مروری بر تغییر مصوبه کنکور و چالش‌های پیش‌روی آن
کلاف سردرگم کنکور
سایه سنگین غول کنکور همچنان پیش می‌رود و روی سر دانش‌آموزان کنکوری سنگینی می‌کند. در سال‌های اخیر، بارها درباره روند تغییر شکل برگزاری کنکور و حتی حذف آن صحبت شده اما هنوز خبری از این ماجرا نیست. هفته گذشته نیز مطرح شد که قرار است درباره مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم‌گیری شود.
شرق: سایه سنگین غول کنکور همچنان پیش می‌رود و روی سر دانش‌آموزان کنکوری سنگینی می‌کند. در سال‌های اخیر، بارها درباره روند تغییر شکل برگزاری کنکور و حتی حذف آن صحبت شده اما هنوز خبری از این ماجرا نیست. هفته گذشته نیز مطرح شد که قرار است درباره مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم‌گیری شود.
این وضعیت در حالی است که بسیاری از کارشناسان و متخصصان حوزه آموزش‌و‌پرورش بر این باورند که کنکور، به خودی خود اقدامی نادرست است و موجب تحمیل فشارهای مختلف به دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها خواهد شد. ضمن اینکه این فرایند طی سال‌های گذشته مافیای قدرتمندی را نیز به وجود آورده که رهایی از آن دیگر غیرممکن است.
دوم بهمن اعلام شد که قرار است درباره مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی تصمیم‌گیری شود؛ مصوبه‌ای که هدف اصلی آن ایجاد «عدالت آموزشی» و حمایت از دانش‌آموزان مناطق محروم و مدارس دولتی عادی اعلام شده بود، اما به نظر می‌رسد تاکنون راه به جای نبرده و در عمل موفق نبوده است.
ناگفته نماند که تأثیر معدل در کنکور برای پذیرش متقاضیان ورود به دانشگاه در رشته‌های پرمتقاضی برای کنکور سال ۱۴۰۲، در پایه دوازدهم ۴۰ درصد با تأثیر قطعی، برای کنکور سال ۱۴۰۳ پایه دوازدهم به میزان ۵۰ درصد با تأثیر قطعی و برای کنکور سال ۱۴۰۴ پایه یازدهم و دوازدهم به میزان۶۰ درصد با تأثیر قطعی در نظر گرفته شده؛ اما این مصوبه در میانه کار با انتقاداتی همراه شد.
حالا درباره کنکور دو سناریو مطرح است. به‌تازگی محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش‌و‌پرورش، درباره سناریوهای مطرح برای تغییر مصوبه کنکوری گفته است: «دو سناریوی اصلی در حال بررسی است: اول، عدم تغییر مصوبه و دوم، حذف امتحانات نهایی از پایه دهم یا کاهش دروس امتحانات نهایی در پایه‌های دهم و یازدهم. با‌این‌حال هر تغییری که انجام شد مربوط به کنکور 1404 نیست و کنکور سال آینده طبق روال فعلی یعنی سهم 60درصدی سوابق تحصیلی و 40درصدی کنکور برگزار می‌شود».
او توضیح داده است برای داوطلبانی که به دنبال رشته‌های پرطرفدار نیستند، این امکان وجود دارد که از طریق سوابق تحصیلی اقدام کنند. درحال‌حاضر، 89 درصد از ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها به این داوطلبان اختصاص دارد، اما بسیاری از دانش‌آموزان هنوز تصور می‌کنند که باید حتما در کنکور شرکت کنند.
زارعی توصیه کرده است که اگر داوطلبان به دنبال رشته‌های پرطرفدار نیستند، ضرورتی ندارد وارد فرایند رقابت کنکور شوند و می‌توانند از طریق معدل دیپلم خود وارد دانشگاه شوند. همه دانش‌آموزان متوسطه دوم چشم‌انتظار جلسه امروز شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند تا ببینند در نهایت نتیجه این مصوبه که سرنوشت آنها را رقم می‌زند، به کجا می‌رسد.
