صفحه جدید دیپلماسی

 شرق: با نگاهی به ترکیب و تعداد میهمانان خارجی که برای شرکت در مراسم یادبود سیدابراهیم رئیسی و دیگر جان‌باختگان سانحه بالگرد به ایران سفر کرده بودند، به نظر می‌رسد باید شاهد صفحه جدیدی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باشیم؛ خاصه آنکه در بین میهمانان، انتظاری برای حضور مقامات برخی کشورها وجود نداشت، اما حضور آنان که برای اولین بار روی داد، حکایت از آن دارد که سیاست خارجی ایران مشخصا به نقطه‌ای رسیده‌ که گزاره انزوای دیپلماتیک ایران را غیرواقعی جلوه می‌دهد که البته به باور طیفی از تحلیلگران بخشی از آن به واسطه عملکرد دولت سیزدهم و تحرکات حسین امیرعبداللهیان بوده است.

در همین راستا، آیین ادای احترام سران و مقامات ارشد کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به مقام رئیس‌جمهور و دیگر جان‌باختگان سانحه هوایی، روز چهارشنبه گذشته دوم خرداد سال ۱۴۰۳ و به میزبانی محمد مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری، در سالن اجلاس سران تهران انجام شد که شامل ۹۰ نفر از سران و مقامات ارشد کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌شد. آن‌طور که ایرنا گفته، امیر قطر، رهبر ملی ترکمنستان، رؤسای جمهور تونس و تاجیکستان، نخست‌وزیران عراق، پاکستان، ارمنستان، گرجستان، آذربایجان و سوریه، رؤسای مجالس لبنان، الجزایر، قزاقستان، مالی، اتیوپی، رئیس مجلس دومای روسیه، رؤسای مجلس قانون‌گذاری و مجلس عالی ازبکستان، رؤسای مجالس قبلی و فعلی عراق و جمعی از نمایندگان مجلس عراق، معاونان رؤسای جمهور ترکیه و هند و معاونان نخست‌وزیران قرقیزستان، ارمنستان، چین، افغانستان و صربستان و نماینده ویژه امپراتور ژاپن از‌جمله مقامات ارشدی هستند که با حضور در محل سالن اجلاس سران تهران و عرض تسلیت به سرپرست ریاست‌جمهوری، به مقام سیدابراهیم رئیسی و یاران شهیدش ادای احترام کردند.

همچنین وزرای امور خارجه لبنان، بحرین، مصر، تونس، کویت، ازبکستان، تاجیکستان، بلاروس، ارمنستان، آذربایجان، سریلانکا، افغانستان، پاکستان، ونزوئلا، امارات و ترکیه، دستیار ویژه پادشاه و وزیر امور خارجه عربستان، فرستاده ویژه اردن، اسماعیل هنیه رئیس و جمعی از اعضای دفتر سیاسی جنبش حماس، شیخ نعیم قاسم قائم‌مقام دبیر‌کل حزب‌الله لبنان، رئیس و جمعی از اعضای جنبش حشدالشعبی عراق، وزیر مدیریت منطقه‌ای و زیرساخت ارمنستان، فرستاده ویژه دولت مالزی، فرستاده ویژه دولت سریلانکا، وزیر بازرگانی پاکستان، وزیر کشور پاکستان، وزیر اطلاع‌رسانی و تبلیغات پاکستان، وزیر فرهنگ و میراث ملی پاکستان، عضو کابینه صربستان، وزیر مشاور ریاست‌جمهوری نیکاراگوئه، وزیر شهرسازی دولت‌های محلی و خدمات عمومی مالدیو به‌عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور، وزیر اوقاف و امور دینی عمان به‌عنوان فرستاده ویژه سلطان، وزیر مشاور صربستان، وزیر صنعت عراق و وزیر مشاور امارات نیز از دیگر مقامات خارجی حاضر در این مراسم بودند. نایب‌رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان، سه نفر از نمایندگان پارلمان جمهوری آذربایجان، نمایندگان پارلمان ترکیه از احزاب سعادت و وطن، رئیس و نایب‌رئیس مجلس اعلای اسلامی اتیوپی، دبیرکل سازمان همکاری‌های اسلامی و دبیرکل کنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا (سیکا)، رئیس حکومت اقلیم کردستان عراق، سخنگو و رئیس هیئت مذاکره‌کننده دولت نجات ملی یمن، جانشین دبیرکل جنبش جهاد اسلامی، دبیر جبهه مردمی فلسطین و فرستاده ویژه سنگاپور هم از‌جمله حاضران در مراسم یادبود بودند.  اینها علاوه بر آن است که اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی‌ حماس، شیخ نعیم قاسم‌ جانشین دبیرکل حزب‌الله لبنان، محمد النهدی و جمیل مزهر از دو گروه فلسطینی و همچنین نمایندگانی از حوثی‌های یمن و گروه‌های شبه‌نظامی عراقی که به تهران سفر کردند، صبح روز پنجشنبه سوم خرداد نیز با حسین سلامی، فرمانده کل سپاه و اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس این نیرو نشستی برگزار کردند. بخشی از این مدعوین خارجی پیش‌تر با علی باقری‌کنی، سرپرست وزارت خارجه ایران، دیدار کرده بودند که بنا بر اخبار واصله در این جلسه «آخرین وضعیت سیاسی، اجتماعی و نظامی غزه و عملیات طوفان‌‌الاقصی» بررسی و «بر استمرار جهاد و مبارزه تا پیروزی کامل مقاومت فلسطین در غزه» تأکید شد. در بسیاری از کشورها مقام‌های دولتی هم با حضور در سفارتخانه‌های ایران به رئیسی و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، ادای احترام کردند.

