ترامپ؛ روایت هبوط

در روز پیروزی دونالد ترامپ به‌عنوان چهل‌و‌پنجمین و چهل‌و‌هفتمین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، یکی از کارشناسان سیاست خارجی ایرانی که حدود نیم‌قرن در آمریکا زندگی کرده بود، در مصاحبه‌ای با یکی از شبکه‌های خارجی می‌گوید: این دوره انتخابات آمریکا ‌ تفاوت اساسی با دوره‌های پیشین داشته است، چراکه در انتخابات گذشته رسم بر این بود که هر خانواده آمریکایی عکس نامزد برگزیده خود را جلوی در خانه‌شان می‌زد تا عیان باشد او به چه کسی رأی می‌دهد، اما در این دوره به‌ویژه در کلان‌شهرها چنین اتفاقی رخ نداد، چون اختلاف‌نظر و آرا، چنان در بین مردم آمریکا که از آن به‌عنوان دو‌قطبی‌شدن جامعه آمریکا سخن می‌گویند، بالا گرفته بود که حتی بین اعضای خانواده هم راه یافته بود. از طرف دیگر اقلیتی نیز از اینکه می‌خواستند به دونالد ترامپ رأی بدهند، شرم داشتند و آرای خود را علنی نکردند. اگر بخواهیم براساس این روایت جامعه آمریکا را مساحی کنیم، عده‌ای با باوری راسخ به ترامپ رأی دادند. در مقابل عده‌ای نزدیک به همین تعداد با باوری راسخ مخالف او هستند و اقلیتی با شرمندگی به او رأی داده‌اند. در چنین جامعه متلاطمی قرار است دونالد ترامپ آمریکا را اداره کند. پس اولین چیزی که عقلای جمهوری‌خواه به او یادآوری خواهند کرد، این است که میدان بازیگری او محدود است، با اینکه جمهوری‌خواهان با در دست داشتن سنا و مجلس نمایندگان اقتداری کامل دارند. از‌این‌رو این دوره در تاریخ آمریکا دوره‌ای استثنائی است و از این به بعد جهان شاهد تغییراتی جدی در سیاست‌گذاری‌های داخلی و خارجی خواهد بود. آنچه بیش از هر چیز به دونالد ترامپ قدرتی استثنائی می‌بخشد، بازگشت دوباره او به صحنه قدرت است؛ بازگشتی که از پی یک ترور نافرجام رخ داده است و جان به‌ در‌ بردن از این ترور متقاعدش کرده او تافته‌ای جدابافته و برگزیده خداوند است. او آمده تا آمریکا را نجات بدهد. از‌این‌رو حرف‌هایی که دونالد ترامپ می‌زند، برای کشورهایی مانند ایران که تاریخی شاهی را پشت‌ سر گذاشته‌اند، ملموس است. روایت او هم از رؤسای جمهور پیشین برای ایرانیان آشنا است. روایت هبوط، روایت هبوط آمریکا است که ترامپ آمده تا آن را از خاک بر افلاک برکشد. دونالد ترامپ از دوره طلایی آمریکا سخن می‌گوید که باید به آن بازگردند. روایت هبوط و بازگشت به دوره طلایی در جامعه‌ای که مهد دموکراسی است و در آن نهادهای قدرتمند دموکراتیکی وجود دارد، پدیده حیرت‌انگیزی است. آیا جامعه آمریکا از این‌ پس با دونالد ترامپ فره ایزدی را تجربه خواهد کرد؟ روایت هبوط و بازگشت به گذشته طلایی زمینه‌ساز اقتدارگرایی‌ است. به‌ویژه بازگشت به گذشته طلایی چنان برای ما آشنا و ملموس است که نیازی به توصیف مجدد آن نیست. تاریخ سه‌هزار‌ساله ایران مملو از این‌گونه تعابیر است. هرچند ایرانیان با روایت هبوط هم بیگانه نیستند اما برای جامعه آمریکا این‌گونه سخنان دونالد ترامپ جامعه آمریکا را تحت تأثیر قرار داد و موجب پیروزی قاطع جمهوری‌خواهان شد. در این پیروزی روایت هبوط از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. همان روایتی که ژیژک سخت مخالف آن است و آن را رد می‌کند و باور دارد چپ برای فرار از مسئولیت به آن پناه برده است. روایت هبوط روایتی است که همواره مصالح و ابزار کافی برای آن وجود دارد: لنین انقلاب را در زمان و مکانی غلط به راه انداخت و با این کار به مارکس خیانت کرد، استالین به لنین خیانت کرد، همه چیز داشت خوب پیش می‌رفت تا اینکه مائو از راه رسید و کار را خراب کرد و... . چنین تاکتیک‌هایی در گفتار مسیحی هم به وفور دیده می‌شوند: مسیح منجی بزرگی بود، اما پل کار را خراب کرد؛ پل جوهر کلام انجیل را دریافت ولی سیر بعدی کاتولیسیسم منجر به فراموشی آن شد؛ مسیحیت اولیه کاملا درست عمل می‌کرد تا اینکه به دست رم شرقی افتاد؛ لوتر جوهر انجیل را از نو به کار انداخت اما نهادسازی بعدی پروتستان‌ها به بینش او خیانت کرد؛ تمدن مسیحی در اوج افتخار بود تا اینکه لوتر از راه رسید و وحدت مسیحی را نابود کرد و... و... و... . ژیژک در مخالفت با این منطق تأکید می‌کند‌: «هیچ تقابلی در کار نیست، هبوط را باید در خود خاستگاه درج کرد»1. روایت هبوط دونالد ترامپ تفاوتی اساسی با دیگر روایت‌ها دارد و آن چیزی نیست جز ترکیبی از روایت هبوط با لودگی و مسخرگی. روایتی مانند هزل تاریخ و افتخار به آن. وحدت نقیضین. این است که کار را برای مخالفان داخلی و خارجی ترامپ دشوار خواهد کرد. این چهر‌ه تازه‌ای از آمریکا است که جهان ناگزیر به مواجهه با آن خواهد بود. امروز که جمهوری‌خواهان در اوج اقتدار هستند، تنها راه تعدیل‌ آنان دست برقضا همان جامعه دو‌قطبی آمریکا است. اما در جهان چه موانع تعدیل‌کننده‌ای در برابر آمریکا وجود دارد؟

1. از کتاب ژیژک و الهیات، نوشته آدام کوتسکو، ترجمه علیرضا گلابی، نشر نی.