آیا توافق ایران-سعودی جان سالم به در خواهد برد؟

برای چین، رابطه با شورای همکاری خلیج فارس به موقع است، اما با خطراتی همراه است. چالش‌های انرژی داخلی پکن، همراه با بی‌ثباتی داخلی در اواخر سال ۲۰۲۲، لغو سیاست کووید صفر و فرار سرمایه‌های غربی، نیاز پکن را برای تکیه بیشتر به مشارکت‌های شورای همکاری خلیج فارس و کاهش وابستگی به غرب تقویت کرده است.

با این حال، افزایش اتکا بر شراکت‌های شورای همکاری خلیج فارس ممکن است زنگ خطر را در میان سیاست‌گذاران چینی به صدا درآورد، چراکه اتکای بیش از حد بر این کشور باعث می‌شود ایالات متحده از نفوذ امنیتی واشنگتن خود بر منطقه خلیج‌فارس به عنوان اهرمی علیه چین اهرم استفاده کند.

در بدترین سناریو، این تصور وجود دارد که ایالات متحده می‌تواند بر شورای همکاری خلیج فارس فشار بیاورد تا شیر انرژی را ببندد و به طور بالقوه صادرات نفت و گاز به چین را محدود کند. اما تاکنون، کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، از افزایش تعامل با چین استقبال کرده‌اند و حتی نشان داده‌اند که تمایل دارند روابط چین و اعراب را مصون از فشار غرب بر کشور‌های عربی در جهت دوری از چین دور نگه دارند.

در همین حال، ایران روابط دیرینه و همکاری اقتصادی عمیقی با چین دارد که جنگ‌ها و بحران‌های متعددی را در منطقه پشت سر گذاشته است. این پیوند‌ها توسط هر دو طرف ثابت شده که بادوام هستند، حتی در میانه‌ی خرابکاری‌های دوره ای. با این حال، هرچه چین به شورای همکاری خلیج فارس نزدیک‌تر شود، روابط این کشور با ایران بیشتر سیاسی می‌شود.

بعید است که سرمایه گذاری‌های کوتاه مدت چین در شورای همکاری خلیج فارس به این معنا باشد که کشور‌های خلیج فارس به عنوان یک شریک استراتژیک بلند مدت جایگزین ایران شوند. در حالی که بازار‌های شورای همکاری خلیج فارس فرصت‌های فراوانی را برای چین فراهم می‌کنند، این بازار‌ها همچنان در معرض نفوذ و منافع ایالات متحده هستند. تا زمانی که ایران به عنوان یک تهدید قوی منطقه‌ای تلقی شود، مسائل امنیتی همچنان برای کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس و ایالات متحده اولویت خواهد بود.

در حالی که پکن مکانیسم‌های امنیتی جایگزین - مانند مجمع امنیت خاورمیانه - را برای مدیریت رقابت در خلیج فارس پیشنهاد کرده است، بازیگران منطقه‌ای این ابتکارات را جدی نمی‌گیرند مگر اینکه پکن مسئولیت بزرگ‌تری در حل چالش‌های منطقه‌ای جاری به عهده گیرد.

با این حال، مسئله این است که چین علیرغم لفاظی‌های شدید، علاقه چندانی به میانجیگری جدی ندارد، زیرا خطر از دست دادن تعادل استراتژیک در روابط بسیار زیاد است.

در موارد مختلف، پکن هیچ نقش میانجی گرایانه‌ای ایفا نکرده است. اگر طرف‌های رقیب اراده‌ای برای گفتگو داشته باشند، پکن راضی است که فضا را فراهم کند، اما مذاکرات را تحمیل نمی‌کند یا فشار قابل توجهی برای نگه داشتن طرف‌ها در میز مذاکره اعمال نمی‌کند.

بنابراین، معماری امنیتی تحت رهبری ایالات متحده، اهرمی را در اختیار غرب در برابر شورای همکاری خلیج فارس فراهم می‌کند تا از جهاتی پارامتر‌هایی را برای همکاری با چین تعیین کند. اگر این اهرم از بین برود یا تاثیرش کاهش یابد، شورای همکاری خلیج فارس در موقعیت قوی تری قرار خواهد گرفت تا خود را به عنوان یک شریک بی طرف بلند مدت به چین نشان دهد، اما تداوم نگرانی در مورد تقویت ایران، همزمان با روابط رو به رشد با روسیه، شورای همکاری خلیج فارس را در بحث امنیتی، در کنار آمریکا حفظ خواهد کرد.

شورای همکاری خلیج فارس خواهان یک ایران عقیم شده و ناتوان است، اما پکن، تهران را به عنوان یک منبع استراتژیک بلندمدت برای همکاری‌های انرژی، امنیتی، اقتصادی و سرمایه گذاری، جدا از شورای همکاری خلیج فارس و مصون از نفوذ غرب می‌بیند. پکن منتظر روزی است که ایران بتواند از تحریم‌های ثانویه رهایی یابد و انحصار چین بر اقتصاد ایران بتواند منافع ملموسی را به همراه داشته باشد.

اما تاکنون، تحریم‌ها همچنان مانع هر گونه پیشرفت عمده در روابط چین و ایران شده است. در حالی که شرکت‌های چینی به تجارت خود در ایران ادامه می‌دهند، دولت چین نمی‌خواهد آشکارا آن‌ها را نقض کند. این رابطه همچنین عمیقاً یک طرفه باقی می‌ماند و چین به عنوان اصلی‌ترین راه حیات اقتصادی ایران است. چین به دنبال بهبود موقعیت ایران در پلتفرم‌های بین‌المللی بود و سعی کرد تصویر خود را به‌عنوان بازیگری مشتاق و همکار که نیاز مبرم به کاهش تحریم‌ها دارد، شکل دهد. با این حال، تشدید تنش‌ها بین ایران، عربستان سعودی، اسرائیل و ایالات متحده به طور مداوم تلاش‌های چین برای عادی‌سازی جایگاه ایران در جامعه بین‌المللی را تضعیف کرده است.

میانجیگری موفقیت آمیز چین با عربستان سعودی و ایران ممکن است دوام نیاورد. رقابت عربستان و ایران هنوز حل نشده است و هر دو طرف خلیج فارس بی ثبات هستند. گروه‌های نیابتی ایران در یمن، سوریه، عراق و لبنان همچنان به فعالیت پیشین خود ادامه می‌دهند. گزارش وجود ذرات غنی سازی اورانیوم ۸۴ درصدی ایران در اواخر فوریه، نگرانی‌های بین‌المللی بیشتری را در مورد اینکه ایران به سرعت در حال دستیابی به سلاح هسته‌ای است، تشدید کرده است.

گسترش روابط ایران با روسیه همچنین نگرانی‌ها را در عربستان سعودی در مورد انتقال احتمالی اشکال پیشرفته فناوری نظامی از مسکو به تهران افزایش داده است که می‌تواند علیه سعودی و منطقه وسیع‌تری استفاده شود. در حالی که پیشرفت‌هایی در کاهش تنش‌های نظامی در یمن حاصل شده، تهدید باقی‌مانده حملات پهپادی حوثی‌های مرتبط با ایران به زیرساخت‌های حیاتی یکی از نگرانی‌های اصلی دولت سعودی است.

این ابتکار اخیر مطمئناً یک گام رو به جلو است، اما باید دید که آیا این توافق می تواند مسیر میانبری برای کاهش تنش‌ها ایجاد کند یا نه. بر اساس سوابق کم رمق چین در میانجیگری در منطقه، بعید است که پکن بتواند بر چالش‌ها غلبه کند.