چهره هفته | مردی با «زحمات صادقانه»

«... و از زحمات صادقانه آقای دکتر رسول جلیلی تقدیر و تشکر به عمل آمد.» احتمالا تعریف «تراژدی» برای رئیس یک نهاد دانشگاهی در ایران همین باشد که بعد از سال‌ها تلاش و حضور در عرصه دانشگاهی و سیاسی، با چند جمله کوتاه نسخه مدیریتش را بپیچند و تنها برای او بنویسند که از «زحمات صادقانه»‌اش تقدیر می‌کنند. اما هر چه که بود در هفته‌ای که گذشت، رسول جلیلی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف، قربانی پخش ویدئویی در پردیس کیش این دانشگاه شد و با تقدیر و تشکر از «زحمات صادقانه»‌اش از کار برکنار شد.

مردی که راه‌های زیادی را برای رسیدن به ریاست دانشگاه شریف طی کرده و حتی بعد از اتفاقات پاییز 1401 هم در سمت خود با قدرت جاگیر شده بود، احتمالا تنها به دلیل نشان دادن عزم جدی مبارزه با عدم رعایت حجاب در دانشگاه‌ها، قربانی ویدئویی کوتاه شد که از مراسم فارغ‌التحصیلی گروهی از دانشجویان پردیس کیش دانشگاه شریف در فضای مجازی دست به دست می‌شد.

بخشی از دانشجویان دختر حاضر در این ویدئو از کلاه فارغ‌التحصیلی برای حجاب خود استفاده کرده بودند. همین ویدئو کافی بود تا ابتدا علی شمسی‌پور، سخنگوی وزارت علوم تحقیقات و فناوری در شبکه اجتماعی ایکس بنویسد: «پیرو اتفاقات ناهنجاری که در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان پردیس کیش دانشگاه صنعتی شریف افتاده است، وزیر علوم دستور پیگیری و بررسی و اعلام نتیجه ظرف 48 ساعت صادر کرد. با متخلفین در هر سطحی برخورد قانونی جدی خواهد شد.»

هنوز 48 ساعت هم نگذشته بود که در معدود دفعاتی که ذهن یاری می‌کرد - با آن سوابق درخشان استعفا ندادن مدیران در ایران - رئیس پردیس کیش دانشگاه صنعتی شریف استعفا داد. علی سلک غفاری، خطاب به رسول جلیلی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف و رئیس هیئت امنا پردیس کیش نوشت: «ضمن اظهار تأسف از عدم رعایت مقررات و شئونات دانشگاهی برخی از دانش‌آموختگان این پردیس، ضمن عدم تأیید این رفتار خارج از عرف، به‌منظور صیانت از ارزش‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی و حفظ شأن دانشگاه صنعتی شریف، ادامه مسئولیت به ‌عنوان رئیس پردیس بین‌الملل شریف کیش را به صلاح نمی‌دانم و بدین‌وسیله استعفای خود را به آن مقام و هیئت امنای پردیس بین‌الملل شریف کیش تقدیم می‌دارم.»

اما این پایان ماجرا نبود و برای نشان دادن جدیت بیشتر در این ماجرا، رسول جلیلی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف، شاید در عین ناباوری، با پیامی در شبکه ایکس و با تشکر از «زحمات صادقانه»اش برکنار شد. اخراج محترمانه رسول جلیلی هر چند که شاید برای بسیاری از ایرانیان اهمیت چندانی نداشت، اما توانست او را به چهره هفته تبدیل کند. مردی که بازخوانی زندگی سیاسی و دانشگاهی او نشان می‌داد که در طول دو دهه گذشته، «زحمات صادقانه» زیادی کشیده هر چند که پایان ریاست او بر دانشگاه مهم مملکت داستانی غریب داشت. داستان مردی با زحمات صادقانه...

از اقلید تا استرالیا

رسول جلیلی متولد سال 1340 در شهر اقلید یکی از سردترین شهرهای ایران در استان فارس است. او فرزند اول یک خانواده 10 نفره و پدرش گیوه‌دوز بوده است. پدرش بعدا یک مغازه بقالی کوچک در همان محل راه‌ می‌اندازد و او در همان سال‌ها تلاش می‌کند که به پدر نیز کمک کند. جلیلی در ابتدای دهه 60 و پیش از بازگشایی دانشگاه‌ها بعد از انقلاب فرهنگی ازدواج می‌کند و هم اکنون سه دختر دارد.

