مانور کرملین در حیاط خلوت آمریکا!

در پنجمین کودتای موفق از زمان استقلال نیجر از فرانسه، در ۲۶ ژوئیه ۲۰۲۳، فرماندهان نظامی این کشور، رئیس‌جمهور محمد بازوم را بازداشت، و ضمن اعلام تشکیل حکومت نظامی، منع آمد و شد اعلام کردند. این سرنوشت بیشتر کشورهای منطقه ای است که  "ساحل" نام گرفته اما به هیچ روی آرامش ساحل را به ذهن ها متبادر نمی کند و هر از گاهی درگیر کودتا، جنگ داخلی، حمله تروریستی، خشکسالی های دراز مدت، و البته فقر است. همین ویژگی ها مصائب دیگری را نیز بر سر مردم آن آوار می کند—این منطقه به حیاط خلوت گروه های تروریستی و به طبع آن حضور قدرت های بزرگ رقیب  تبدیل شده است. 

سرنوشت آخرین رد پای واشنگتن در ساحل

ساحل منطقه ای است با اقلیم و تنوع زیستی مشابه که میان صحرای بزرگ آفریقا و ساوانای سودان قرار گرفته‌است. این منطقه در شمال آفریقا از اقیانوس اطلس تا دریای سرخ امتداد دارد. نام ساحل برگرفته از واژه عربی ساحل است و علت نامگذاری اش این است که مراتع این منطقه چون ساحلی در کنار دریایی عظیم از شنزارها می‌مانند. ساحل مناطقی از (از غرب به شرق) شمال سنگال، جنوب موریتانی، مرکز مالی، جنوب الجزیره و نیجر، مرکز چاد، جنوب سودان، شمال سودان جنوبی و اریتره را در بر می‌گیرد.

نظامیان در مالی و بورکینافاسو، پس از به دست گرفتن قدرت، نیروهای فرانسوی، قدرت استعماری سابق در بیشتر غرب آفریقا، را بیرون راندند، و مالی صدها جنگجوی گروه واگنر مرتبط با روسیه را استخدام کرد. یک مقام ارشد اطلاعاتی ایالات متحده معتقد است که نیجر آخرین دومینویی است که نباید سقوط کند؛ اگر چنین چیزی رخ دهد، همه چیز پایان می بابد. نیجر "آخرین ردپای مهم" نیروهای آمریکایی و فرانسوی بر ساحل صحرا است—منطقه ای فقیر، بیابانی، با جمعیت عمدتاً مسلمان که دولت هایی بسیار شکننده بر آن ها حکومت می کنند و اغلب طعم تلخ کودتا را همرا با ناآرامی ها چشیده اند. 

هراس از ماانور قدرت رادیکال ها

این کودتا موجب شده تا فرماندهان آمریکایی خطر القاعده را بیش از همیشه حس کنند—از سال 2017، القاعده هزاران حمله را در مالی، نیجر و بورکینافاسو طراحی و اجرا کرده است، و اکنون در تلاش است تا نفوذ خود را در جنوب به سمت مناطق شمالی ساحل عاج، توگو و بنین گسترش دهد. مقامات ایالات متحده و غنا نگران هستند که القاعده به این بازیگر به سان لنگرگاه اقتصادی و سیاسی منطقه با جمعیت عمدتا فقیر نگاه کند. یک افسر ارشد نظامی فعال در بنین، کشوری ساحلی که از شمال با بورکینافاسو و نیجر آسیب دیده از کودتا هم مرز است، اذعان دارد که بی ثباتی سیاسی در نیجر مسئله مرگ و زندگی است، چرا که کشورش می تواند آماج تاخت و تاز گروه های تروریستی واقع شود.

شبح روس ها در حیات خلوت آمریکا

کودتای نظامی این هفته در نیجر قطعا تهدیدی است علیه منافع ایالات متحده چرا که می تواند به طور بالقوه به مزیتی راهبردی برای روسیه گرفتار در جنگ اوکراین تبدیل شود؛ بازیگری که تلاش می کند درشمال آفریقا نفوذ کند. محور رویکرد ایالات متحده به امنیت منطقه ای، اعزام کماندوهای آمریکایی برای آموزش نیروهای محلی برای مقابله با القاعده و داعش است کهحضورشان به سرعت در خاورمیانه، جنوب آسیا، و شمال آفریقا در حال گسترش است.

