تشدید خالص‌سازی یا رقابت درون خانوادگی؟

رد صلاحیت کاندیداها و شماری از نمایندگان مجلس در حالی صورت گرفته است که پیش تر درخواست می‌شد عده‌ای از اصلاح‌طلبان در انتخابات شرکت کنند چرا که در صورت تمرد متهم به تحریم انتخابات می‌شدند. اصلاح‌طلبان شاخص اما ثبت نام نکردند نه از بیم رد صلاحیت چرا که پیش از این نیروهای ملی مذهبی با علم به رد صلاحیت شدن ثبت نام می‌کردند. 

بر اساس تحلیل کارشناسان علت امتناع اصلاح‌طلبان در عرصه به این دلیل است که نقش مجلس به خاطر وجود شوراهای موازی کمرنگ شده و عملا مجلس دیگر تنها نهاد قانون گذار نیست. با این وجود اعتدال گرایانی نظیر طیف روحانی شامل شخصیت های بروکراتیک که محکومیت زندان هم نداشتند تصور می‌کردند حداقل به آنها فضا داده شود. این حجم از رد صلاحیت را شاید بتوان اینگونه تفسیر کرد که تصمیم برای خالص سازی آنچنان به قطعیت رسیده است که اصولگرایی همچون علی مطهری هم تحمل نمی‌شود. مطهری در خصوص رد صلاحیت خود گفته است «رد صلاحیت از سوی هیئت های اجرایی را پیش بینی نمی‌کردم.» 

هیئت های اجرایی اما در حالی دست به رد صلاحیت زده‌اند که وظیفه اصلی شان اساسا انطباق مدارک است. آنگونه که روند رد صلاحیت‌ها نشان می‌دهد معمولا کم ترین رد صلاحیت در هیئت های اجرایی و بیشترین آنها توسط هیئت های نظارت زیر نظر شورای نگهبان انجام می‌شده است. هیئت های اجرایی زیر نظر وزارت کشور و دولت تعریف می‌شوند و از این حیث عملکرد دولت رئیسی حتی مشابه با دولت احمدی نژاد هم نیست.  بنابراین هیئت های اجرایی و وزارت کشور عملا در حد معاونت اجرایی شورای نگهبان و یا به مجری آن تبدیل شده‌اند. 

رد صلاحیت نمایندگانی که تنها در دور اول مجلس حضور داشتند از انتخابات مجلس چهارم که شورای نگهبان اقدام به رد صلاحیت کاندیداها کرد مسبوق به سابقه بوده است. این پیرنگ در مجلس پنجم و ششم هم دیده می‌شود اما تصور نمی‌شد مجلسی که پیشتر در سال 98 با مشارکت پایین و رد صلاحیت گسترده شکل گرفته دوباره خالص سازی شود. مجلسی که صفات متعددی درباره آن گفته می‌شد و از آن به عنوان مجلس انقلابی یاد می‌شود در حالی شماری از نمایندگان خود را از دست داد که برخی معتقدند اراده بر آن است تا از مجلس انقلابی عبور شود و مجلسی «انقلابی تر» حاصل شود. 

رد صلاحیت نمایندگان از شهرهایی که جمعیت قابل توجهی دارند و استان های سیاسی تر و مهم تری هستند نظیر اصفهان و آذربایجان شرقی هم می‌تواند نکته قابل تأملی باشد. این موضوع نشان می‌دهد اراده‌ای که تصمیم به رد صلاحیت گرفته است به نتیجه کار و تشکیل مجلسی کاملا همسو با دولت بیشتر از کیفیت برگزاری انتخابات اهمیت می‌دهد. به نظر می‌رسد بافت و آرایش نهایی مجلس از نرخ مشارکت مهم‌ تر تلقی شده است. در دولت قبل نرخ پایین مشارکت را به عملکرد دولت روحانی و شیوع کرونا نسبت دادند اکنون باید دید این بار در صورت پایین بودن نرخ مشارکت چگونه توجیه خواهد شد. 

تأیید صلاحیت محمدرضا باهنر از این حیث قابل توجه است که او در حال حاضر نماد طیف اصولگرایان میانه شناخته می‌شود و از چهره های نزدیک به علی لاریجانی است. وزن او اما نسبت به ادوار قبلی که در مجلس حضور داشت به شدت کاهش پیدا کرده و شاید نتواند همان نقش خود در مجالس هفتم و هشتم و نهم را ایفا کند چون از دید نواصولگرایان و پایداری چهره رقیق شده‌ای از علی لاریجانی است. او طیفی را به عنوان دبیر کل جبهه پیروان خط امام و رهبری تحت پوشش دارد. حضور او این گمانه را دامن می‌زند که اگر قرار بر رقابت درون اردوگاه اصولگرایان بدون حضور اصلاح‌طلبان و اعتدال گرایان باشد مثلت اصولگرایان میانه، نواصولگرایان و پایداری را تکمیل خواهد کرد. 

با توجه به ثبت نام حسن روحانی برای انتخابات مجلس خبرگان و اتصال این انتخابات با انتخابات مجلس برخی معتقدند انتخاب او به مشارکت گسترده مردم بستگی دارد. اگر بنابر حضور بالا در پای صندوق رأی باشد طبیعتا می‌توانند به فهرستی از اصلاح‌طلبان و اعتدال گرایان رأی دهند و در کنار آن نه مانند سال 94 به صورت فهرستی به تمام 13 نفر که حداقل به روحانی به عنوان چهره‌ای شاخص رأی بدهند. اما درفضای رد صلاحیت که انگیزه شرکت در انتخابات پایین آمده رأی او تضمین شده نیست مگر آنکه بتواند یک تنه مردم را پای صندوق بکشاند. او در مصاحبه اخیر خود گفته است فهرستی ارائه نخواهد کرد و می‌توان حدس زد امیدی به مشارکت بالا ندارد.هیچ گاه داوطلبان مستقلا با انتخابات خبرگان مواجه نشدند و چنانچه رد صلاحیت‌ها اصلاح نشود موقعیت او پیچیده خواهد بود.

رد صلاحیت کاندیداهای مجلس یازدهم در آستانه بیستمین سالگرد رد صلاحیت کاندیداهای مجلس هفتم و شمار قابل توجهی از نمایندگان مجلس ششم قرار گرفته است. رد صلاحیت نمایندگان مجلس ششم به نوشتن نامه سرگشاده، مواضع هسته‌ای و بحث های حقوق بشری منتسب می‌شد.رد صلاحیت نمایندگان مجلس فعلی که مواضع انتقادی رقیق تری داشته‌اند اما تاریخ نظارت استصوابی را از مجلس ششم تا اکنون پیش چشم می‌گذارد و این انگاره شکل می‌گیرد که رد صلاحیت به یک رویه مداوم تبدیل شده است. در سال 94 شاخص ترین چهره‌ای که در مجلس خبرگان رد صلاحیت شد سید حسن خمینی بود که پیرو آن هاشمی رفسنجانی در مراسم سالگرد ورود امام با صدای بغض آلودی به این رد صلاحیت واکنش نشان داد و گفت: هدیه خوبی در این روز ندادید و صلاحیت خود شما را چه کسی تأیید کرده است؟