او دوره کارشناسی علوم کامپیوتر را در دانشگاه فردوسی مشهد، دوره کارشناسی ارشد علوم کامپیوتر را در دانشگاه صنعتی شریف و دوره دکتری در رشته علوم کامپیوتر را در دانشگاه سیدنی در استرالیا گذارند. جلیلی بعد از دریافت مدرک دکترا در گرایش «سیستم‌های عامل توزیع شده» به ایران بازگشت و از سال 1374 تا امروز در دانشگاه صنعتی شریف به تدریس و تحقیق مشغول است.

مدیرمرکز امنیت شبکه دانشگاه شریف، عضو کمیته برنامه‌ریزی مهندسی کامپیوتر گروه مهندسی و فنی، رئیس کمیته‌ نرم‌افزار مرکز صنایع نوین و مدیر دفتر همکاری‌های علمی و بین‌المللی دانشگاه صنعتی شریف، سمت‌هایی بود که جلیلی در دوران حضور به عنوان عضو هیئت علمی در دانشگاه شریف تجربه کرده است. او مسیری درازی طی کرده بود و در سطوح مختلف دانشگاه به عنوان یک استاد علوم کامپیوتر نقش کلیدی در تصمیمات کلان کشور و به طور ویژه در حوزه اینترنت بازی کرد. نقشی که بخشی از مسیر کنونی زندگی او را با اهمیت‌تر از قبل می‌کرد.

مدافع بومی‌سازی؛ از کامپیوتر تا شبکه ملی اطلاعات

رسول جلیلی جز اولین اساتید دانشگاهی بود که در سال ۱۳۸۴ و هم‌زمان با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد در میانه این سال وارد مباحث مربوط به برآورده کردن نیازهای مبتنی بر تکنولوژی در ایران شد. او در 23 مرداد 1384 در حالی که مدیر مرکز امنیت شبکه‌ شریف بود، گفت: «نسل جدید نسلی است که همگرایی صد درصدی میان سیستم‌های مبادله‌ مکالمه‌های صوتی و احتمالا تصویری در شبکه‌های کامپیوتری داراست و این فرصتی است که بتوانیم عمده نیازهای تکنولوژیمان را خود برآورده سازیم.» جلیلی معتقد بود به دلیل مباحث مربوط به امنیت شبکه می‌توانیم در ایران چنین نیازهایی را برطرف کرد. او حتی تاکید می‌کرد: «مشکل عمده در بازار افتا تحمل نکردن محصولات نوپای ایرانی است.»

مدافع فیلترینگ؛ از شورای عالی فناوری اطلاعات کشور تا شورای عالی فضای مجازی

نقشی که جلیلی در سال‌های بعد از روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد در دولت نهم ایفا کرد به تأثیرگذاری او در سال‌های بعدی و اوج‌گیری مباحث مربوط به فیلترینگ در ایران کمک شایانی کرد. در ۱۷ اسفند ۱۳۸۴معاون وقت IT وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد: «طبق هماهنگی‌های انجام شده، شورای عالی فناوری اطلاعات کشور، روز یکشنبه، 21 اسفند ماه در دفتر ریاست جمهوری تشکیل جلسه خواهد داد.» شورای عالی فناوری اطلاعات کشور از این روز سه عضو جدید با عنوان «متخصص فناوری اطلاعات» داشت که یکی از آنها جلیل رسولی بود.

او در این زمان اظهارنظرهای جالبی هم داشت. مثلا در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۷جلیلی فیلترینگ را یک اصل ضروری در سالم‌سازی فضای سایبر دانست و یادآور شد: «همه دولت‌ها برحسب نوع سیاست خود فیلترنیگ را در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره، مستقل از دین و وابسته به فرهنگ هر جامعه اعمال می‌کنند.» البته او در آن زمان معتقد بود: «نباید جامعه را به سمت استفاده از فیلترشکن تحریک کرد.»

این عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف در مرداد ۱۳۸۷معتقد بود: «حکومت‌ها بر فضاهای سایبر حاکم هستند و باید در قبال این فضا احساس مسئولیت و وظیفه کنند؛ دول غربی که اینترنت را توسعه داده‌اند از این طریق قصد تزریق فرهنگ خود بر دیگر ملت‌ها را دارند و یافتن راهی برای مقابله با این تهاجم برعهده حاکمان جامعه است.»

همه این تاکیدها و حرف‌ها در نهایت رسول جلیلی را به عضویت در شورای عالی فضای مجازی رساند. شورایی که اعضای آن با حکم رهبری در روز ۱۷ اسفند ۱۳۹۰منصوب شدند.