عصر همان روز اعلام شد که جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست مسعود پزشکیان برگزار شده و موضوع تأثیر معدل در آزمون سراسری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این جلسه پس از بررسی و مباحثه مفصل اعضای شورا، نحوه تأثیر معدل در آزمون سراسری به رأی گذاشته شد. نتیجه جلسه این بود که با رأی اکثریت اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، تأثیر معدل پایه دهم در آزمون سراسری حذف و تأثیر معدل پایه‌های یازدهم و دوازدهم لحاظ خواهد شد. همچنین گفته شد تصمیم‌گیری درباره جزئیات این مصوبه، از جمله زمان اجرای آن، در جلسه آتی شورای عالی انقلاب فرهنگی، نهایی خواهد شد.
درخواست از رئیس‌جمهور
اواخر دی‌ماه بود که حزب ندای ایرانیان در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار اصلاح مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی شد. این حزب همچنین بر حذف تمامی سهمیه‌های تبعیض‌آمیز در سیستم پذیرش دانشجو به منظور تحقق عدالت آموزشی تأکید کرد.
در بخشی از این نامه آمده بود: «حزب ندای ایرانیان، به عنوان حزبی که در تمامی این سال‌ها در پی تحقق عدالت اجتماعی در کشور بوده است، معتقد است نظام آموزشی کشور اکنون بیش از هر زمان دیگری به اصلاحات بنیادین و شجاعانه نیاز دارد. امروز جناب‌عالی فرصت تاریخی دارید تا با بازنگری در مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و اتخاذ تصمیمات عادلانه، گام‌های مؤثری در راستای تحقق عدالت آموزشی بردارید. مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی با هدف کاهش استرس دانش‌آموزان، مقابله با مافیای کنکور و تحقق عدالت آموزشی تصویب شد. با این‌حال، بررسی‌ها و نتایج عملی و نظرخواهی از ذی‌نفعان نشان داده که این مصوبه نه‌تنها به اهداف مذکور نرسیده است، بلکه به تشدید نابرابری‌ها، افزایش استرس‌های آموزشی، تقویت مافیای کنکور، گسترش تقلب و افزایش فشارهای روانی بر دانش‌آموزان منجر خواهد شد».
در انتهای این نامه حزب ندای ایرانیان درخواست‌هایی را از رئیس‌جمهور مطرح کرده بود:
۱- بازنگری و اصلاح مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، به‌ویژه با پیشنهاد تغییر تأثیر معدل در کنکور سراسری از حالت قطعی به تأثیر مثبت (فقط در صورت بهبود تراز و رتبه).
۲- حذف تمامی سهمیه‌های ضد عدالت در سیستم پذیرش دانشجو.
آنها گفته بودند که اجرای این اقدامات می‌تواند گامی مهم برای شنیدن صدای اعتراض دانش‌آموزان و کارشناسان و حرکت به سمت عدالت آموزشی باشد؛ عدالتی که فارغ از جایگاه اقتصادی و اجتماعی، فرصت‌های برابر را برای تمامی دانش‌آموزان ایران فراهم می‌کند.
واکنش وزیر علوم
بعد از اعلام مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوم بهمن، وزیر علوم در یک پیام تصویری در حساب کاربری خود در یک شبکه اجتماعی گفت: نظر کارشناسی و شخصی من، نظر کارشناسی و تخصصی سازمان (سازمان سنجش) بر تأثیر مثبت سال دوازدهم است، اما همان‌طور‌که مطلع هستید، من در شورا یک رأی بیشتر ندارم.
این موضوع با واکنش عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی همراه بود: ما در این خصوص پیشنهاداتی از همه دستگاه از جمله وزارت علوم، سازمان سنجش و سایر دستگاه‌ها مثل وزارت بهداشت، وزارت آموزش‌و‌پرورش داشتیم. حتی پیمایش مردمی، نظر دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان نقش مهمی در تصمیم اخیر شورا داشت. یک دیدگاه این بود که کماکان تأثیر معدل پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم بماند و تغییر نکند. دیدگاه دیگر این بود که پایه دهم حذف شده و تأثیر قطعی معدل یازدهم و دوازدهم بماند. نظر سوم این بود که تأثیر پایه دهم حذف شود، پایه یازدهم مثبت باشد و دوازدهم تأثیر قطعی داشته باشد.