 دیدار با رهبری

در میان میهمانان خارجی جمعی از مقامات و شخصیت‌های کشورهای مختلف با رهبری نیز دیدار و این ضایعه را به ایشان تسلیت گفتند و مراتب همدردی کشور خود را به رهبری و ملت ایران اعلام کردند که شامل امیر قطر، رئیس‌جمهور تونس، رئیس مجلس لبنان، رئیس دفتر سیاسی حماس، نخست‌وزیران ارمنستان، پاکستان و عراق می‌شوند.رهبر انقلاب در دیدار ‌تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر و هیئت همراه، با تشکر از ابراز همدلی و همدردی قطر در حادثه تلخ اخیر، بر لزوم استمرار مسیر پیشرفت همکاری‌های دو کشور تأکید کردند. امیر قطر نیز در این دیدار با اظهار تسلیت به مناسبت درگذشت رئیس‌جمهور و همراهان ایشان، گفت ‌روابط ایران و قطر همواره مستحکم بوده و این مسیر ادامه پیدا خواهد کرد. رهبری در دیدار با رئیس‌جمهور تونس و هیئت همراه، با سپاسگزاری از احساسات برادرانه و صمیمانه قیس سعید‌ نسبت به حادثه اخیر، عنوان کردند که حادثه از دست دادن رئیس‌جمهور و جمعی از مسئولان و همراهان آنها‌ سنگین است، اما در طول دوران جمهوری اسلامی همواره مشاهده کرده‌ایم که بر اساس حکمت الهی و با صبر و پایداری مردم، حوادث تلخ منشأ پیشرفت‌ها و حرکت‌ها شده‌اند. در این دیدار، قیس سعید، رئیس‌جمهور تونس، با ابراز تسلیت قلبی و خالصانه دولت و ملت تونس به دلیل حادثه تلخ اخیر، گفت: آخرین دیدار ما با رئیس‌جمهور فقید ایران، چندی پیش در الجزایر بود و در همان‌جا توافق کردیم که من به تهران بیایم، اما هیچ‌گاه تصور نمی‌کردم ‌برای ابراز تسلیت فوت ایشان به تهران بیایم. اسماعیل هنیه نیز در دیدار با رهبری، به نمایندگی از دولت و ملت فلسطین، ضایعه درگذشت رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه و همراهان ایشان را تسلیت و تعزیت گفت و رهبر انقلاب هم خطاب به رئیس دفتر سیاسی حماس بیان کردند که اکنون نیز وعده اول خداوند درباره مردم فلسطین محقق شده و آن، همان غلبه مردم غزه که گروهی کوچک هستند در مقابل گروه بزرگ و قدرتمند آمریکا، ناتو، انگلیس و برخی کشورهای دیگر است. بر همین اساس، وعده دوم یعنی محو رژیم صهیونیستی نیز قابل تحقق است و به لطف الهی آن روزی که فلسطین از «بحر» تا «نهر» تشکیل شود، فرا خواهد رسید. نخست‌وزیر عراق هم در دیدار رهبر معظم انقلاب، پیام تسلیت ملت این کشور را به مردم و رهبری ابلاغ کرد. رهبر انقلاب هم ضمن قدردانی از سفر ‌شیاع السودانی‌ به تهران گفتند: ما شخصیت برجسته‌ای را از دست دادیم. رئیس‌جمهور برادر بسیار خوب و مسئولی کارآمد، با‌کفایت، صمیمی و جدی بود. آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان و هیئت همراه هم ضمن تشکر صمیمانه از ابراز همدردی دولت و ملت برادر، پاکستان، گفتند: برای جمهوری اسلامی ایران، روابط با پاکستان بسیار اهمیت دارد و به این کشور نگاه کاملا برادرانه دارد، اما روابط دو کشور در سال‌های گذشته با فراز‌و‌نشیب‌هایی همراه بوده است و ما معتقدیم در دولت جدید پاکستان امکان اوج‌گیری مجدد این روابط وجود دارد. رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به تأکید رئیس‌جمهور فقید بر اهمیت روابط با پاکستان افزودند: سفر اخیر رئیسی به پاکستان می‌تواند نقطه عطفی در روابط دو کشور باشد و دکتر مخبر مسیر همکاری‌ها و توافق‌ها را پیگیری خواهند کرد.  شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان نیز در این دیدار، سفر چندی پیش رئیسی به پاکستان را بسیار مفید و زمینه‌ساز گسترش بیش از پیش روابط و نقشه راه آینده دانست و اظهار امیدواری کرد که روابط در زمینه‌های مختلف ارتقا یابد. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، در دیدار با رهبر انقلاب اسلامی مراتب تأثر و همدردی ملت و دولت ارمنستان را اعلام کرد. رهبر انقلاب اسلامی در این دیدار با بیان اینکه رئیس‌جمهور فقید ما نسبت به مسائل مرزی مربوط به ارمنستان و حوادث اطراف این قضیه، بسیار حساس بود، تصریح کرد که تأکید این‌جانب مبنی بر گسترش همکاری‌ها ناظر بر راهبردی‌بودن روابط است اما مهم این است که روابط ایران و ارمنستان مخالفانی دارد که بر همین اساس باید مسائل مربوط به دو کشور با دقت و مراقبت انجام شود. رهبر انقلاب اسلامی در دیدار نبیه بری، رئیس مجلس لبنان، با قدردانی از ابراز همدردی دولت و ملت لبنان در این حادثه تلخ و سنگین، اعلام عزای عمومی در لبنان را نشانگر کمال همراهی دو کشور داستند و به گفته ایشان، ما نسبتِ خودمان با برادران لبنانی و سید حسن نصرالله را نسبت خویشاوندی و برادری می‌دانیم. نبیه بری نیز در این دیدار با اعلام ناراحتی و اندوه شدید ملت و دولت لبنان از حادثه اخیر، گفت: ما زخم و جراحت بر برادران ایرانی را زخم و جراحت خود می‌دانیم و وظیفه ما بود که به نمایندگی از دولت و ملت لبنان در تهران حضور پیدا کنیم. رئیس پارلمان لبنان با اشاره به شرایط منطقه و جنگ غزه آن را جنگ «وجود» خواند و افزود که لبنان نمی‌توانست در قبال کشتار مردم غزه ساکت بماند و به همین دلیل مقاومت لبنان برای کمک به مردم غزه وارد میدان شده است و ما شرط اول تغییر شرایط موجود را توقف جنگ غزه می‌دانیم.