جلیلی در طول سال‌های فعالیت خود بارها تلاش کرد مفاهیم تازه‌ای را درباره حوزه اینترنت مطرح کند و دبیر همایش‌هایی مانند «فضای پاک اینترنت» شود. او در سال ۱۳۹۳ درباره فیلترینگ و اینترنت پاک گفته بود: «بحث فیلترینگ در کشور هم در فضای رسانه‌ای و هم در فضای دولتی و مردمی به اندازه کافی مورد توجه قرار گرفته است و در مورد آن شلوغ کرده‌اند. چیزی که مورد مظلومیت قرار گرفته، فضای پاک اینترنت منهای ابزارهای پالایش است.»

اما هر چه زمان بیشتر می‌گذشت شکل نگاه جلیلی به مقوله امنیت سایبری هم تغییر می‌کرد. او روز ۱۷ خرداد ۱۳۹۵ و در واکنش به حملات سایبری به زیرساخت‌های کشور حرف‌های تندی به زبان آورد: «با مسئولان فنی سایت‌هایی که در دو هفته اخیر هدف حملات ساده سایبری قرار گرفتند باید برخورد شود. این اقدام می‌تواند درس عبرتی باشد برای دیگر سازمان‌ها تا مسئله امنیت فضای سایبری‌شان را جدی تر بگیرند.»

تحریم وزارت خزانه‌داری آمریکا

وزارت خزانه‌داری آمریکا در آبان ماه ۱۳۹۲، طی اطلاعیه‌ای ۱۷ شخص و نهاد ایرانی، از جمله رسول جلیلی را مشمول تحریم کرد. اطلاعیه این وزارت‌خانه می‌گفت رسول جلیلی از بهمن ۱۳۸۷ به دنبال دستیابی به تجهیزات مربوط به نظارت بر تبادل پیام کوتاه، بوده‌است. وی از اواخر سال ۱۳۹۰ نیز فعالانه در اقدامات دولت ایران برای سانسور اینترنت نقش داشته‌است.

ورود نرم به سیاست؛ یک پایداری‌چی

با فرا رسیدن انتخابات مجلس یازدهم داستان برای جلیلی تغییر کرد. ایران تغییر کرده بود و حالا به همت شورای نگهبان دیگر قرار نبود فرایندهای مجلس دهم اتفاق بیافتد. این‌گونه بود که حتی رسول جلیلی هم قصد نمایندگی مجلس را کرد. چه کسی بهتر از یک استاد دانشگاه شریف و عضو شورای عالی فضای مجازی برای قرار گرفتن در لیست جبهه پایداری. هر چند که او رأی نیاورد و به مجلس راه پیدا نکرد. اما مسیر اوج گرفتن جلیلی از همین‌جا آغاز می‌شد.

ریاست دانشگاه شریف؛ از این سو تا آن سو

روز ۲۶ مهر ۱۴۰۰ رسول جلیلی توسط محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم به سمت سرپرستی دانشگاه شریف منصوب شد. او در اسفند همان سال به عنوان رئیس دانشگاه شریف از سوی شورای عالی انقلاب به عنوان رئیس دانشگاه شریف انتخاب شد. این انتخاب در میانه حرکت دولت رئیسی دور از نظر نبود. او در این مدت به عنوان رئیس دانشگاه از پیگیری ماجرای بازداشت ادامه‌دار علی یونسی و امیرحسین مرادی حرف زد، در میانه حوادث پاییز ۱۴۰۱ سر جایش ماند و بعد از آن هم در آغاز سال جاری از خط قرمز‌های دانشگاه گفت. او به ساحل آرامش رسیده بود.

جلیلی در خصوص پرونده‌های باز قضائی دانشجویان اظهار کرد: «عمده دانشجویانی که دستگیر شده بودند و بدون مشکل آزاد شدند، پرونده باز قضائی نخواهند داشت ولی اگر کسی خطایی کرده و پرونده‌ای برای وی تشکیل شده، ما قادر به بستن پرونده نیستیم ولی تلاش می‌کنیم که پرونده را به داخل دانشگاه بیاوریم و آن را ببندیم. ولی اگر دانشجویی پرونده‌ای داشته باشد که یک خطای میدانی شاکی‌دار مرتکب شده باشد، باید پاسخ‌گو باشد. باید توجه کرد که دانشجو همواره مصونیت ندارد و نمی‌توان گفت چون دانشجو است، هرکاری می‌خواهد می‌تواند انجام دهد و پس از آن باید پیگیر کارهای او بود.» اما انتهای این مسیر برای او به برکناری با تشکر از «زحمات صادقانه» انجامید.