«شرق» از مجموعه تحولات درباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران گزارش می‌دهد
توافقی که پررنگ‌تر می‌شود
هر روز و تقریبا هر ساعت محافل رسانه‌ای و کارشناسی اخبار جدیدی از تلاش‌های پشت پرده و پنهانی ایالات متحده آمریکا با ایران برای حصول توافق منتشر می‌کنند. در پرده جدید این اخبار، روزنامه وال‌استریت ژورنال روایت جدید و جامع‌تری از این مذاکرات ارائه داده است و در گزارش خود اذعان دارد که پس از دیدار رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، با سعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل در نیویورک، سه دور گفت‌وگو بین مقامات تهران و واشنگتن در عمان صورت گرفته است که آخرین مورد آن به سفر برت مک‌گورک به مسقط باز‌می‌گردد.
مهدی بازرگان: هر روز و تقریبا هر ساعت محافل رسانه‌ای و کارشناسی اخبار جدیدی از تلاش‌های پشت پرده و پنهانی ایالات متحده آمریکا با ایران برای حصول توافق منتشر می‌کنند. در پرده جدید این اخبار، روزنامه وال‌استریت ژورنال روایت جدید و جامع‌تری از این مذاکرات ارائه داده است و در گزارش خود اذعان دارد که پس از دیدار رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، با سعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل در نیویورک، سه دور گفت‌وگو بین مقامات تهران و واشنگتن در عمان صورت گرفته است که آخرین مورد آن به سفر برت مک‌گورک به مسقط باز‌می‌گردد. در آن سو مقامات داخلی کشور از‌جمله شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با اشاره به زمان برگزاری مذاکرات برجام، اذعان کرده که تحولات اخیر منطقه‌ای و همچنین همکاری آژانس با سازمان انرژی اتمی ایران، این تحلیل را به ما می‌دهد که مذاکرات برجام در آینده‌ای نه‌چندان دور در یک کشور ثالث یا وین برگزار خواهد شد.
خوش‌بینی شهریار حیدری و دیگر افراد و رسانه‌ها بیشتر متأثر از مجموعه دیدارهای صورت‌گرفته بین مقامات ایرانی و آمریکایی است. در تبیین بیشتر این مذاکرات، وال‌استریت ژورنال چنین ادعا می‌کند که از اواخر سال ۲۰۲۲، رابرت مالی، نماینده ایالات متحده در ایران، در نیویورک با سفیر ایران در سازمان ملل متحد دیدار کرد؛ امری که مجموعه‌ای از دیدار‌ها را کلید زد که تا ماه آوریل ادامه یافت. در فوریه، مارس و می در مسقط، مقامات عمانی پیام‌هایی را بین برت مک‌گورک، مشاور ارشد کاخ سفید در خاورمیانه و علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، در به‌اصطلاح «مذاکرات نزدیک‌سازی» ارسال کردند. مالی در فوریه و مارس نیز در عمان بود. به گفته دیپلمات‌ها، مک‌گورک در اواخر ماه می نیز کمی قبل از سفر سلطان هیثم بن طارق حاکم عمان به تهران، به عمان رفت. باقری‌کنی در نشست ۲۸ اردیبهشت ایران و عمان حضور داشت. به گفته افراد مطلع از این مذاکرات، قطر همچنین در بحث مربوط به زندانیان آمریکایی میانجیگری کرده است.
عمان همچنان فعال
پیرو روایت وال‌استریت ژورنال، سید‌بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان نیز در مصاحبه‌ای با المانیتور در روز چهارشنبه گفت که «جدیت را در واشنگتن و تهران برای حصول توافق حس می‌کند». بوسعیدی تأکید دارد که تهران و واشنگتن به توافق نزدیک هستند و احتمالا الان دیگر بحث مسائل فنی در میان است. سکاندار سیاست خارجی عمان درباره وجوه مسدودشده ایران عنوان کرد که «طرفین باید چارچوب و جدول زمانی تدارک ببینند که چگونه باید این موضوع را سازمان‌دهی کرد. فکر می‌کنم دارند این مسائل را حل می‌کنند». این دیپلمات ارشد عمانی از فضای مثبت درباره موضوع هسته‌ای گفت و تأکید کرد که «تا زمانی که طرف مقابل نیز با حسن نیت عمل کند، آنها مایل به انجام این کار هستند».