  در جریان حضور میهمانان خارجی برای شرکت در مراسم یادبود و ادای احترام به رئیس‌جمهور و دیگر جان‌باختگان سانحه هوایی به همان اندازه که انتظار حضور برخی چهره‌ها مانند رئیس‌جمهور تونس و وزرای امور خارجه عربستان، بحرین و مصر نمی‌رفت، انتظار برای حضور برخی میهمانان وجود داشت که غیبت آنها در تهران چشمگیر بود. از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه تا رجب طیب اردوغان، الهام علی‌اف، ولادیمیر پوتین، شی جین پینگ و الکساندر لوکاشنکو در مقام رؤسای جمهور ترکیه، جمهوری آذربایجان، روسیه، چین و بلاروس. در این خصوص ایرنا، روز پنجشنبه سوم خرداد گزارش داد که بشار اسد،‌ رئیس‌جمهور سوریه در تماس تلفنی با محمد مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری ایران خبر داده که هرچند در مراسم تشییع حاضر نمی‌شود اما «در اولین فرصت برای عرض تسلیت و تحکیم پیوندهای سیاسی دو کشور به ایران» سفر خواهد کرد. رجب طیب اردوغان هم برخلاف برخی انتظارات به ایران نرفت و جودت ییلماز، معاون رئیس‌جمهور و هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه به نیابت از این کشور به تهران سفر کردند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز دیگر غایب بزرگ در تهران بود، اما هم‌زمان در کاخ کرملین میزبان حمد بن عیسی آل خلیفه،‌ پادشاه بحرین بود. خبرگزاری رویترز به نقل از خبرگزاری دولتی بحرین،‌ گزارش داد که پادشاه بحرین در این دیدار به پوتین گفت که هیچ دلیلی برای به تعویق انداختن مذاکرات برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک پادشاهی بحرین و ایران وجود ندارد. بر اساس این گزارش پادشاه بحرین گفته که مشتاقانه منتظر است روابط کشورش را با ایران بهبود بخشد. از میان مقامات روس،‌ ویچسلاو ولودین رئیس دوما، پارلمان روسیه به تهران سفر کرده بود. شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین هم در مراسم ادای احترام به ابراهیم رئیسی حضور نداشت. ژانگ گوئوکینگ، یکی از معاونان نخست‌وزیر چین نماینده این کشور در مراسم بود. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، آخرین مقام عالی یک کشور خارجی که ساعتی پیش از درگذشت ابراهیم رئیسی با او دیدار کرده بود هم به تهران نرفت و معاون رئیس‌جمهور و وزیر خارجه جمهوری آذربایجان در این مراسم حاضر شدند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم از این مراسم غایب بودند، اما برخی از کشورهای اروپایی مثل بلاروس و صربستان نمایندگانی در این مراسم داشتند.

