‌ راهکار دیپلماتیک برای ‌ بحران امنیتی

دیروز ‌مذاکرات وزرای امور خارجه چهار کشور روسیه، ایران، ترکیه و سوریه در پشت درهای بسته در «ویلا» ساختمان وزارت خارجه روسیه در مسکو برگزار شد. مسکو که بعد از حمله پهپادی اوکراین برای اولین بار بعد از آغاز حمله روسیه به اوکراین آرایش امنیتی به خود گرفته است «و شهروندان روسی برای نخستین بار نگرانی از جنگ را در امن‌ترین نقطه روسیه احساس کرده‌اند»، میزبان مذاکراتی بود که قرار است چالش امنیتی میان سوریه و ترکیه را رفع و امنیت را به منطقه بازگرداند. مذاکراتی که نقطه عطفی در مسیر یافتن راهکار سیاسی برای پایان مسائل فی‌مابین دو کشور ترکیه و سوریه است. انتظار می‌رود با تداوم این نشست‌ها به‌زودی شاهد دیدار و گفت‌وگوی رو‌درروی رؤسای جمهوری ترکیه و سوریه هم باشیم؛ البته با نزدیک‌شدن به زمان انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه اردوغان تمایل بسیاری برای چنین دستاوردی داشت و بشار اسد هم بدش نمی‌آمد چنین برگ برنده‌ای را برای اردوغان خرج کند؛ اما روند کند مذاکرات مانع تحقق این دیدار شده و احتمالا چنین دیداری به بعد از انتخابات ترکیه موکول شود.

ترکیه‌ای که حضور پررنگ نظامی در سوریه دارد و منافع اقتصادی و امنیتی که برای خود تعریف کرده، فعلا مانع خروجش از سوریه است و مذاکرات فعلی با هدف تسریع در حل مناقشات امنیتی و سیاسی بین دو کشور با همراهی ایران و روسیه مدت‌هاست که در جریان است.

در مسیری طولانی که برای گذار از مباحث‌ امنیتی به مباحث‌ سیاسی میان دو‌ کشور طی شده، ایران نقش پررنگی ایفا کرده است.

از بهمن سال ۱۳۹۵ و با ابتکار عمل جمهوری اسلامی ایران و روسیه و همراهی ترکیه، به منظور حل‌وفصل منازعات سوریه و پایان‌بخشیدن به شش سال کشتار و آوارگی و ویرانی در این کشور مذاکرات آستانه آغاز شد. در واقع آتش‌بس فراگیری که از ۱۰ دی سال ۱۳۹۵ (۳۰ دسامبر ۲۰۱۶) با توافق میان دولت سوریه و گروهی از مخالفان مسلح برقرار شد، مقدمه‌ای برای آغاز مذاکرات آستانه بود که در آن، برای نخستین بار نمایندگان دولت سوریه با نمایندگانی از گروه‌های مخالف مسلح به‌ طور مستقیم رایزنی کردند.

هرچند پیش‌ازآن یک بار در اسفند ۱۳۹۴ و بار دیگر در شهریور ۱۳۹۵ تلاش­‌هایی برای ترک مخاصمه صورت گرفته و آتش­‌بس برقرار شده بود؛ اما هر بار با نقض گسترده آتش‌بس و متهم‌کردن دیگرى از سوى طرف‌هاى درگیر در بحران، خشونت­‌ها با شدت و عمق بیشترى از سر گرفته شد.