او توضیح داد نظر‌های فوق طی یک گزارش دقیق در چند جلسه در ستاد علم و فناوری و در دو جلسه در شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی شد. وزیر علوم هیچ سخنی در این زمینه مطرح نکردند و وقتی برای صحبت در جلسه نگرفتند. در نهایت این تصمیم به رأی‌گیری گذاشته شد و تقریبا جمع کثیری به این مصوبه رأی دادند. پیشنهاد اینکه پایه دوازدهم تأثیر مثبت داشته باشد، توسط رئیس سابق سازمان سنجش مطرح شده بود. بعد از تغییر ایشان از سوی جانشین، یک نامه به شورا ارسال شد که قبلا چنین پیشنهادی مطرح شده بود ولی نه رئیس فعلی سازمان سنجش، نه رئیس قبل چنین پیشنهادی به ما ندادند. از سوی وزارت علوم هم چنین پیشنهادی مطرح نشده بود.
واکنش سازمان سنجش
این کشاکش و چالش‌ها پاسخ رئیس سازمان سنجش را هم به دنبال داشت. هفت بهمن، رضا محمدی، رئیس سازمان سنجش آموزش کشور، خبر داد این سازمان ۲۳ مهر پیشنهاد رسمی خود را مبنی‌بر تأثیر مثبت با اولویت پایه دوازدهم در آزمون سراسری برای دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال و در اواخر آبان نیز همین پیشنهاد را در قالب گزارش کارشناسی ارائه کرده است. در واقع این پیشنهاد با دو مکاتبه رسمی به شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام شده که علی‌رغم تغییرات مدیریتی و با توجه به تغییرنکردن سیاست سازمان سنجش دراینباره نیازی به مکاتبه مجدد برای تأکید موارد بالا احساس نشد.
او توضیح داد: بر‌اساس ساز‌و‌کاری که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی برای اخذ نظرات نمایندگان نهادهای ذی‌صلاح، متخصصان و کارشناسان حوزه آموزش عالی در نظر گرفته بود، نظرات در جلسات کارشناسی ستادهای علم و فناوری و تعلیم و تربیت شورا اخذ شد و پیشنهادهای کارشناسی سازمان سنجش آموزش کشور به‌عنوان نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دی‌ماه در این جلسات مطرح شد و پیشنهاد شد تأثیر سوابق تحصیلی به صورت تأثیر مثبت پایه دوازدهم لحاظ شود.
معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، با اشاره به حضور در جلسه اخیر ستادهای علم و فناوری و تعلیم و تربیت، گفت: در این جلسه به دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کردیم که علاوه بر سه طرحی که همواره در شورا مطرح می‌شود، طرح کارشناسی چهارم نیز در دستور کار قرار گیرد که اگرچه با واکنش منفی اولیه مواجه شد، ولی بعد از توضیحات تکمیلی عنوان شد که سازمان سنجش در این زمینه نگران نباشد و نظرات و طرح پیشنهادی این سازمان نیز در صحن شورا مطرح می‌شود. او تأکید کرد که با وجود ارائه این گزارش و پیشنهاد شفاف سازمان سنجش به نمایندگی از وزارت علوم مبنی بر تأثیر سوابق تحصیلی به صورت تأثیر مثبت پایه دوازدهم به میزان حداکثر ۳۵ درصد، این پیشنهاد در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح نشد.
تأکید بر عدالت آموزشی
محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس حوزه آموزش و پرورش، دراینباره به «شرق» می‌گوید: «درگیری و گرفتاری کنکور برای کنکوری‌ها مبنایی و بنیادین است. تغییرات شکلی و صوری خیلی نمی‌تواند برای آنها راهگشا باشد، اما آسیب‌های کوتاه‌مدت و هر‌ساله برای دانش‌آموزان بسیار زیاد است. اینها یک سال یا در نهایت دو سال می‌خواهند در کنکور شرکت کنند و هر سال هم همین استرس و فشار را تحمل می‌کنند که چه تغییراتی قرار است اتفاق بیفتد. حذف شود، نشود، درصدش چقدر شود».
به گفته او این موضوعات به طور نابجا روی اعصاب و روان بچه‌هاست: «من خودم مخالف کنکور هستم. فشارهای خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی و نگاه آینده‌نگرانه که در برخی از بچه‌ها به خاطر شغل آینده‌شان است، آنها را در معرض این «پا در هوایی»ها و گفت‌وگوهای پی‌در‌پی که در جاهای مختلف عنوان می‌شود، قرار می‌دهد و برای آنها آسیب‌زاست».