 واکنش‌های جهانی

در کنار مدعوین حاضر در تهران، مجمع عمومی سازمان ملل متحد هم دوشنبه هفته گذشته یک دقیقه به احترام رئیس‌جمهور فقید جمهوری اسلامی ایران و همراهان شهیدش در سانحه بالگرد سکوت کرد. اعضای شورای امنیت سازمان ملل هم روز دوشنبه به وقت محلی در ابتدای نشست خود یک دقیقه به احترام شهادت سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور و حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران و همراهان سکوت کردند. پرچم سازمان ملل متحد در نیویورک نیز روز سه‌شنبه به وقت محلی با حضور مقام‌های سازمان ملل و سفیر ایران نزد این نهاد بین‌المللی نیمه‌افراشته شد. علاوه بر این، سفر و نمایندگان کشورهایی همچون ژاپن، گویان، روسیه، چین، مالت، سوئیس و الجزایر نیز پیش از شروع سخنان خود به صورت جداگانه به دولت و ملت ایران این ضایعه را تسلیت گفتند. استفان دوجاریک، سخنگوی سازمان ملل نیز روز دوشنبه به وقت محلی اعلام کرد که «دبیر کل سازمان ملل از درگذشت جناب سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور اسلامی ایران و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و همکارانشان در سانحه سقوط بالگرد در ۱۹ ماه می ناراحت شده است. دبیر کل سازمان ملل متحد صمیمانه تسلیت خود را به خانواده‌های آن مرحومان و دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران ابراز می‌دارد». شش کنسولگری خارجی و دفتر نمایندگی سازمان ملل در مشهد هم روز دوشنبه پرچم کشورهای متبوعشان را به حالت نیمه‌افراشته در آوردند. همچنین دولت‌های سوریه و لبنان هرکدام به مدت سه روز، تاجیکستان دو روز و دولت‌های عراق، هند، ترکیه، پاکستان هرکدام به مدت یک روز عزای عمومی اعلام کرده بودند. همچنین پرچم ایران در سازمان ملل در ژنو و پرچم ایران در نمایندگی دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سفارت کشورمان در وین به منظور احترام و یادبود رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه و همراهانش نیمه‌افراشته شد. مقامات اروپایی و آمریکایی هم با وجود تمام فشارها و انتقادات، پیام تسلیت خود را ابراز کردند. در یکی از جالب‌ترین پیام‌های تسلیت، مقامات دولت بایدن و مشخصا متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، با صدور بیانیه‌ای درگذشت ابراهیم رئیسی و دیگر اعضای دولت ایران را «به طور رسمی» تسلیت گفتند و جان کربی، سخنگوی کاخ سفید نیز این تسلیت را تکرار کرد. شارل میشل، رئیس شورای اروپایی در پیامی ضمن ابراز همدردی نسبت به درگذشت سایر هیئت همراه و خدمه بالگرد، تصریح کرد «به یاد خانواده‌های جان‌باختگان هستیم». بعد از آن، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتشار پیامی کشته‌شدن رئیس‌جمهوری و همراهانش «در سانحه غم‌انگیز بالگرد» را تسلیت گفت. در این پیام آمده است که «اتحادیه اروپا با خانواده‌های قربانیان و شهروندان ایرانی متأثر از این حادثه ابراز همدردی می‌کند». دفتر مطبوعاتی اتحادیه اروپا نیز با انتشار بیانیه‌ای درگذشت رئیسی و امیرعبداللهیان را تسلیت گفت.