر جان خود را از دست دادند و 4 نفر نیز در استان خراسان‌رضوی مفقود شدند. در سال 97 نیز 9 نفر در استان‌های خراسان‌شمالی، مازندران، گلستان و گیلان کشته شدند. در سال 98 شهرهای گنبدکاووس، گمیشان، بندرترکمن و آق‌قلا  که در مسیر رودخانه‌های قره سو و گرگان رود قرار داشتند بر اثر سیل خسارت زیادی دیدند. علاوه بر آن در شهرهای شرق مازندران و شیراز هم 39 نفر جان باختند.

سیلاب محصول عملکرد گذشته

محمود نیلی‌احمدآبادی، استاد دانشگاه تهران و رئیس هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌های سال 97 و 98 به شرق گفت: اثرات تخریبی و مرگ‌ومیر می‌توانستند کمتر باشند به شرطی که مدیریت بحران کشور بهتر عمل می‌کرد. در کنار موضوعاتی نظیر مدیریت‌های درست و کارشناسی، آموزش درست و دقیق در مدارس، حفظ و نگهداری از محیط زیست و ساخت و سازهای استاندارد می‌توانست از بروز خسارت‌های شدید مالی و جانی جلوگیری کند. درواقع سیل همیشه امری طبیعی بوده اما چیزی که امروز به ما آسیب می‌زد، محصول عملکرد ما در گذشته است.

نیازی به مسئولان بی‌تخصص نداریم

حضور مسئولان با کت‌وشلوار در مناطق سیل‌زده با واکنش‌های زیادی مواجه شد. به گفته نیلی احمد آبادى،  یکی از موضوعاتی که در بازدیدهای میدانی، مدیران محلی به آن اشاره می‌کردند این بود که مسئولان بی‌تخصصی در محل حاضر نشوند چرا که آنها دست‎وپا گیر هستند و توان فرماندهی درست و تخصصی ندارند. مدیران بحران باید تجربه، دانش و توانمندی‌های لازم برای مقابله با بحران در شرایط غیرقابل پیش‌بینی را داشته باشند. متاسفانه برخی افرادی که در این شرایط مدیریت می‌کنند، فاقد تجربه، اطلاعات و دانش کافی هستند.

دستکاری های غیراصولی در مسیر سیلاب

یکی از موضوعاتی که در جاری شدن سیل اهمیت دارد، دستکاری مسیر سیلاب‌هاست. آنطور که نیلی احمد آبادى مى گوید:" مسیر سیلاب‌ها مسیرهای تاریخی هستند و می‌دانیم که روان‌آب‌ها از این مسیرها می‌گذرند. در طول تاریخ هم اکثر سدها در همین مسیرها ساخته شده اما مشکل اینجاست که با دخالت ما برخی از این مسیرها بسته یا کوچک شده و به همین دلیل است که با طغیان روان‎آب‎ها پیش‌روی‌های غیرمهندسی تخریب و باعث خسارت می‌شوند. این اتفاق در سیلاب سال‌های 97 و 98 نیز به وفور دیده شده‌اند."