احتمال ارتقای مذاکرات به سطح سران در آینده

این مذاکرات در نهایت به هفت راند جدل سیاسی و‌ امنیتی ختم شد و هفتمین دور آن در اواخر تیرماه 1401 در تهران و با حضور رؤسای جمهور سه کشور روسیه، ترکیه و ایران برگزار شد. در ادامه این مسیر نشست‌های چهارجانبه جدیدی شکل گرفت که بعد از سطح وزرای دفاع و معاونان وزرای خارجه اکنون در یک دستاورد دیپلماتیک به سطح وزرای خارجه ارتقا یافته و احتمالا بعد از چند دور مذاکره به سطح سران ارتقا یابد تا توافقات احتمالی با امضای رؤسای جمهور چهار کشور جنبه عملی به خود بگیرند؛ هرچند چنین دستاوردی ممکن است زمان‌بر باشد؛ اما با توجه به گفت‌وگو‌ها و رایزنی‌های نشست دیروز در مسکو دست‌یافتنی‌تر از گذشته است. ایران هم در این مسیر بعد از مذاکرات آستانه کنار سوریه مانده و دیروز هم قبل از نشست چهارجانبه دیداری میان وزرای خارجه دو کشور، در یک صبحانه کاری در همین راستا انجام شد. حسین امیرعبداللهیان صبح دیروز در دیدار فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه با او، درباره موضوعات سیاسی مورد علاقه، به‌ویژه روند تحولات سیاسی درباره سوریه و آخرین روندهای منطقه‌ای گفت‌وگو کرد.‌امیرعبداللهیان تصمیم اتحادیه عرب برای پذیرش بازگشت سوریه به این اتحادیه را تبریک گفت و ضمن ابراز خرسندی از روند سیاسی حل موضوعات میان سوریه و ترکیه، حمایت جمهوری اسلامی ایران از این روند و آمادگی کشورمان برای مساعدت به تحکیم و پیشبرد گفت‌وگوها به منظور عادی‌سازی روابط میان ترکیه و سوریه را اعلام کرد. وزیر امور خارجه کشورمان برگزاری اجلاس جاری وزرای خارجه چهار کشور را پیشرفتی در روند سیاسی حل موضوعات مرتبط با سوریه توصیف کرد. وزیر امور خارجه سوریه نیز در این دیدار ضمن تأکید بر اهمیت حل‌وفصل سیاسی موضوعات فی‌مابین سوریه و ترکیه، اظهار کرد: ما خواهان حل‌وفصل این موضوعات هستیم؛ اما مهم‌ترین مسئله در این روند را خروج نیروهای ترکیه از اراضی سوریه به‌عنوان مانعی برای عادی‌سازی روابط و دستیابی به حل سایر موضوعات دستور کار سوریه و ترکیه می‌دانیم.

استقرار ارتش سوریه در مرزها، می‌تواند نگرانی‌های امنیتی آنکارا را رفع کند

بعد از این دیدار وزیر امور خارجه کشورمان با هیئت همراه عازم «ویلا» شد و در سخنانی در این نشست گفت: امیدواریم هرچه زودتر شرایط زندگی مردم در این مناطق به وضعیت عادی برگردد. زلزله اخیر بار دیگر پیوستگی تاریخی و فرهنگی میان مردم سوریه و ترکیه را به همه جهانیان نشان داد. او در ادامه افزود: امروزه در شرایط ویژه و کم‌نظیری در روابط بین‌الملل قرار داریم. همه نشانه‌ها و متغیرها گواه روند گذار در نظم جهانی، افول قدرت آمریکا و پررنگ‌شدن منطقه‌گرایی است. قدرت‌های سنتی جهان دیگر مانند گذشته قادر به تحمیل نظرات خود و اعمال یک‌جانبه‌گرایی نیستند و این امر فرصتی را فراهم آورده است تا بتوان مشکلات جمهوری عربی سوریه را با بلوغ و ابتکارات سیاسی حل‌وفصل کرده و امنیت، ثبات و توسعه را در این کشور و منطقه رقم زد. امیرعبداللهیان با اشاره به روند مثبت مذاکرات آستانه گفت: تجربه خوبی در همکاری و همفکری میان بازیگران مؤثر موضوع سوریه شکل گرفته است و نشست امروز وزرای امور خارجه چهار کشور را می‌توان از نتایج و مکملی برای این روند به شمار آورد. وظیفه سنگینی که این روزها بر دوش ماست، تقویت هرچه بیشتر روند آستانه برای پیشبرد صلح در سوریه و منطقه است. ضمن استقبال از آغاز گفت‌وگوهای جمهوری عربی سوریه و جمهوری ترکیه، این رخداد را در جهت خیر و صلاح مردم دو کشور و امنیت منطقه می‌دانیم و عمیقا باور داریم این دو کشور می‌توانند گذشته را پشت سر گذاشته و با نگاه به آینده، موضوعات دوجانبه خود را از طریق گفت‌وگو و تعمیق همکاری‌ها براساس حسن هم‌جواری، حل‌وفصل کنند. تجربه نشان داده است که توسل به اقدام نظامی نه‌تنها به حل مشکلات کمک نمی‌کند؛ بلکه علاوه بر تحمیل خسارات انسانی و مادی، موجب پیچیده‌ترشدن اختلافات موجود می‌شود. او افزود: جمهوری اسلامی ایران در همین راستا آمادگی همکاری خود جهت حمایت از این روند و کمک به اجرائی‌شدن توافقات و تصمیمات گرفته‌شده را اعلام و تأکید می‌کند در این زمینه از همه ظرفیت‌های خود استفاده خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران اعتقاد دارد که هرگونه راه‌حل سیاسی برای موضوعات مرتبط با سوریه، باید طوری هدف‌گذاری شود که جمهوری عربی سوریه بتواند حاکمیت ملی خود را بر سرتاسر خاک خود اعمال کند. همسایگان سوریه به‌ویژه ترکیه می‌توانند با این کشور همکاری کنند تا این امر در سراسر کشور اعمال شود؛ زیرا تحقق آن هم به نفع ثبات و امنیت کشور سوریه و هم در راستای امنیت و ثبات مرزی کشورهای همسایه است.