درباره تأکید سید‌بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، درباره فضای مثبتی در قبال موضوع هسته‌ای، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی می‌گوید: «۲۹ دوربین و دستگاه آژانس جمع‌آوری شده بود که با توافق انجام‌شده حدود ۱۰ دوربین در نطنز فعال شد». به ادعای کمالوندی، دوربین‌هایی که طبق توافق با آژانس بین‌الملل انرژی اتمی دوباره فعال شدند، در مرکز تولید سانتریفیوژ اصفهان است که البته اطلاعات ذخیره‌شده در این دوربین‌ها نزد ایران خواهد ماند و تا رسیدن به توافق برای آژانس قابل دسترسی نیست. در بخش دیگری از مواضع سخنگوی سازمان انرژی اتمی به چند نکته مهم اشاره شد؛ نخست آنکه نظارت‌ها در فردو پادمانی است و هیچ دوربین فراپادمانی در آنجا نصب نشده است و دوم آنکه آژانس دیگر سؤالی درباره دو مکان ادعایی آباده و جابر بن حیان ندارد. به ادعای کمالوندی، موضوع تورقوزآباد و ورامین یک‌روزه قابل حل است و مذاکرات با آژانس در‌این‌باره ادامه دارد. در بخش پایانی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی متذکر شد که «هیچ بازرسی آنلاینی در تأسیسات هسته‌ای ایران وجود ندارد؛ فقط بر روی خروجی غنی‌سازی ۶۰ درصد فردو و نطنز دستگاه غناسنج قرار دارد که پادمانی است». به موازات آنچه بهروز کمالوندی در قبال همکاری‌های تهران در زمینه هسته‌ای گفت، دیگر مقامات هم به همکاری درباره موضوع تعیین تکلیف زندانیان دوتابعیتی اشاره دارند؛ چنان‌که فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، اذعان کرد که «مذاکرات بدون واسطه با آمریکا داریم و مذاکرات با واسطه هم اگر موضوع خاصی باشد، انجام می‌شود. البته مذاکرات بدون واسطه به‌طور رسمی نیست، اما مواردی پیش بیاید، معمولا صورت می‌گیرد». نماینده مجلس درباره نتایج مذاکره بدون واسطه با آمریکا تأکید کرد که «این مذاکرات بیشتر برای این است که آنها پو‌ل‌های بلوکه‌شده جمهوری اسلامی ایران را بدهند و در بحث زندانیان و مصادیق آن هم صحبت شده و ایران هم موافق این مسائل است».
