«زلزله بم»؛ ۲۱ سال بعد

  در ساعت ۵:۲۶ بامداد روز ۵ دی‌ماه ۱۳۸۲ شهر بم در استان کرمان به شدت لرزید؛ زلزله‌ای به بزرگی ۶.۶ ریشتر که جان بیش از ۲۶ هزار نفر را گرفت، ده‌ها هزار نفر را زخمی کرد و هزاران نفر را بی‌خانمان ساخت.زلزله بم تقریباً تمامی زیرساخت‌های شهر بم و روستاهای اطراف را تخریب کرد. ارگ تاریخی بم، یکی از بزرگ‌ترین بناهای خشتی جهان که نمادی از تاریخ و هویت ایرانی بود، نیز در این زلزله به شدت آسیب دید. زلزله در شرایطی رخ داد که اکثر مردم در خواب بودند و همین موضوع باعث شد بسیاری فرصت فرار پیدا نکنند.
این فاجعه طبیعی نه تنها جان هزاران نفر را گرفت، بلکه خانواده‌های بسیاری را از هم پاشاند. بسیاری از خانواده‌ها تمام اعضای خود را از دست دادند و بازماندگان با شوک و اندوه بزرگی مواجه شدند. صحنه‌هایی از مادری که فرزندش را زیر آوار از دست داده یا کودکی که بی‌پناه مانده بود، هنوز در حافظه بسیاری از ایرانیان حک شده است.

زلزله بم واکنش‌های گسترده‌ای را در سطح ملی و بین‌المللی برانگیخت. مردم ایران از نقاط مختلف کشور برای کمک به زلزله‌زدگان بسیج شدند. سازمان‌های امدادی و نیروهای هلال احمر در همان ساعات اولیه وارد منطقه شدند. در عرصه بین‌المللی نیز ده‌ها کشور و سازمان‌های امدادی جهان کمک‌های بشردوستانه ارسال کردند. بیمارستان‌های صحرایی، ارسال مواد غذایی، پوشاک و تجهیزاتی مانند دستگاه‌های زنده‌یاب از جمله اقدامات فوری بود که انجام شد.

با وجود تلاش‌های گسترده، روند امدادرسانی با مشکلات و چالش‌هایی همراه بود. حجم عظیم تخریب‌ها، کمبود امکانات و سردی هوا کار امدادگران را دشوار می‌کرد. بسیاری از بازماندگان ساعت‌ها و حتی روزها بدون کمک زیر آوار ماندند. این چالش‌ها نشان داد که ایران نیازمند تقویت زیرساخت‌های مدیریت بحران و آمادگی بیشتر برای مقابله با چنین فجایعی است.

ارگ بم، که بیش از دو هزار سال قدمت داشت، در این زلزله تقریباً به طور کامل تخریب شد. این بنا که یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران و نمادی از معماری خشتی بود، پس از زلزله به یک خرابه تبدیل شد. با این حال، تلاش‌هایی برای بازسازی این اثر ارزشمند آغاز شد و همچنان ادامه دارد. بازسازی ارگ بم علاوه بر جنبه تاریخی، نمادی از اراده مردم برای بازسازی و حفظ هویت فرهنگی است.

پس از زلزله، تلاش‌های گسترده‌ای برای بازسازی شهر بم انجام شد. این بازسازی نه تنها شامل خانه‌ها و زیرساخت‌های شهری، بلکه بازسازی روحی و روانی مردم نیز بود. ایجاد خانه‌های جدید، مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز فرهنگی بخشی از این اقدامات بود. با این حال، بسیاری از بازماندگان هنوز با اثرات روانی این فاجعه دست و پنجه نرم می‌کنند.

اما بم بعد از ۲۱ سال چه وضعیتی دارد؟خبرگزاری مهر در گزارشی با عنوان «۲۱ سال پس از زلزله در بم چه می‌گذرد؟» به بررسی وضعیت کنونی شهر بم پرداخته است. این گزارش به تپه‌ای از نخاله‌های ساختمانی اشاره می‌کند که پس از زلزله در حومه شهر انباشته شده و مردم بر فراز آن نخلی به یاد کشته‌شدگان کاشته‌اند. همچنین، به تخریب ۹۵ درصدی سازه‌های شهر و ارگ تاریخی بم در اثر زلزله اشاره شده است.

امروز همچنین  تصاویری منتشرنشده از زلزله بم  به مناسبت این سالگرد منتشر شده است. این تصاویر، که توسط خبرگزاری فارس ارائه شده‌ بخشی از ویرانی‌ها و تلاش‌های امدادی در روزهای پس از زلزله را به نمایش می‌گذارند.

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله،  هم در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا، به تلفات بالای زلزله ۵ دی‌ماه ۱۳۸۲ اشاره کرده و بیان می‌کند که این زلزله با بزرگای ۶.۵، حدود یک‌سوم از جمعیت ۱۱۰ هزار نفری شهر بم را از بین برد. وی تأکید می‌کند که در سده گذشته، سوانح طبیعی در ایران حدود ۱۰۰ هزار نفر تلفات داشته‌اند که ۹۰ درصد آن‌ها مربوط به زمین‌لرزه‌ها بوده است.

زارع با اشاره به روند افزایش جمعیت شهرنشین در ایران و تمرکز آن در شهرهای بزرگ، معتقد است که این روند به افزایش ریسک در برابر سوانح طبیعی منجر می‌شود. وی تأکید می‌کند که تحولات جمعیتی و توسعه ناپایدار می‌تواند آسیب‌پذیری کشور را در مقابل بلایای طبیعی افزایش دهد.

این استاد زلزله‌شناسی بر اهمیت توسعه پایدار و برنامه‌ریزی‌های جامع برای کاهش ریسک سوانح طبیعی تأکید دارد. وی معتقد است که با ملاحظات پیشگیرانه می‌توان ۵ تا ۱۰ برابر از میزان خسارت‌های جانی و مالی در سوانح طبیعی کاست و باید با روش‌های علمی و برنامه‌ریزی مناسب، از ریسک ناشی از سوانح در کشور کاسته شود.