وزیر امور خارجه کشورمان تأکید کرد: استقرار ارتش سوریه در مرزها و تأمین مشترک امنیت با همسایگان، می‌تواند نگرانی‌های امنیتی آنکارا و سایر همسایگان را رفع و مانع فعالیت تروریست‌ها و جدایی‌طلبان شود و مقدمه برقراری روابط همسایگی و راهبردی میان دو طرف و زمینه خروج نیروهای نظامی ترکیه طبق جدول زمان‌بندی مورد توافق از مناطق مرزی مشترک با سوریه را فراهم آورد.

رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان ادامه داد: معتقدیم سوریه‌ای قوی و مستقل خواهد توانست بر تروریسم، جدایی‌طلبان، اشغالگری نیروهای آمریکایی و سرقت منابع ملی این کشور فائق آید. همچنین برای تحقق بازگشت آوارگان سوری به میهن خود و رفع مشکلات به‌وجود‌آمده در کشورهای همسایه، بر همکاری مشترک کشورها و جوامع بین‌المللی در امر بازسازی سوریه و تهیه مقدمات زندگی مردم تأکید می‌کنیم. البته هرگونه پیش‌شرط سیاسی و برخورد دوگانه با این موضوع، نه‌تنها به حل این موضوع انسانی کمکی نخواهد کرد؛ بلکه بر پیچیدگی‌های آن خواهد افزود. مجددا بر لزوم مبارزه قاطع جامعه جهانی و به‌ویژه چهار کشور حاضر در جلسه با تروریسم تأکید کرده و تجاوز «رژیم صهیونیستی» به خاک سوریه به‌ویژه به مناطق غیرنظامی این کشور را محکوم کرده و این حملات را ناقض صلح جهانی و ثبات منطقه ارزیابی و از جامعه بین‌المللی می‌خواهیم که با این اقدامات تجاوزکارانه مقابله کند. رژیم صهیونیستی به گواه تحلیلگران خود آن رژیم در بدترین وضعیت از لحاظ اجتماعی و امنیتی خود به سر می‌برد و با حملات کور به کشور سوریه و نقض حقوق و قوانین بین‌الملل، به دنبال تسری‌دادن ناامنی و سرپوش‌گذاشتن به مشکلات داخلی خود است. یقین داریم که ملت و ارتش سوریه در موعد مقتضی پاسخ این اقدامات تجاوزکارانه و ضدبشری را خواهند داد. مایلم در این جلسه از رشادت و شجاعت انسان‌های وارسته‌ای مانند سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی که زندگی خود را فدای امنیت و آسایش مردمان منطقه و مبارزه با پدیده شوم تروریسم کردند، یاد کنم و بر روح بزرگ آنان سلام و صلوات بفرستم. امیرعبداللهیان در خاتمه پیشنهاد کرد که کمیته‌ای متشکل از کارشناسان ارشد چهار کشور برای پیگیری مصوبات نشست وزرای امور خارجه تشکیل شود تا این تصمیمات به مرحله اجرا برسند.

