بنزین دردسرساز

مهفام سلیمان‌بیگی: کیفیت پایین بنزین ایران سال‌ها مورد مناقشه ارگان‌های داخلی بوده است. سازمان استاندارد و سازمان محیط زیست و برخی تشکل‌های بخش خصوصی بارها کیفیت پایین بنزین تولیدی را زیر سؤال برده‌اند و در مقابل مقامات وزارت نفت این گزارش‌ها را تکذیب کرده و گاهی حتی مدعی شده‌اند بنزین ایران در حد بنزین اروپا باکیفیت است! حالا اما مشتریان خارجی بنزین ایران یکی‌یکی گزارش می‌دهند که کیفیت بنزین ایران پایین است. پس از آنکه افغانستان چندین بار محموله‌های سوخت ایران را مرجوع کرد و روسیا الیوم نوشت که لبنانی‌ها کیفیت سوخت ایران را مطلوب نمی‌دانند، اخیرا ونزوئلایی‌ها مدعی شده‌اند خودروهایشان به دلیل بنزین بی‌کیفیت ایرانی دچار مشکل شده است. 

دست رد ونزوئلا به بنزین ایران

در چند هفته گذشته گزارش‌های متعددی از آتش‌گرفتن ناگهانی خودروها در شهر ماراکایبوی ونزوئلا منتشر شد. طبق آخرین اخبار، برخی مقامات و کارشناسان ونزوئلایی مقصر این رخدادها را بنزین‌های وارداتی بی‌کیفیت آن هم از ایران می‌دانند. با فروپاشی صنعت پالایش نفت ونزوئلا در سال ۲۰۱۹ و اعمال تحریم‌های آمریکا بر کاراکاس که مانع واردات سوخت به ونزوئلا می‌شد، این کشور با کمبود شدید بنزین مواجه شد. طبق گزارش یورونیوز، پس از آن، گزارش‌های ویدئویی بسیاری از صف‌های طویل بنزین در بسیاری از شبکه‌های تلویزیونی منتشر می‌شد و مردم در اقصا‌نقاط کشور مستأصل و خسته گاهی بیش از ۲۴ ساعت را صرف یک بار پر‌کردن باک خودروی‌شان در این صف‌ها می‌کردند. پس از آن خبرهایی مبنی بر صادرات سوخت از ایران به ونزوئلا منتشر شده است. برای مثال در ماه می ‌سال ۲۰۲۰ ایران پنج نفتکش را با پرچم خود به ونزوئلا فرستاد. براساس تخمین‌ها، تهران به وسیله این پنج نفتکش در مجموع ۱.۵۳ میلیون بشکه بنزین به ونزوئلا صادر کرده‌ است. همچنین در ماه ژوئن همان سال ایران نفتکش دیگری با عنوان گلشن با بار تخمینی ۱۹۰ هزار تا ۳۴۵ هزار بشکه بنزین را به ونزوئلا فرستاده است. همه این نفتکش‌ها در پالایشگاهی اطراف بندرعباس بارگیری شده بودند و با توجه به تهدیدهای نیروی دریایی آمریکا، توسط ناوهای ونزوئلایی اسکورت می‌شدند. براساس گزارش‌های تنکر‌ ترکرز، این صادرات به صورت مداوم به ونزوئلا ادامه داشته است و در یک مورد این وب‌سایت از وصول ۴۴ میلیون لیتر بنزین به پالایشگاه ال‌پالیتوی ونزوئلا در ۲۰ فوریه ۲۰۲۱ خبر داده بود. با توجه به اینکه بعضا نفتکش‌های ایرانی معمولا سیستم ردیاب دریایی خود را خاموش می‌کنند و همچنین پرچم خود را تغییر می‌دهند، ردیابی آنها بسیار مشکل است. اما مدت‌ها بود گزارش‌ها از ارسال پیوسته بنزین از ایران به ونزوئلا حکایت داشت. در نهایت خبرگزاری فرانسه روز جمعه پنجم می ‌(۱۵ اردیبهشت) با انتشار گزارشی از انفجار باک و آتش‌گرفتن خودروی یک راننده تاکسی در شهر ماراکایبو خبر داد و نوشت این بلایی است که بر سر ده‌ها خودروی دیگر در ونزوئلا آمده است. اگرچه پترولیوس، شرکت نفت دولتی ونزوئلا، منکر هرگونه ارتباطی میان این آتش‌سوزی‌ها با کیفیت پایین بنزین می‌شود، اما هوگو فرناندز رافالی، مدیر پیشین شرکت نفت ونزوئلا، دلیل پدیده آتش‌گرفتن خودبه‌خودی خودروها در این کشور را استفاده از سوخت با کیفیت پایین وارداتی از ایران اعلام کرد. این اولین‌باری نیست که خبری شبهه‌‌برانگیز از کیفیت محموله‌های سوخت ایرانی نقل رسانه‌های خارجی می‌شود.

