رهبر چین در حال پاک‌سازی گسترده حلقه نزدیکان خود است
تکرار الگوی استالین و مائو
رهبر حزب کمونیست چین در‌حال پاک‌سازی حلقه نزدیکان خود است و این پروسه به اندازه‌ای گسترده است که به بالاترین سطح در ۴۰ سال اخیر در این کشور رسیده است. با وجود سانسور و کنترل گسترده حکومت پکن بر رسانه‌ها، رسانه‌های مختلف هرکدام توضیحات قابل قبولی برای این پاک‌سازی‌ها ارائه کرده‌اند. اقداماتی مانند «نقض نظم و قانون» توضیحی است که حکومت شی جین‌پینگ برای پاک‌سازی‌ها ارائه می‌کند.
رهبر حزب کمونیست چین در‌حال پاک‌سازی حلقه نزدیکان خود است و این پروسه به اندازه‌ای گسترده است که به بالاترین سطح در ۴۰ سال اخیر در این کشور رسیده است. با وجود سانسور و کنترل گسترده حکومت پکن بر رسانه‌ها، رسانه‌های مختلف هرکدام توضیحات قابل قبولی برای این پاک‌سازی‌ها ارائه کرده‌اند. اقداماتی مانند «نقض نظم و قانون» توضیحی است که حکومت شی جین‌پینگ برای پاک‌سازی‌ها ارائه می‌کند.
اما با توجه به اینکه فساد در حیطه اقتصادی و اجتماعی چین به حد اشباع رسیده و نام نخبگان نظامی و سیاسی از جمله خود شی در بین بزرگ‌ترین ذی‌نفعان فساد به چشم می‌خورد، این توضیح بیش از آنکه یک دلیل موجه باشد، نوعی لاپوشانی است. از این گذشته، شی صرفا از رهبران نظامی سطح پایین یا متوسط رویگردان نشده و نخبگان سیاسی و نظامی چین از جمله سطوح عالی نیروی دریایی و موشکی ارتش آزادی‌بخش خلق را هدف گرفته است.
برای نمونه، شی در نوامبر گذشته دریاسالار میائو هوآ- متحد سیاسی نزدیکی که سال‌ها معتمد او بود- را برکنار کرد. شی، میائو را در کمیسیون مرکزی نظامی برای تضمین وفاداری ارتش آزادی‌بخش خلق و نظارت بر ترفیع افسران ارشد به خدمت گرفته بود. اما میائو تنها قربانی آخرین دور پاک‌سازی شی نیست. شی در نیمه دوم سال ۲۰۲۴ بیش از 12 مقام ارشد دفاعی از جمله دو عضو کمیسیون مرکزی نظامی را برکنار کرد.
تاریخ گواه بر این است که پاک‌سازی در دیکتاتوری‌های تک‌نفره معمولا با هدف حذف رقبای سیاسی انجام می‌گیرد. جوزف استالین در روسیه شوروی و مائو تسه‌تونگ، اولین دیکتاتور کمونیست چین، در دوران زمامداری خود دست به پاک‌سازی زدند. شی نیز که ترقی او در عرصه رهبری حزب کمونیست چین در سال ۲۰۱۲ تا حدی با حذف رقبای سیاسی از طریق پاک‌سازی‌های ضد‌فساد انجام گرفت، دست به اقدام مشابهی زده است. پاک‌سازی شی از آن زمان تاکنون ادامه داشته و گاهی در سطوح پایین و بعضا در سطوح عالی انجام گرفته است. از این گذشته، شی قدرتش را به لطف توسعه فناوری‌های دیجیتالی و نظارتی به سطحی رسانده و چنان تثبیت کرده که از اوج قدرت مائو در دوران زمامداری او نیز فراتر رفته است.
اما چرا شی در‌حال پاک‌سازی متحدان نظامی و سیاسی دست‌نشانده خود است؟ آیا او در رهبری حزب با چالش‌های مشخصی مواجه شده است؟ آیا بالارفتن سن و ضعف قوای جسمی و ذهنی باعث شده حتی نزدیک‍ترین مشاوران خود را نیز بی‌وفا بداند؟
جیمز گوری، تحلیلگر تحولات چین، در تحلیلی در اپک‌تایمز می‌نویسد شی ممکن است ترس این را داشته باشد که فرماندهان او برای خود یک کادر وفادار دست‌و‌پا کرده باشند و بخواهند او را در اولین فرصت از قدرت به زیر بکشند. شاید همین‌طور باشد، شاید هم پای پارانویایی در میان باشد که به ناچار گریبان حکومت‌های تک‌نفره را می‌گیرد یا شاید هردو مورد صحیح باشند. به قول هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه سابق آمریکا: «حتی افراد پارانوئید هم دشمن دارند».
