بمب اتم؛ کلیدواژه‌ای برای کنترل تنش؟
من تبدیل به خود مرگ شده‌ام، ویرانگر جهان! این جمله‌ای آشنا برای کسانی است که فیلم مشهور اوپنهایمر را تماشا کرده‌اند. جمله‌ای برگرفته از یک فلسفه شرقی که نشان می‌دهد حتی مردی که به نام پدر بمب اتم شناخته می‌شود، تا بن استخوان به مرگبار و شوم بودن سلاح هسته‌ای آگاه است.
تهدید به بمباران ایران، در صورت عدم دستیابی به یک توافق و از سوی ترامپ روابط تهران و واشنگتن را وارد سطح تازه‌ای از تنش‌ها کرد.
در روزهای ابتدایی هفته، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده در یک مصاحبه تلفنی، تندترین تهدید ممکن را علیه ایران به زبان آورد. او که سعی می‌کرد خود را خیرخواه جلوه دهد، پرده از طرحی برداشت که پیش از این آن را تلویحا بیان می‌کرد. اما استفاده از عبارت بمباران ایران باعث شد تا تهران برخی از تندترین واکنش‌ها را علیه تهدیدهای ترامپ از خود نشان دهد. یکی از مهم‌ترین و قابل‌توجه‌ترین این واکنش‌ها از سوی علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب دوشنبه شب در تلویزیون با بیان اینکه کار نظامی با ایران بدون تبعات نیست گفت فتوای رهبری نداشتن سلاح هسته‌ای است؛ اگر خطایی از آمریکا صورت بگیرد، ایران مجبور می‌شود با فشار مردم به سمت ساخت سلاح هسته‌ای برود.
واکنش‌ها به تهدید ایران برای ساخت بمب اتم
علی لاریجانی اولین فردی نیست که از احتمال تغییر ایران در زمینه بمب اتم حرف می‌زند. اما سخنان او به‌عنوان یک مقام ارشد در تهران، توجه بیشتری از تهدیدهای قبلی را به خود جلب کرده است.
حرف‌های لاریجانی که از تلویزیون رسمی ایران پخش شد، فراتر از یک تهدید احتمالی به ساخت بمب اتم در نظر گرفته و مورد تحلیل و انتقاد قرار گرفت. یکی از جدی‌ترین انتقادات به سخنان علی لاریجانی مشاور عالی رهبری این است که او تلویحا فتوای رهبری در مورد عدم ساخت بمب اتم از سوی ایران را نادیده گرفته است. آنها می‌گویند با این گفتمان چطور می‌توان جهان را قانع کرد که ایران اساسا سودای ساخت بمب اتم را در سر ندارد و از نظر دینی و فقهی هم با اقداماتی از این دست فاصله فراوان دارد.
برخی دیگر از منتقدان معتقدند این تهدید شمشیری دو لبه است و از نظر غرب می‌تواند آنقدر جدی تلقی شود که هر چه زودتر دست به مقابله با ایران بزنند. این دسته از منتقدان می‌گویند در صورتیکه ایران امکان ساخت چنین سلاحی را نداشته باشد، تنها باعث می‌شود که ایالات متحده، اروپا و اسرائیل بیش از پیش به اجماع علیه ایران دست پیدا کنند.
برخی دیگر معتقدند تهدید علی لاریجانی بی‌معناست. یکی از دلایل ساخت سلاح هسته‌ای مقابله با حملات نظامی است. ساخت بمب اتم بعد از حمله‌ای که البته احتمال آن کم دانسته می‌شود، چه فاید‌ه‌ای خواهد داشت؟
موافقان ایده علی لاریجانی که البته چندان هم پرتعداد نیستند؛ معتقدند این تهدید از سوی مقامی چون او، می‌تواند مانع از تصمیم ترامپ برای بمباران ایران شود. آنها البته در مورد اینکه چنین گفتمانی چه اثری بر مذاکرات غیرمستقیمی که تهران خود را برای آن آماده می‌داند دارد، تحلیلی را ارائه نکرده‌اند. با این حال بیشتر موافقان بر روی این موضوع تاکید دارند که تغییر دکترین هسته‌ای از سوی ایران می‌تواند عاملی بازدارنده علیه تهدیدات نظامی باشد.
رسانه‌های بین‌المللی چه گفتند؟
اغلب رسانه‌های غربی و عربی، پس از حرف‌های علی لاریجانی این سخنان را تبدیل به یکی از تیترهای اصلی خود کردند. آنها با تاکید بر نزدیکی لاریجانی به رهبر انقلاب، در زمان انتشار خبر موضوع را بسیار جدی تلقی کردند. مثلا فرانس ۲۴، این تهدید را تکمیل نامه‌ای دانست که سعید ایروانی نماینده ایران در سازمان ملل به این سازمان فرستاده و در آن از اظهارات ترامپ در خصوص بمباران ایران در صورت عدم رسیدن به یک توافق، شکایت کرده است. رسانه‌های عربی هم حرف‌های لاریجانی را در کنار تهدید سردار حاجی‌زاده فرمانده هواوفضای سپاه پاسداران آورده‌اند که تاکید کرده بود پایگاه‌های آمریکایی در اطراف ایران در خطر قرار ارند.
