استخراج‌ از همه چیز

حفاری و استخراج، فرم‌ها و شکل‌های مختلفی دارد. برخی شکل‌ها و فرم‌های استخراج فاجعه‌بار و بنیادکن و برخی دیگر از شکل‌های استخراج، التیام‌بخش، ضروری و مفید به شمار می‌آیند. در نگاه اول، واژه استخراج مفهومی در علوم طبیعی و مهندسی به ذهن متبادر می‌شود؛ یعنی حفاری و استخراج منابع زیرزمینی. اما یک شکل از حفاری  و استخراج است. انواع دیگری از حفاری وجود دارد که ثروت را در حفاری و استخراج مناسبات اجتماعی دنبال می‌کند. حفاری و استخراج منابع زیرزمینی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز در عصر جدید گسترش یافت. کشورهای پیشرفته با بهره‌گیری از عقلانیت ابزاری و تکنولوژی، منابع زیرزمینی را از اعماق زمین استخراج کردند و هنوز ادامه دارد. کشورهای استعمارگر تا مدت‌های طولانی عطش سیری‌ناپذیری برای حفاری و استخراج منابع طبیعی کشورهای مستعمره داشتند. برای دستیابی به ثروت منابع سایر کشورها، استعمارگران سرتاسر زمین را درنوردیدند. بعد از استقلال این کشورها، بحث این بود که آیا منابع طبیعی مثل نفت و گاز، وسیله و اسباب توسعه است یا مانع آن به شمار می‌آید؟ و بحث نفرین منابع و دولت‌های رانتیر مطرح شد که فعلا محل بحث ما نیست. نوع دیگر استخراج، فاجعه‌بارتر است و متأسفانه در کشور ما هم به‌شدت در حال جریان‌؛ استخراج از حق مشترک و زیست مشترک که همه باید از آن استفاده و مراقبت کنند. منظور استخراج ناعادلانه از خاک، جنگل، دریا، دریاچه، آب‌های زیر‌‌زمینی، جو و به‌طور کلی منابع مشترک است که تبدیل به مایملک برخی می‌شود. چنین حفاری و استخراجی در سطح کلان فاجعه‌بار است و استخراج این منابع به شکل خصوصی ما را به نقطه‌ای بی‌بازگشت می‌رساند. اگر در گذشته دغدغه این بود که استخراج منابع نیروی کار را دچار انواع دردها، رنج‌ها و استشمار می‌کند و چه‌بسا جان آنها را به خطر می‌‌اندازد، امروز دغدغه این است که استخراج منابع آب، خاک، جنگل و هوا برای کل جامعه تباهی ایجاد می‌کند. هارت و نگری، دو متفکر قرن بیستم، در کتاب اسمبلی می‌نویسند با گسترش استخراج‌گرایی هیچ گوشه از کره زمین از گزند دست‌اندازی در امان نمانده است. امروز دریاچه، جنگل، رودخانه و هوا تفاوتی با معدن و چاه نفت و گاز ندارند؛ آنها نیز استخراج و بلعیده می‌شوند. با شدت‌یابی استخراج‌گرایی از همه چیز، همه چیز به یغما می‌رود. این دو متفکر دو نوع دیگر از استخراج را نیز بیان می‌کنند؛ استخراج ژنوم و بافت انسان. اطلاعات ژنتیکی انسان‌ها استخراج و حق استفاده از آن برای برخی ثبت می‌شود. نوع دیگر استخراج، به قول این دو متفکر، عبارت است از حفاری و تصرف ارزش و ثروت ناشی از یافتن الگوها در مناسبات اجتماعی. به عبارتی، استخراج داده‌ها از موتورهای جست‌وجو و شبکه‌های اجتماعی مجازی برای کسب ثروت توسط عده‌ای محدود. گویی مناسبات اجتماعی ما تبدیل به منبع ثروت برای عده‌ای خاص شده است. اما گاهی حفاری و استخراج از زندگی شخصی و خصوصی افراد برای سلطه، تهدید و ارعاب شدت می‌یابد و شرکت‌هایی ظهور می‌کنند که کسب‌و‌کارشان حمایت در مقابل حفاری و استخراج داده‌های شخصی افراد است. ‌گاهی هم استخراج التیام‌بخش، ضروری و مفید است. علم روان‌کاوی با حفاری در ناخودآگاه و استخراج برخی چیزهای دردآور مخفی در فرد، سعی در رهایی و آزادی انسان دارد؛ رهایی از امور دردآور که فرد نمی‌دانست‌ چیست. روان‌کاو با حفاری در ناخودآگاه و استخراج منابع ناراحت‌کننده، کار رهایی‌بخشی را انجام می‌دهد. مورخ نیز با حفاری در دل تاریخ و استخراج داده‌های کمتر مورد توجه قرار‌گرفته، سعی می‌کند پدیده‌های تاریخی را از منظری متفاوت قابل فهم کند. در جامعه‌شناسی نیز حفاری و استخراج مهم و تعیین‌کننده است. یکی از اهداف جامعه‌شناسی، استخراج امر مشترک است تا چگونگی همبستگی اجتماعی را توضیح دهد. جامعه‌شناس می‌کوشد حفاری کند تا ببیند نظم موجود چگونه شکل گرفته؟ نظم موجود چه کاستی‌ها و نشتی‌هایی دارد؟ و می‌کوشد موانعی که همبستگی اجتماعی را تهدید می‌کند، استخراج کند. جهان امروز تجلی انواع فرم‌ها و شکل‌های حفاری و استخراج است؛ گاهی برای کسب ثروت، کنترل و سلطه و گاهی برای التیام، فهم و رهایی. جامعه باید تصمیم بگیرد کدام نوع حفاری و استخراج فاجعه‌بار است و زودتر باید متوقف شود؛ هرچند هر عقل سلیمی می‌تواند حفاری و استخراج‌های تباه‌‌کننده انسان و جامعه را تشخیص دهد. لطفا حفاری‌ها و استخراج‌های بنیادبرانداز را متوقف کنید.