سوخت   ایران   برگشت   خورد

خرداد سال گذشته بود که خبرگزاری دولتی باختر افغانستان، خبری منتشر کرد که نشان می‌داد طالبان محموله 500 هزار لیتری بنزین ایران را به علت کیفیت پایین برگشت زده است. بلافاصله ویدئویی در ارتباط با بنزین ایران در رسانه‌های افغانستان دست‌به‌دست شد؛ ویدئویی که در آن یک مقام طالبان ادعا می‌کرد ۵۰۰ هزار لیتر بنزین صادراتی از ایران به علت نداشتن کیفیت مطلوب و استاندارد‌نبودن مرجوع شده است! خبرگزاری باختر که خبرگزاری دولتی تحت مدیریت طالبان است، به نقل از قاری عبدالرحیم حذیفه، مدیر مبارزه با جرائم سنگین قومندانی امنیه نیمروز، در‌این‌باره نوشته بود که دوشنبه ۹ جوزا (خرداد) تانکر‌های تیل یا همان بنزین بی‌کیفیت که معادل ۵۰۰ هزار لیتر تیل می‌شود، بعد از چک لابراتواری، بی‌کیفیت شناسایی شد و در حضور نمایندگان مقام ولایت، قومندانی امنیه، استخبارات، گمرک و استاندارد دوباره به ایران مسترد شد. این خبر بعد از انتشار در ایران با ادعاهای ضدونقیض زیادی از سوی متولیان داخلی همراه شد. برخی عنوان کردند دلیل جلوگیری از واردات بنزین ایران به افغانستان، واردات بنزین ارزان روسیه و دامپینگ این کشور در بازار افغانستان است. برخی دیگر می‌گفتند محموله خبرساز، بنزین نبوده و کالای دیگری بوده که تاجر افغانستانی با جعل مدرک خواسته آن را وارد کشورش کند و بعضی دیگر هم ادعا می‌کردند که محموله به کل متعلق به ایران نبوده است. در نهایت هم با اعلام گمرک ایران مبنی بر اینکه محموله صادراتی، هیدروکربن سبک بوده‌ و نه بنزین، حواشی این خبر از تارنمای رسانه‌ها برچیده شد. اما ماجرای برگشت‌خوردن سوخت ایران به همین‌جا ختم نشد. دی‌ماه گذشته، پس از بالا‌بردن استانداردهای سوخت وارداتی افغانستان نیز طالبان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند ۲۶ تانکر حامل گازوئیل بی‌کیفیت را که از ایران وارد افغانستان شده بود، بازگردانده‌اند. همان زمان حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت و گاز و پتروشیمی، در‌این‌باره اعلام کرد عمده واردات سوخت افغانستان از سوی ایران و با حجمی معادل 26 هزار تن است، اما از آنجایی‌که این کشور به‌تازگی استانداردهای سوخت وارداتی خود را بالا برده و مینی‌ریفاینرهای ایرانی کیفیت لازم را در تولید ندارند، معاملات دو کشور دچار چالش‌هایی شده است. حسینی توضیح داد برای تولیدکنندگانی که براساس استانداردهای افغانستان سوخت تولید نکردند، پرونده تخلف آنها در گمرک ثبت شده و تنها راه این است که شرکت پخش و پالایش با در اختیار قراردادن فراورده‌های مورد نیاز به مینی‌ریفاینرها برای تولید سوخت استاندارد کمک کند و شرکت ملی استاندارد از سخت‌گیری‌های خود بکاهد. چند ماه پیش از این ماجرا و در مهر، خبرگزاری «روسیا الیوم» اعلام کرد «نجیب میقاتی»، نخست‌وزیر لبنان، تأکید کرده که ایران ۶۰۰ هزار تُن نفت سیاه را به صورت رایگان به لبنان اهدا می‌کند. با‌این‌‌حال لبنانی‌ها حتی سوخت رایگان را هم به علت مشکلات کیفیت مطلوب نمی‌دانند. میدل‌ایست‌نیوز نوشته بود نخست‌وزیر لبنان اعلام کرده «مشکلی مربوط به کیفیت سوخت وجود دارد که فقط در صورت برطرف‌شدن، لبنان از دریافت این هدیه استقبال می‌کند، چون به آن نیاز دارد».