آیا دکترین هسته‌ای ایران مورد تجدید‌نظر قرار می‌گیرد؟
دکترین هسته‌ای ایران طی سال‌ها بر اساس فتوای رهبری در مورد حرام بودن سلاح‌هسته‌ای شکل گرفته است. اما تشدید تنش‌ها با غرب طی یک سال اخیر و به ویژه پس از روی کار آمدن ترامپ، باعث شده تا برخی از مقامات در مورد اینکه تهران ممکن است از این دکترین دیرینه خود عقب‌نشینی کند حرف بزنند.
مثلا کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، پیش‌تر در سال ۲۰۲۴ گفته بود که اگر موجودیت ایران تهدید شود، ممکن است دکترین هسته‌ای تغییر کند. او این تغییر را به شرایط اضطراری و حفظ بقای کشور مرتبط دانست، اما تأکید کرد که این یک سیاست فعال فعلی نیست، بلکه یک احتمال مشروط است.
در پاییز سال قبل، ۳۹ نماینده مجلس ایران در نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی خواستار تغییر دکترین دفاعی و بازنگری در فتوای حرام بودن سلاح هسته‌ای شدند. این درخواست در واکنش به تنش‌های بی‌سابقه با اسرائیل و ضربات منطقه‌ای به نیروهای نزدیک به ایران مطرح شد.
احمد نادری نماینده مجلس هم روز سه‌شنبه گفت که نخبگان و دلسوزان کشور و انقلاب خواهان بمب اتم هستند. او در شبکه ایکس نوشت که مشاهده رفتار و گفتار ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری با کره شمالی نشان می دهد که داشتن بمب اتم برای کره امنیت آورده است. او همچنین تاکید کرد اگر ما هم مسلح به بمب اتمی بودیم، ترامپ جرات تهدید به بمباران نمی‌کرد.
بمب اتم بازدارنده است؟
بیایید به تئوری‌های صاحب‌نظران سیاسی در مورد استفاده از بمب اتم نگاهی بیندازیم. دهه‌ها پس از آنکه ایالات متحده در ژاپن دست به استفاده از بمب اتم زد و فاجعه‌ای بزرگ به‌جا گذاشت، صاحب‌نظران هنوز مطمئن نیستند که داشتن یا نداشتن بمب اتم می‌تواند امنیت را به یک کشور هدیه دهد. موافقان بمب اتم سال‌هاست که نظریه‌ای مانند احمد نادری نماینده مجلس ایران دارند. به اعتقاد آنها یک کشور تا زمانی که سلاح هسته‌ای دارد، مورد حمله قرار نخواهد گرفت. آنها بمب اتم را امکانی برای ابراز وجود می‌دانند که به کشورها کمک می‌کند تا بتوانند برای خود مصونیتی بیشتر از دیگران رقم بزنند.
اما مخالفان ایده دیگری دارند. برای کشورهایی چون ایالات متحده یا روسیه، این موضوع در دوران جنگ‌سرد تا حدودی کارساز عمل کرد؛ اما همین مساله باعث شد تا جهان به طور مداوم وحشت یک جنگ هسته‌ای را تجربه کند.
استفاده از بمب اتم برای سال‌ها در محافل روشنفکری و علمی مورد بحث قرار گرفته است. انیشتین که نامش با ساخت سلاح‌هسته‌ای گره خورده می‌گوید اگر می‌دانست نتیجه استفاده از بمب اتم چنین فاجعه بار از آب در می‌آید، ترجیح می‌داد که یک ساعت‌ساز باشد.
او نقل قول‌های دیگری هم دارد که همگی در نکوهش تولید و استفاده از بمب اتم است.
بازدارندگی بمب اتم به شدت مورد شک و شبهه قرار دارد. هنوز نظریه پردازان نتوانسته‌اند از ایده‌ای که سلاح‌هسته‌ای را تنها راه نجات یک کشور از درگیری با قدرت‌های بزرگ‌تر نشان می‌دهد عبور کنند. با این حال برخی با توجه به مواردی چون کره شمالی یا حتی پاکستان به این موضوع اشاره دارند که بمب اتم نتوانسته برای این کشورها رستگاری به بار بیاورد. در مورد کره شمالی، دستیابی این کشور به سلاح‌هسته‌ای هر چند باعث شده حمله‌ای از سوی غرب یا همسایه غرب‌گرا یعنی کره جنوبی به این کشور رخ ندهد اما تحریم‌های کمرشکن علیه این کشور زندگی میلیون‌ها نفر را فلج کرده است و باعث دهه‌ها انزوا برای کره‌شمالی شده. پاکستان هر چند مشکلی با غرب ندارد، اما همین حالا با همسایه خود افغانستان درگیر است. درگیری که حتی داشتن بمب اتم هم نمی‌تواند باعث شود تا امنیت این کشور از دست گروه‌های نزدیک به طالبان حفظ شود. کشورهای اروپایی مانند آلمان، طی سال‌های اخیر در مورد داشتن سلاح‌هسته‌ای محافظه‌کارتر شده‌اند. البته از آنجا که با بروز جنگ اوکراین و روسیه خود را در معرض خطر می‌بینند، طرفداری از داشتن سلاح هسته‌ای در مقایسه با سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده است.