پس از کودتای افسران نظامی و برکناری محمد بازوم، رئیس جمهور نیجر، ایالات متحده خود را در غل و زنجیر قوانینی قرار می دهد که این کشور را از ارائه کمک های امنیتی بیشتر به رژیم های نظامی منع می کند. با توجه به اینکه نیروهای مسلح نیجر اعلام کردند که از شورش علیه دولت بازوم حمایت کردند، نگرانی واشنگتن نیز رو به فزونی گذاشت—ترس آن ها این است که رهبران کودتا پس از جدایی از ایالات متحده، زمین سوخته بیشتری را به شبه‌نظامیان واگذارند و هر چه بیشتر به شبه نظامیان روسی گروه واگنر برای مقابله با القاعده و داعش متوسل شوند، اتفاقی شوم برای ایالات متحده در ساحل صحرا که حیاط خلوت گروه هایی همچون داعش است، رقم خواهد خورد.

چالش های واشنگتن

بازوم که در سال 2021 به ریاست جمهوری انتخاب شد، یکی از متحدان اصلی کارزار ایالات متحده علیه داعش بود. این کشور پهناور غرب آفریقا میزبان پهپادهای آمریکایی و کماندوهای آمریکایی است که نیروهای ویژه نیجریه را آموزش داده و در مأموریت های جنگی علیه بوکوحرام و شاخه های محلی القاعده و داعش به آنها مشاوره داده اند.

ایالات متحده از سال 2012 بیش از 500 میلیون دلار برای ایجاد و آموزش نیروهای مسلح خود هزینه کرده است. اتحادیه اروپا متعهد شد 1 میلیارد یورو به نیجر کمک کند که به نوبه خود جریان مهاجرانی که به سمت شمال، لیبی و مدیترانه حرکت می کردند را قطع کرد. کودتا در بورکینافاسو و مالی در دو سال گذشته کمک نظامی ایالات متحده به منطقه ساحل صحرا را متوقف کرده است. قانون تخصیص بودجه آمریکا به طور جد کمک به ارتش هایی را محدود می کند که دولت های غیرنظامی را سرنگون کرده اند. اگرچه وکلای وزارت امور خارجه وقایع اخیر نیجر را کودتا اعلام نکرده اند، اجرایی شدن چنین قانونی محتمل به نظر می رسد.

بایدن در نشست سال گذشته به ریاست ایالات متحده با رهبران آفریقایی در واشنگتن، کرسی افتخاری در کنار خود را به محمد بازوم داد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، نیز در ماه مارس از نیجر بازدید کرد تا کمک های بشردوستانه 150 میلیون دلاری را در اختیار این کشور قرار دهد؛ کمک هایی که دیپلمات های آمریکایی آن را تلاشی برای نشان دادن مزایای انتخاب ایالات متحده نسبت به واگنر توصیف کردند.

فرصت سازی به سبک مسکو

به گفته تحلیلگران، جدایی نیجراز غرب می تواند به مسکو این فرصت را بدهد تا با سلاح و مزدوران وارد عمل شود، همان کاری که در مالی می کند. مقامات روسیه به خبر کودتا واکنشی سلبی نشان داده اند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، کودتا علیه بازوم را مغایر قانون اساسی دانست. او در اظهارنظری که در وب سایت این وزارتخانه منتشر شده است، گفت: "در چنین مواردی، ما همیشه موضع روشنی اتخاذ می کنیم". او اذعان داشت نظم بر مبنای قانون اساسی می‌بایست بازیابی شود. با وجود برخی مشاهدات از حمل پرچم روسیه در شورش های مردمی و کودتا، هنوز هیچ نشانه ای از دخالت روسیه در این کودتا در دست نیست.

سال گذشته، چند هزار نفر از مردم نیجر که برخی پرچم‌های روسیه یا پلاکاردهای طرفدار روسیه را حمل می‌کردند، در خیابان‌های نیامی راهپیمایی کردند و خواستار خروج ارتش فرانسه شدند. تحلیلگران اطلاعاتی این واقعه را تلاش تبلیغاتی روسیه علیه دولت بازوم و غرب تفسیر کردند و حتی برخی شبکه های مخالف دولت از قریب الوقوع بودن کودتا سخن گفتند. شبکه های اجتماعی نیز مملو بود از حرف و حدیث های ضد دولتی و حمایت از نوعی کودتای مورد حمایت روسیه. جی پیتر فام، دیپلمات ارشد سابق ایالات متحده در آفریقا، معتقد است که اگرچه روسیه لزوماً در خود کودتا دست نداشت، در زمینه سازی آن نقش مهمی ایفا کرد، و این از ماها پیش کاملاً مشهود  بود. اما این که آیا روس ها در موقعیتی قرار دارند که بتوانند از این کودتا بهره برداری کنند، باید منتظر ماند و دید.