بحران غذایی در کمین ایران است؟

باقر نوروزیان- اوکراین و روسیه هر دو نقش مهمی در بازارهای جهانی مواد غذایی دارند. آنها پیشرو در صادرات گندم، ذرت ، جو و روغن آفتابگردان هستند. در سال 2019 حدود یک چهارم صادرات جهانی گندم و حدود یک پنجم ذرت و جو جهان از اوکراین و روسیه انجام شده است.  این دو کشور منبع تقریباً دو سوم روغن آفتابگردان مبادله شده هستند و اوکراین به تنهایی تقریباً نیمی از صادرات جهانی را تشکیل می‌دهد.

جنگ روسیه و اوکراین نگرانی‌های زیادی برای امنیتی غذایی جهانی به وجود آورد است و کشورها سعی در ذخیره‌سازی مواد غذایی‌اند و عرضه کمتری برای صادرات دارند. اثرات بالقوه کاهش تولید مواد غذایی از اوکراین و روسیه به طور یکسان در همه جا احساس نخواهد شد. برخی از کشورها که بیشتر به واردات مواد غذایی از این دو کشور متکی هستند آسیب‌پذیرترند.

با این جنگ  و بحران غذایی قیمت مواد غذایی در حال افزایش است اکثر کشورهایی که واردکننده عمده این کالاها هستند، می‌توانند تأثیرات قابل توجهی را احساس کنند.

برآورد‌های جهانی نشان می‌دهد نرخ جهانی گندم به ۳۵۰ دلار به ازای هر تُن رسیده است و این کالا با حمل به عدد ۴۲۰ دلار نیز می‌رسد. (اسفند۱۴۰۰)

کدام کشورها  واردت کنندگان اصلی مواد غذایی اصلی از روسیه و اوکراین هستند؟

به طور متوسط در دوره ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ ، واردکنندگان اصلی گندم روسیه به ترتیب کشورهای مصر، اندونزی، بنگلادش، فیلیپین، مراکش، تونس و ترکیه بوده‌اند. در همین دوره واردکنندگان اصلی گندم اوکراین نیز به ترتیب کشورهای مصر، ترکیه، بنگلادش، سودان، نیجریه، یمن و ویتنام بوده‌اند.

وضعیت ایران در این بحران چگونه است؟

طبق گزارش مرکز آمار ایران در سال زراعی ١۴٠٠-١٣٩٩ از  ١٢ میلیون هکتار سطح کاشت محصولات سالانه، ۵۶ درصد به کاشت گندم اختصاص یافته است. از مجموع ۵۷,٨ میلیون تن تولیدات زراعی، ١٨ درصد تولید به محصول گندم اختصاص یافته است.

طبق پیش‌بینی مرکز آمار ایران سطح کاشت محصولات سالانه در سال زراعی ١۴٠١-١۴٠٠ نسبت به سال زراعی ١۴٠٠-١٣٩٩ حدود ۴,۶ درصد کاهش ‌یابد.

سطح کاشت گندم در سال زراعی ١۴٠٠-١٣٩٩ بیش از ۶,۶ میلیون هکتار با مقدار تولید ١٠.۴ میلیون تن بوده است. پیش‌بینی می‌شود که سطح کاشت گندم در سال زراعی ١۴٠١-١۴٠٠ به ۶.۵ میلیون هکتار کاهش یابد و همچنین در سال زراعی ١۴٠١-١۴٠٠ سطح کاشت محصولات «برنج (شلتوک)» و «جو» به‌ترتیب ١٢,٣و ۴.٣ درصد کاهش یابد.

ایران سالانه حدود 12 تا 13 میلیون تن گندم لازم دارد  امسال مقدار 4 میلیون و 700 هزار تن گندم از کشاورزان خریداری شده است. مقداری از تولیدی گندم هدر رفت می‌شود و مقداری هم توسط کشاورزان ذخیر‌ه‌سازی می شود برای مصرف خانواده و بذر سال آینده.

در تابستان ۲۰۲۱ در خبری در رویترز اعلام شد که ایران به دلیل خشکسالی، به واردات حدود هشت میلیون تن گندم نیاز دارد. بر اساس گزارش رویترز در ماه نوامبر ۲۰۲۱، حدود ۴.۵ میلیون تُن گندم به ایران وارد شده که بخش عظیمی از آن از روسیه بوده است. در صورتی که تاکنون تمام نیاز ایران در این فصل زراعی وارد شده باشد، احتمالاً مشکلی چندانی برای ایران در کوتاه‌مدت وجود نخواهد داشت.

حجم واردات ایران در سال ۲۰۲۱ نشان از رشد ۲۱۸.۲ درصدی واردات گندم نسبت به سال ۲۰۲۰ دارد.

 میـزان واردات گنـدم از سـوی ایـران از سـال ۲۰۱۸ بـه بعـد رونـدی صعـودی بـه خـود گرفتـه و در سـال ۲۰۲۱ بـه رقـم ۷ میلیـون تـن رسـیده اسـت کـه رشـدی بیـش از ۱۸ درصـد نسـبت بـه سـال قبل داشـته اسـت. افزایـش میــزان واردات در ایــن ســال بــه دلیــل کاهــش تولیــد گنــدم در کشــور، بــه تبــع کاهــش بارندگی‌هــا و وقــوع خشکسـالی شـدید رخ داده اسـت

بیشترین واردات گندم ایران در سال ۲۰۲۱ از روسـیه بـوده اسـت؛ تقریبا در حدود 30 درصد از صادرات گندم روسیه در آن سال، از ایـن رو جنـگ ایـن کشـور بـا اوکرایـن می‌توانـد واردات گنـدم از روسـیه را بـه شـدت تحـث تاثیـر قـرار دهـد.

کشـور مـا نیـز بـه عنـوان یکـی از واردکننـدگان اقـلام اساسـی خوراکـی  از روسیه و اوکراین است و بـه واردات ایـن کالاهـا وابسـته اسـت در صورت ادامه  جنگ ممکن است در سال‌های آیند دچار بحران شود.

بررسـی آمـار گمـرک ایـران نیـز نشـان می‌دهـد بیشـترین میـزان واردات گنـدم طـی سـال ۱۴۰۰ بـه ترتیـب از کشـورهای روســیه ۳۰ درصد، عــراق ۱۵.۶ درصد، امــارات ۱۴ درصد، انگلیــس ۸.۶ درصد، هلنــد ۷.۵ درصد، ســنگاپور ۵.۸ درصد، هنــگ کنــگ ۳.۶درصد بـوده و در حـدود ۱۵ درصـد نیـز از سـایر کشـورها واردات صـورت گرفتـه اسـت.  

از آنجایی که پیش‌بینی‌های مرکز آمار ایران اعلام می‌کند که در سال زراعی امسال شاهد کاهش تولید گندم خواهیم بود و ادامه پیدا کردن جنگ روسیه و  اوکراین و همچنین با این دید که مصرف گندم و آرد در کشورمان تقریبا دو برابر استاندار جهانی است تدابیری باید اتخاذ شود کشور را دامن‌گیر بحران غذایی نکرد.