بایدن جدی‌تر از همیشه
به دنبال مجموعه تضمین‌های صورت‌گرفته پشت پرده و نیز انجام این اقدمات تهران در حوزه فعالیت‌های هسته‌ای خود، به نظر می‌رسد که بایدن هم به صرافت حصول توافق یا تفاهمی با تهران افتاده است؛ کما‌اینکه در گزارش وال‌استریت ژورنال چنین آمده است که «دولت بایدن مشتاق است که با توجه به نزدیکی مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری، مذاکرات با ایران را در صدر دستور کار سیاسی قرار ندهد». در نتیجه به اعتقاد این روزنامه آمریکایی، «هرگونه توافق رسمی یا حتی یک تفاهم کمتر‌رسمی که به نظر بسیار محتمل‌تر به نظر می‌رسد، می‌تواند جهت بازنگری به دست کنگره بازنگری بیفتد؛ جایی که جمهوری‌خواهان و برخی دموکرات‌ها به‌شدت مخالف توافق هسته‌ای با ایران هستند؛ پس این توافق یک انحراف از توافق هسته‌ای به‌اصطلاح قوی‌تر و طولانی‌تر است که بایدن گفته بود درباره آن مذاکره خواهد کرد. از‌این‌رو تفاهم غیررسمی با ایران که شامل امتیازات آمریکا در ازای گام‌های محدود و برگشت‌پذیر ایران برای محدودکردن برنامه هسته‌ای‌اش می‌شود، با انتقاداتی مواجه خواهد شد؛ زیرا بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، روز سه‌شنبه گذشته گفت که دولتش به چنین توافقی متعهد نخواهد بود». البته وال‌استریت ژورنال به دیدار روز دوشنبه باقری‌کنی با مقامات ارشد بریتانیا، فرانسه و آلمان در ابوظبی ورود می‌کند که از نگاه این رسانه بیشتر با هدف کمک به مذاکره بر سر توافق هسته‌ای بوده است. در‌این‌باره علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران نیز به وال‌استریت ژورنال گفته که «هدف اصلی تعاملات در هفته‌های اخیر، چه از طرف ایالات متحده و چه از طرف تروئیکای اروپایی، جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع است. اگر این امر باعث فرصت بیشتر در بحث هسته‌ای یا پرونده‌های دیگر شود، می‌تواند راه را برای گفت‌وگو‌های بیشتر باز کند».
علاوه بر وال‌استریت ژورنال، نیویورک‌‌تایمز هم در مطلبی به قلم مشترک مایکل کراولی، فرناز فصیحی و رونن برگمن از جزئیات توافق «غیرمکتوب» ایران و آمریکا نوشت و مدعی شد «ایران بر اساس توافق جدید (که دو مقام اسرائیلی آن را قریب‌الوقوع توصیف کرده‌اند)، موافقت خواهد کرد که اورانیوم را فراتر از سطح تولید فعلی خود که ۶۰ درصد است، غنی‌سازی نکند. ایران همچنین حملات مرگ‌بار به پیمانکاران آمریکایی در سوریه و عراق از طرف نیروهای نیابتی در منطقه را متوقف می‌کند، همکاری خود را با بازرسان آژانس گسترش می‌دهد و از فروش موشک‌های بالستیک به روسیه خودداری می‌کند. در مقابل، ایران انتظار دارد که ایالات متحده از تشدید تحریم‌ها اجتناب کند. توقیف نفتکش‌های خارجی حامل نفت، همان‌طور که به‌تازگی در آوریل انجام شد، متوقف شود و به دنبال قطع‌نامه‌های تنبیهی جدید در سازمان ملل یا آژانس علیه ایران به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای‌اش نباشند». همچنین یک مقام غربی که نخواست نامش فاش شود در گفت‌وگو با رویترز، ضمن اشاره به احتمال حصول توافق بین ایران و آمریکا، توافق محتمل را یک تفاهم فروکش‌کننده می‌داند. به ادعا این مقام غربی، «بیش از یک دور گفت‌وگوی غیرمستقیم در عمان بین برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی کاخ سفید در امور خاورمیانه و شمال آفریقا و علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران انجام شده که ایده اصلی آن ایجاد وضعیت قابل قبول برای همه است تا ایران از خط قرمز غرب یعنی غنی‌سازی تا خلوص ۹۰ درصد که معمولا به عنوان درجه تسلیحات تلقی می‌شود، اجتناب کند و احتمالا حتی غنی‌سازی خود تا ۶۰ درصد را نیز به حالت وقفه درآورد». طبق گزارش رویترز، مقامات ایرانی و غربی خبر دادند که ایالات متحده در حال مذاکره با ایران برای ترسیم اقداماتی است که به موجب آن بتوان برنامه هسته‌ای ایران را محدود کرد، برخی از شهروندان آمریکایی بازداشت‌شده در ایران را رها کرده و از طرفی بخشی از دارایی‌های مسدودشده ایران در خارج از کشور نیز آزاد شود.
همچنان تکذیب!