شی در داخل کشور از محبوبیت کمی در بین مردم و به‌ویژه نسل زد -که بیش از ۲۰ درصدشان بیکار هستند- برخوردار است. اینکه پاک‌سازی‌های ضد‌فساد چه کمکی به رفع بیکاری می‌کنند، همچنان نامشخص است. بااین‌حال پاک‌سازی‌ها ممکن است صرفا به این ختم شوند که مقامات برای بهبود اقتصاد چین آستین بالا بزنند؛ اقتصادی که از کارزار نافرجام «رفاه مشترک» شی حکایت دارد که نتوانست انتظارات بالای حزب کمونیست چین را برآورده کند.
عدم اعتماد به نظامیان؟
احتمال دیگر این است که شی قصد دارد میزان اطمینان و اعتماد به رهبران نظامی خود را زیر سؤال ببرد. آیا آنها از دستوراتی که ممکن است در آینده نزدیک به اقدامات آشکار جنگی یا نظایر آن منجر شوند تبعیت خواهند کرد؟ آیا آنها آن‌قدر صلاحیت دارند که بتوانند آمریکا و احتمالا ژاپن را مغلوب کنند؟ در این راستا، پاک‌سازی‌ها می‌توانند راهی برای جایگزینی رهبران نظامی مردد با رهبرانی باشند که به گفته شی: «می‌جنگند و پیروز می‌شوند». اولین مورد شاید حمله به تایوان باشد که شی در سخنرانی سال نو خود خطاب به مردم درباره آن صحبت کرد.
اما آیا پاک‌سازی رهبران عالی‌رتبه نظامی ظرفیت جنگی چین را تقلیل نمی‌دهد؟ دیدگاه‌های متفاوتی دراین‌باره وجود دارد. لازم به ذکر است که پاک‌سازی نظامی در سطح فرماندهی انجام می‌گیرد و ربطی به سطوح عملیاتی ندارد. ازاین‌رو پاک‌سازی در سطح رهبری شاید تأثیر چندانی نداشته باشد. بااین‌حال، زمان همه‌چیز را مشخص خواهد کرد.
دلایل ممکن است چندبعدی و ترکیبی از موارد فوق باشند. شاید شی واقعا با تهدید وفاداری روبه‌رو باشد. این اولین بار نیست که رهبران نظامی از جایگاه خود برای به‌زیرکشیدن حاکم استفاده می‌کنند. اگر یک یا چند نفر از رهبران نظامی ارشد به مقاصد جنگی او شک داشته یا مخالفشان باشند، شاید مترصد این باشند که شی را به پشتوانه نیروهای نظامی وفادار به خود -و نه شی- از قدرت خلع کنند.
همچنین شاید به دلیل فساد سیستمی موجود که بی‌تردید در زنجیره تأمین نظامی-صنعتی ریشه دوانده است، یک تهدید عملیاتی وجود داشته باشد. پاک‌سازی در‌حال‌حاضر در بین نیروهای موشکی ارتش آزادی‌بخش خلق انجام می‌گیرد که نخبه‌ترین شاخه نظامی چین بوده و هسته اصلی نیروی اتمی راهبردی شی و امنیت ملی چین را تشکیل می‌دهند. در واقع، پنج نفر از ۹ مقام ارتش آزادی‌بخش خلق -از جمله ژنرال لی یوچائو- که از سمت خود برکنار شده‌اند، با نیروهای موشکی در ارتباط بوده‌اند.
پاک‌سازی مشابهی نیز در ناوگان دریای جنوبی ارتش آزادی‌بخش خلق انجام شده که با زنجیره تأمین تسلیحاتی سروکار دارد. ازاین‌رو پاک‌سازی‌ها را می‌توان اقدامی برای تقویت آمادگی و توان شاخه‌های نظامی مختلف کشور دانست که با تمرکز بر نیروی دریایی و موشکی ارتش آزادی‌بخش خلق انجام می‌گیرند. اینکه شی وعده داده که تایوان را تا سال ۲۰۲۷ با سرزمین اصلی ادغام می‌کند، او را به حذف عواملی واداشته که از تحقق بهره‌وری عملیاتی در ارتش آزادی‌بخش خلق و تجهیزات صنعتی آن ممانعت می‌کنند. اگر اینها دلایل اصلی پاک‌سازی‌های سنگین شی باشند، عقل حکم می‌کند که همه کشورهای دنیا به این قضیه توجه کنند. تایوان به طور حتم به این قضیه توجه دارد.