فقط  38  درصد  بنزین  استاندارد  است

هم‌زمان با این اتفاقات در داخل نیز سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌ زیست گفته بود حل‌نشدن معضل آلودگی هوا با کیفیت تولید سوخت مرتبط است و توضیح داده بود: «تنها حدود ۳۸ درصد بنزین تولیدی در کشور استاندارد است». یک ماه بعد رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر تهران هم در صد‌و‌بیست‌و‌سومین جلسه شورای اسلامی شهر تهران تکرار کرد که تنها ۳۸ درصد از بنزین استاندارد است و مابقی خارج از استاندارد تولید می‌شود. تقریبا همان زمان تابناک از قول حمید حسینی، رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت نوشت: «۵۰ درصد بنزین تولیدی کشور، استاندارد یورو ۴ دارد. بنابراین باید بپذیریم بخش دیگر بنزین تولیدی، استاندارد لازم را ندارد. بخشی از بنزین تولیدی ما یورو ۴ است. باقی بنزین تولیدی، اکتان ۸۷ دارد؛ یعنی چیزی حدود یورو ۳. مصرف بنزین کشور بالای صد میلیون لیتر است و ما نمی‌توانیم بنزین باکیفیت به دست همه برسانیم». همچنین بهمن 1401 مدیر کل پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست از عدم تطابق بنزین و گازوئیل و مازوت با استانداردها خبر داد و گفت: «در فصل بهار و تابستان استاندارد بوده اما در پاییز و زمستان بنزن و آروماتیک‌ها در برخی موارد بالاتر از حد استاندارد بوده است. احتمالا تغییراتی در سوخت اتفاق افتاده، برای همین درخواست کردیم که شرکت ملی نفت توضیحاتی درباره کیفیت سوخت ارائه کند». یک سال پیش از این اظهارات، یعنی در مهر‌ 1400، حتی خود رئیس سازمان ملی استاندارد با تأکید بر اینکه بنزین و گازوئیل برای رسیدن به استاندارد باید در برخی شاخص‌ها بهبود کیفیت داشته باشند، بیان کرده بود: «در این مدت بنزین روند رو به بهبود داشته، اما هنوز کامل استاندارد‌های ما را پاس نمی‌کنند. در موضوع گازوئیل اوضاع از بنزین بدتر است و بنا شده در این حوزه هم به سمت اصلاح حرکت کنند».

از آنها اصرار و از متولیان داخلی انکار

این‌ موارد تنها جزئی از ده‌ها اظهارنظر مسئولان محیط‌زیستی و رسانه‌ها مبنی بر استفاده از بنزین کیفیت پایین در ایران یا حتی برای صادرات است. زمانی که خبر بازگرداندن محموله‌های بنزین از افغانستان منتشر شد، محمدمهدی جوانمرد‌قصاب، مشاور اقتصادی نماینده رئیس‌جمهوری ایران در امور افغانستان، با تکذیب کیفیت پایین بنزین ایران، بلافاصله ادعا کرد محموله‌های سوختی که به گفته طالبان به علت کیفیت پایین از افغانستان بازگردانده شده است، از عراق به این کشور صادر شده بود، نه ایران. حتی با اینکه رسانه‌ها بارها علت آلودگی فزاینده شهرهای بزرگ ایران را استفاده از همین بنزین‌های بی‌کیفیت در داخل معرفی کردند، مقامات دولتی و به‌ویژه مقامات وزارت نفت دائما این موضوع را تکذیب کرده‌اند. برای مثال، سالاری‌نسب، مدیر عملیات شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی، در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان ادعا کرده است «بنزینی که طبق مصوبه دولت در کلان‌شهر‌ها توزیع می‌کنیم، بنزین یورو است. یعنی از نظر کیفیت با بنزینی که در اروپا تولید می‌شود، یکسان است. از این نظر در کلان‌شهر‌ها مشکلی نداریم. اداره استاندارد خروجی‌های انبار را کنترل می‌کند. برای توزیع در کلان‌شهر‌ها و قبل از کنترل کیفیت امکان توزیع وجود ندارد». سالاری‌نسب همچنین در پاسخ به اینکه آیا سرب در بنزین داخلی وجود دارد یا خیر؟ ادعا کرده است‌: «اصلا ما چیزی به‌عنوان سرب در بنزین داخلی نداریم، نه داخلی و نه وارداتی به‌هیچ‌عنوان استفاده نمی‌شود. ما گوگرد پالایشگاه‌هایمان زیر ۵۰ پی‌پی‌ام است، دوستان ما در اداره استاندارد به‌شدت این را پایش می‌کنند و به‌هیچ‌عنوان اجازه نمی‌دهند غیر از این توزیع شود».