در مقابل آنچه رسانه‌ها از تلاش دولت بایدن برای توافق می‌گویند، کاخ سفید همچنان بر مدار تکذیب این گزارش‌ها می‌چرخد. در‌این‌باره کارین ژان پی‌یر، سخنگوی کاخ سفید، شامگاه چهارشنبه در نشست خبری خود با تأکید بر عدم تغییر سیاست دولت بایدن در قبال ایران و لزوم جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح اتمی، مدعی شد واشنگتن همچنان بر محدودکردن فعالیت‌های ایران در منطقه متمرکز است. با این حال ژان پی‌یر در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا آمریکا در حال گفت‌وگو با ایران بوده و راه‌های ارتباطی دو طرف چیست، اذعان کرد که «داشتن کانال‌های باز گفت‌وگو مهم است». بر این اساس، سخنگوی کاخ سفید با بیان اینکه واشنگتن دیپلماسی را با ایران ترجیح می‌دهد، تصریح کرد «این چیزی است که هم وزارت خارجه آمریکا و هم رئیس‌جمهور این کشور بر آن تأکید دارند». البته ژان پی‌یر این را هم مدعی شد که «ما در حال آماده‌شدن هستیم، در هماهنگی کامل با شرکا و متحدان خود برای همه گزینه‌ها و موارد احتمالی آماده می‌شویم. این سیاست نیز تغییری نکرده است». در همین راستا و به گفته رویترز، کاخ سفید گزارش‌هایی را مبنی بر اینکه ایالات متحده به دنبال یک «توافق موقت» است به انحای مختلف تکذیب کرده است که همین امر می‌تواند امکان حصول یک «تفاهم» که کمتر رسمی بنماید و نیازی به ارجاع به کنگره جهت بررسی نداشته باشد، باز بگذارد. البته یک مقام ایرانی نیز در این رابطه به رویترز گفته «آن را هر‌چه می‌خواهید بنامید، خواه مینی‌توافق، توافق گذار یا تفاهم متقابل، هر دو طرف (تهران و واشنگتن) می‌خواهند از تشدید بیشتر تنش جلوگیری کنند». ارزیابی این مقام ایرانی از توافق، «در وهله اول به تبادل زندانیان و رفع انسداد بخشی از دارایی‌های مسدودشده ایران باز‌می‌گردد و در گام بعدی، ممکن است معافیت‌های تحریمی آمریکا برای صادرات نفت ایران در ازای دست‌برداشتن از غنی‌سازی ۶۰ درصد و همکاری بیشتر ایران با آژانس بین‌المللی هسته‌ای زیر نظر سازمان ملل برداشته شود».
واکنش کنگره
هرچند برخی گزاره‌های تحلیلی حکایت از آن دارد که هدف اصلی ایالات متحده جلوگیری از بدترشدن وضعیت هسته‌ای و جلوگیری از درگیری احتمالی بین اسرائیل و ایران است. لذا بایدن هم با هدف انتخاباتی و جلوگیری از تنش ناخواسته در منطقه به فکر دورزدن کنگره با حصول یک توافق کوچک یا تفاهم است.
همین گزارش‌ها هم به واکنش کنگره منجر شد. در‌این‌باره مایکل مک‌کال، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا روز جمعه اعلام کرد که ضمن اعتراض به «تصمیم احتمالی دولت بایدن برای مذاکره با ایران، در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور ایالات متحده از عدم شفافیت و رایزنی کاخ سفید با کنگره ابراز ناامیدی کرده است». در این نامه که در توییتر مک‌کال هم منتشر شد، آمده است که «وزارت خارجه به درخواست کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان مبنی بر شهادت رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در این کمیته عمل نکرده است». مایکل مک‌کال همچنین مدعی «تلاش ایران برای غنی‌سازی اورانیوم تا سطح بالا و ممانعت از انجام تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده است».