او می‌گوید اینکه چطور باید این موضوع حل شود، همچنان محل بحث است: «خود کنکور به نظر من یک بیماری سرطانی در آموزش و پرورش است. الان هم گرفتار منافع اقتصادی گروهی شده است. مافیای کنکور داریم، مافیای کتاب درسی داریم و مافیای مؤسسات آموزشی داریم. از سوی دیگر معلمانی هستند که از این روش امرار معاش می‌کنند و به این داستان دامن می‌زنند. خانواده‌هایی که به دلیل موضوعات فرهنگی دانش‌آموزان را تحت فشار زیادی قرار می‌دهند و برای آنها آزاردهنده است. برای آنها آسیب‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و حتی بلندمدت می‌تواند در پی داشته باشد».
او در توضیح اینکه آیا اعمال سوابق تحصیلی می‌تواند در جلوگیری از مافیای کنکور مؤثر باشد یا نه، می‌گوید: «من به دنبال عدالت آموزشی هستم و همیشه در این زمینه صحبت کرده‌ام. من و همچنین جنبش عدالت‌طلبانه آموزشی معتقدیم که ورود پول در این عرصه که گستره‌ای اخلاقی و انسانی است، آسیب‌زاست. حالا پول وارد این چرخه شده است. مافیا و منافع اقتصادی و پولی راه خودش را پیدا می‌کند. اگر سوابق تحصیلی وارد این چرخه شود، می‌تواند بهتر باشد و این هم دلایل مختلفی دارد. دلیل آموزشی آن مهم‌تر است. اینکه ارزشیابی شما از سه، چهار ساعت و یک سال تبدیل می‌شود به ارزشیابی از چند سال. دانش‌آموز در این سه سال قرار است ارزیابی شود، نه اینکه فقط سال آخر درس بخواند و دوپینگ کند و هزینه‌هایی برای او صرف شود و بعد نتیجه چیزی بشود که به دنبال آن است».
به گفته این کارشناس حوزه آموزش، اگر سوابق تحصیلی ارزیابی شود، به عدالت نزدیک‌تر است: «هم به عدالت آموزشی و هم به عدالت اقتصادی. چون به هر حال خانواده‌ها باید سه سال برای دانش‌آموز هزینه کنند. به هر حال این هزینه‌ها فقط مادی نیست. این مدل روی کاغذ به عدالت نزدیک‌تر است. اما نکته، گرفتاری آموزش است که درگیر مافیای کنکور شده و متأسفانه راه خودش را هم پیدا می‌کند». او مثالی می‌زند: «چند سال پیش اعلام شد که مشق شب از دوره دبستان حذف شود.
همان موقع مدیران برخی مؤسسات آموزشی رفتند پیش مراجع و با مجلس و دولت مذاکره کردند. گفتند اگر مشق شب حذف شود، بچه دیگر دنبال درس نیست و سراغ گوشی می‌رود و دچار انحراف خواهد شد. من به چشم دیده‌ام که در این پروسه چه اتفاقی افتاد. به محض اینکه مشق شب حذف شد، کتاب‌های کمک‌آموزشی به صورت سؤالات جای خالی یا تستی جایگزین شد. یعنی وقتی آن راه بسته شد، مسیر دیگری جایگزین کردند و به درآمدزایی رسیدند». نیک‌نژاد معتقد است در حقیقت ایرادی که در آموزش وجود دارد، این است که گرفتار مافیا شده است. ساختار آن هم به شکل بنیادین ناعادلانه است که باید ریشههای آن را پیدا کرد؛ «مثلا مدارس ما 80 درصد دولتی و 20 درصد پولی است، انواع پولی.
تا به داد آن 80 درصد نرسیم و فضای آموزشی و فیزیکی مدرسه را درست نکنیم، عدالت برقرار نمی‌شود. این موضوع باید به صورت بنیادین حل شود». او درباره تمایل دانش‌آموزان به اینکه اگرچه اتفاقی در روند کنکور رخ دهد، آنها راضی‌تر خواهند بود، می‌گوید: «برای ارزیابی و تحلیل یک موضوع به داده نیاز داریم. به اطلاعات دقیق نیاز داریم. معمولا خانواده‌ها یکی یا دو دانش‌آموز کنکوری دارند و در مجموع یکی، دو سال این موضوع را تجربه می‌کنند. خود دانش‌آموزان هم در سنی نیستند که اهل تحلیل باشند. خوراک ذهنی آنها را می‌دهند و آنها هم آن را انجام می‌دهند؛ بنابراین اطلاعاتی که در این زمینه وجود دارد یا مطرح می‌شود، دقیق نیست.