اعتراف   وزارت  نفت

با وجود این تکذیب‌ها، مرداد سال گذشته زمانی که برخی رسانه‌ها از ارزان‌فروشی بنزین به کشورهای خارجی گلایه کردند، وزارت نفت به ناچار در بیانیه‌ای به تولید بنزین بی‌کیفیت اعتراف و اعلام کرد صادرات بنزین ارزان ۲۷‌سنتی مربوط به بنزین غیراستانداردی است که پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس خصوصی تولید می‌کنند؛ تولیداتی که به دلیل کیفیت پایین و نداشتن استانداردهای لازم، به قیمت ارزان‌تر، به کشورهایی صادر شد که به استاندارد سوخت اهمیتی نمی‌دهند. حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی، در رد این ادعای وزارت نفت به «شرق» می‌گوید: «وزارت نفت رابطه خوبی با پالایشگاه‌‌های کوچک بخش خصوصی ندارد و به همین دلیل توپ قصور را به زمین پالایشگاه‌های کوچک می‌اندازد؛ درحالی‌که این پالایشگاه‌ها ادعا ندارند که بنزین تولید می‌کنند. اصلا پالایشگاه‌های بخش خصوصی اجازه تولید بنزین را ندارند و باید کالایی با کیفیت پایین‌تر از بنزین تولید کنند مثل هیدروکربن سبک. این محموله‌ها بعد از تولید هم نهایتا به کشورهای همسایه مثل افغانستان می‌رود؛ چرا‌که محموله‌ها به‌قدری بزرگ نیستند که فرستادن آنها به کشورهای دورتر از‌جمله ونزوئلا صرفه اقتصادی داشته باشد که حالا بتوان گفت این بنزین دردساز در ونزوئلا، محموله پالایشگاه‌های کوچک بوده که به ونزوئلا فرستاده شده و کیفیت نداشته است». او ادامه می‌دهد: «پالایشگاه‌های کوچک قانونا اجازه تولید بنزین و گازوئیل ندارند. بنابراین این اتهام وزارت نفت اشتباه است و خودشان هم این را می‌دانند و آنچه این پالایشگاه‌ها تولید می‌کنند، جایی در کشورهای دوردست ندارد». حسینی همچنین درباره بی‌کیفیت‌بودن بنزین صادرشده به سایر کشورها از‌جمله ونزوئلا و افغانستان می‌گوید: «مدت‌هاست که ما صادرات بنزین را نه‌تنها به ونزوئلا بلکه به هیچ‌کجا نداریم؛ چرا‌که خودمان با کمبود مواجه هستیم. ما در حال حاضر میعانات گازی می‌فرستیم به ونزوئلا. آنجا پالایشگاهی را بازسازی کرده‌ایم و بنزین تولید می‌کنیم. اگر پالایشگاه ونزوئلا مشکل دارد، ربطی به بنزین ایرانی ندارد؛ چون ما بنزین برای آنها نمی‌فرستیم. بنزین مصرف داخلی هم عموما کیفیت یورو 4 دارد و مناسب است. مقداری از آن هم بنزین با اکتان 87 است که مشکلی از لحاظ کارکرد خودرو ایجاد نمی‌کند. البته ممکن است برای محیط‌ زیست مشکل ایجاد کند، اما به خودرو آسیبی نمی‌زند و خودروهای ایرانی می‌توانند با همین بنزین بدون مشکل کار کنند. ضمن اینکه بعید می‌دانم کیفیت خودروهای ونزوئلا هم از ایران بالاتر باشد».