نماینده جمهوری‌خواه ایالت تگزاس در نامه‌اش به جو بایدن گفت که از گزارش‌های ارسالی درباره تلاش‌ها برای توافق با ایران مضطرب شده و از دولت خواست که به قانون‌گذاران اجازه دهد تا آن را بررسی کنند. رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا ادعا کرد که «هر گونه توافق هسته‌ای با ایران که تنها آن را محدود کند بدون اینکه به‌طور کامل به آن پایان دهد، نظام بین‌المللی عدم اشاعه هسته‌ای را تضعیف کرده و تهدیدی جدی برای امنیت ملی آمریکا قلمداد می‌شود». مایکل مک‌کال در ادامه از رئیس‌جمهور آمریکا خواست تا به آنچه فعالیت‌های مخرب و ستیزه‌جویانه ایران علیه آمریکا از‌جمله حمله به نیروهای آمریکایی در خاورمیانه و سوء‌قصد در خاک آمریکا خواند، توجه کند. این مقام آمریکایی در نامه خود به بایدن ادعاهایی درخصوص همکاری ایران با روسیه مطرح کرده است: «جمهوری اسلامی با صدور تسلیحات به روسیه برخلاف قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، در جنگ روسیه علیه اوکراین عمل کرده است». رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در پایان نامه خود از بایدن خواست هرگونه توافق با ایران را مطابق الزامات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با کنگره در میان بگذارد. بر این اساس مک‌کال با اشاره به قانون بازنگری توافق هسته‌ای ایران (INARA) مصوب 2015، نوشته که «هر گونه تفاهم با ایران، حتی غیررسمی، مستلزم ارائه به کنگره است». همچنین سناتور تد کروز هم پنجشنبه در بیانیه‌ای خطاب به ۴۸ سناتور جمهوری‌خواه در کنگره آمریکا عنوان کرد هرگونه توافق، بدون موافقت کنگره طولانی‌مدت نخواهد بود. در ادامه نگرانی کنگره ایالات متحده، اسرائیلی‌ها هم از دیپلماسی چراغ‌خاموش بایدن و حصول توافق با تهران نگران‌اند. از‌این‌رو یو آو گالانت، وزیر جنگ اسرائیل و لوید آستن، وزیر دفاع آمریکا پنجشنبه‌شب در مقر سفارت واشنگتن در بروکسل دیدار و درخصوص مسائل امنیتی با محوریت ایران رایزنی کردند. وزارت جنگ اسرائیل در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو طرف، همکاری‌های امنیتی و نظامی میان واشنگتن و تل‌آویو با تمرکز بر مسئله ایران و با هدف ممانعت از دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای را بررسی کردند. گالانت با اشاره به آنچه تهدیدات ایران از طریق هم‌پیمانان منطقه‌ای خود در سوریه، لبنان، غزه و کرانه باختری عنوان شده، تأکید کرد که «اسرائیل حق دفاع از خود در برابر این تهدیدها را دارد». البته روزنامه هاآرتص در گزارشی به نقل از یک مقام اسرائیلی عنوان کرد که دولت بایدن تقریبا هر روز جزئیات مذاکرات پشت پرده خود را با ایران به اطلاع مقامات تل‌آویو رسانده است. با این حال این روزنامه چاپ اسرائیل تأکید دارد که «هنوز دولت نتانیاهو به جمع‌‌بندی نهایی خود درخصوص واکنش و موضع در قبال توافق احتمالی تهران-واشنگتن نرسیده است». همچنین یائیر لاپید، رهبر جریان اپوزیسیون اذعان کرده است که «لفاظی‌های بنیامین نتانیاهو در نامیدن توافق احتمالی ایران و آمریکا به نام تفاهم، مینی‌توافق، توافقک یا...، یک فرار رو به جلو است»؛ چراکه به زعم او «هرگونه توافق احتمالی بین تهران و واشنگتن یک توافق تمام‌عیار هسته‌ای است که نشان می‌دهد سیاست‌های نتانیاهو در مقابل تهران به شکست رسیده است».