کنترل سراسر اراضی سوریه باید به دولت آن بازگردانده شود

لاوروف هم‌ در نشست چهارجانبه وزرای خارجه ایران، روسیه، ترکیه و سوریه گفت: آغاز روند عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه تأثیر مثبتی بر وضعیت منطقه دارد و فرصت‌های جدیدی را به منظور حل بحران سوریه باز می‌کند. او تأکید کرد که نقشه‌ راه حل‌وفصل مسائل سوریه باید برای نشست آتی ترکیه، سوریه، ایران و روسیه آماده و سپس به رؤسای‌ جمهور این کشورها ارائه شود. لاوروف ادامه داد: آمریکا تشکیل «ارتش آزاد سوریه» را با مشارکت داعش برای بی‌ثبات‌کردن اوضاع سوریه آغاز کرده و چیزی که ما را نگران می‌کند، ورود آمریکا به قلب الرقه و تشکیل نیروهایی است که ارکان اصلی آن را بقایای داعش تشکیل می‌‌دهند. او افزود: ما به دنبال همکاری نزدیک برای مبارزه با تروریسم هستیم و یکی از مواردی که با آن مخالفیم، حضور نیروهای آمریکایی در سوریه است. او‌ در پایان تأکید کرد: کنترل سراسر اراضی سوریه باید به دولت آن بازگردانده شود و امنیت مرزها نیز تضمین شود. سوریه و‌ ترکیه هم بر حل مناقشات با راهکار سیاسی و عبور از نگاه امنیتی بر اختلاف‌ها تأکید داشتند. بعد از نشست چهارجانبه شاهد دیدار‌های دوجانبه وزیر امور خارجه کشورمان با همتایان خود بودیم که در راستای اهداف این نشست بر اختلافات امنیتی با راهکار سیاسی با زبان دیپلماسی انجام شد. به هر حال اجلاس چهارجانبه مسکو، نقطه عطفی در گذار از گفت‌وگوهای امنیتی و نظامی به مرحله سیاسی و ترمیم روابط آنکارا و دمشق بود؛ هدف مهمی که تهران و مسکو هم به تحقق این امر کمک می‌کنند و امید دارند در پس این رایزنی‌ها و میانجیگری‌ها شاهد بازگشت امنیت به سوریه و البته منطقه و مهم‌تر از همه بازگشت آوارگان سوری به خانه و بازسازی سوریه و کنار‌گذاشتن گزینه نظامی برای حل بحران‌های امنیتی میان دو‌ کشور سوریه و ترکیه باشند.

بیانیه مشترک نشست چهارجانبه وزرای امور خارجه در مسکو

در دهم ماه می‌ (۲۰ اردیبهشت)، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، فیصل مقداد وزیر امور خارجه و مهاجرین جمهوری عربی سوریه و چاووش‌اوغلو وزیر امور خارجه جمهوری ترکیه در مسکو دیدار کردند. وزیران درباره مسائل مربوط به ازسرگیری روابط بین دولتی سوریه و ترکیه در ابعاد مختلف گفت‌وگویی اساسی و صریح داشتند. با نظر به قطع‌نامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل و بیانیه‌های رسمی در روند آستانه، شرکت‌کنندگان بر تعهد خود نسبت به تمامیت ارضی سوریه، عدم دخالت در امور داخلی و مبارزه با تمام اشکال تروریسم، تجزیه‌طلبی و افراط‌گرایی در این کشور تأکید کردند. همچنین بر اهمیت افزایش کمک‌های بین‌المللی به سوریه، از‌جمله با هدف تسهیل بازگشت داوطلبانه، امن و عزتمندانه سوری‌ها به سرزمین خود و بازسازی پساجنگ تأکید شد. شرکت‌کنندگان همچنین توافق کردند معاونان وزرای امور خارجه وظیفه طراحی نقشه راهی برای پیشبرد روابط میان ترکیه و سوریه با هماهنگی وزارتخانه‌های دفاع و رؤسای اطلاعاتی چهار کشور را بر عهده بگیرند. وزیران در این دیدار فضای مثبت و سازنده‌ای را در تبادل نظر داشتند و توافق کردند که در دوره آتی تماس‌ها و گفت‌وگوهای فنی در سطح بالا در این قالب چهارجانبه ادامه یابد.