اما اگر بخواهم نکته‌ای درباره ارزیابی دانش‌آموزان از تغییرات کنکور بگویم، این است که نظرات آنها متفاوت است. مثلا عده‌ای از آنها می‌گویند همان یک بار خوب است. چند ماه درس می‌خوانیم و شرش تمام می‌شود». نیک‌نژاد ادامه می‌دهد: «اما عده‌ای هم هستند که پیگیرترند، از ابتدا درس‌خوان‌تر بوده‌اند و خانواده‌های‌شان هم روی آنها حساس‌اند. آنها می‌گویند ارزیابی سه‌ساله بهتر است. اما اینکه یکی از این گروه‌ها قدرت بیشتری داشته باشد و نظرش مسلط باشد، این‌طور نیست. حداقل من در دانش‌آموزانی که با آنها کار می‌کنم، ندیده‌ام. در‌واقع آنها نظر واحدی ندارند».
انتقادات و کارزار اصلاح مصوبه
مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی، اگرچه با هدف کاهش فشار کنکور و ارتقای عدالت آموزشی تدوین شده، اما با واکنش‌های بسیاری همراه بود. سید‌مرتضی محمودی، نماینده مجلس دوازدهم، در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت: «با بررسی موضوع تأثیر معدل در کنکور و درخواست‌های متعدد دختران و پسران عزیز این سرزمین، به این نتیجه رسیدم که برای خوشحالی قلب هزاران دانش‌آموز کنکوری و اجرای عدالت واقعی باید فرصت ترمیم مجدد به آنها داده شود. ما حق نداریم با آرامش روحی و آینده فرزندان ایران بازی کنیم».
علی شریفی‌زارچی، استاد دانشگاه شریف هم دراینباره نوشت: «مصوبه جدید شورای عالی آموزش و پرورش درباره آنکه «داوطلبان کنکور فقط یک بار مجاز به ترمیم معدل هستند»، به معنای آن است که اگر کسی بعد از ترمیم نتوانست معدل خوبی کسب کند، برای همیشه از ورود به رشته‌های برتر دانشگاهی محروم می‌شود. این مصوبه عادلانه نیست».
در‌این‌میان از سوی جمعی از دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور سال ۱۴۰۴ کارزاری نیز خطاب به علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش و رضا محمدی، سرپرست سازمان سنجش آموزش کشور، با عنوان درخواست امکان ترمیم معدل مجدد پایه دوازدهم برای دانش‌آموزان کنکوری سال ۱۴۰۴ به پا شد. در این کارزار سه نکته عنوان شده بود:
۱. تراز معدل هر سال به صورت مستقل محاسبه شده و از یک نمره خاص ممکن است در سال‌های متفاوت، تراز متفاوتی به دست بیاید!
۲. معطوف به شرایط کنکور سال گذشته، داوطلبان امکان ترمیم مجدد نمرات خود را داشتند و برخی از داوطلبان بر همین مبنا برای کنکور امسال برنامه‌ریزی کرده‌اند.
۳. برخی از داوطلبان کنکور، به دلایل متفاوت در فرصت ترمیم امتحانات نهایی سال قبل، نمرات خوبی کسب نکرده و در صورت نبود امکان ترمیم مجدد معدل، در کنکور امسال بسیار متضرر خواهند شد.
این دانش‌آموزان با توجه به این سه نکته درخواست کردند «در صورت امکان، همانند دیگر مقاطع زمانی که تصمیمات گرفته‌شده در راستای کمک به داوطلبان کنکور بوده است، درباره این بند از قانون ترمیم معدل تجدید نظر کرده و شرایطی برقرار شود تا دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل ۱۴۰۲ به قبل که یک بار در امتحانات ترمیم معدل شرکت کرده‌اند، بتوانند مجددا در امتحانات ترمیم معدل شرکت کنند! امید است که همانند دیگر مقاطع زمانی، تصمیمات گرفته‌شده در راستای کمک به داوطلبان و برقراری عدالت آموزشی باشد».
