علویان سوریه را بیشتر بشناسیم

‌در طول اعصار، سوریه محل ملاقات تمدن‌ها و فرهنگ‌های متفاوت بوده است و آن را به یکی از فرقه‌ای‌ترین، قومی‌ترین و متنوع‌ترین کشورهای خاورمیانه تبدیل کرده است.

این کشور که یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی جهان به شمار می‌رود، توسط چندین تمدن، از پادشاهی‌های سامی باستانی ابلا، ماری و اوگاریت شروع شد و از هیتی‌ها و آرامی‌ها و سپس آشوری‌ها، بابلی‌ها گذشت. بعدها تحت حکومت اسکندر مقدونی و هلنی ها و به دنبال آن رومیان و بیزانس قرار گرفت تا اینکه حکومت اسلامی دمشق را پایتخت امویان کرد. در دوران مدرن، به مدت چهار قرن توسط عثمانی ها اداره می شد و سپس تا استقلال خود در سال 1946 تحت فرمان فرانسه بود.

علویان

علویان، که به عنوان "نُصیریه" و انصاریه و نُمیریه  نیز شناخته می‌شوند، یکی از شاخه‌های شیعه اسلام هستند و ریشه‌های تاریخی آن‌ها به قرن دوازدهم میلادی برمی‌گردد آنها به سبب داشتن عشق و اعتقاد فراوان به حضرت علی (ع) به این نام شناخته می‌شوند. این گروه به ویژه در مناطق کوهستانی سوریه، به ویژه در استان لاذقیه، ساکن هستند اطلاق عنوان نصیریه هم از این موضوع ناشی می شود بعض ها هم معتقد هستند که نصیریه از نام نُصیرغلام آزاد شده حضرت علی آمده است، نویسندگانی چون ولف معتقدند نُصیریان اسم تصغیر از واژه عربی نصارا به به معنای مسیحیان است. گروهی فرقه مذکور را نُمیریه می‌نامیدند و این گروه رامنتسب به شخصیتی ایرانی به نام ابوشعیب محمّد بن نصیر نمیری می دانند.

شیخ طوسی در «رجال» خود محمد بن نصیر نمیری را از یاران امام محمد تقی و در کتاب الغیبه، وی را از یاران ابو محمد حسن عسکری (ع) شمرده است. گفته می‌شود او هسته اولیه علویان را بوجود آورد.

پایان جنگ جهانی اول

در پایان جنگ جهانی اول، با فروپاشی امپراتوری عثمانی و آغاز دوران قیمومت فرانسه، به این اقلّیت ستم‌دیده توجه شد، به‌گونه‌ای که به سرعت در ارتش، دستگاه‌های امنیتی و حزب «بعث» عضوگیری شدند و حتی توانستند در فاصلة سال‌های 1922 تا 1936 دولت مستقلی تحت حمایت فرانسه تشکیل دهند.

 این پیش‌زمینه‌ها موجب گردید که آنان بتوانند پس از استقلال سوریه در سال 1944 و خروج از شرایط تحت‌الحمایگی، طی کودتاهایی سرانجام، در سال 1971 قدرت را به دست گیرند و رسماً حکومتی سکولار به ریاست حافظ اسد بر سر کار آورند.

احساس خطر

علویان حاکم بر سوریه به شدت از ناحیه جنبش‌ها و گروه‌های بنیادگرای مسلمانی همچون «اخوان‌المسلمین»، «حماس» و «حزب‌الله» احساس خطر می‌کردند. از سوی دیگر، امواج نهضت‌های ضد استبدادی اخیر در جهان عرب، به سوریه نیز رسیده و بخصوص علاوه بر ابعاد ظلم‌ستیزانه‌ای که داراست، حرکتی برخاسته از سوی اکثریت سنّی علیه اقلّیت حاکم علوی نیز ارزیابی می‌گردد. علویان به عنوان یک اقلیت مذهبی، در طول تاریخ با چالش‌های زیادی مواجه شده‌اند و تحت فشارهای سیاسی و اجتماعی قرار داشته‌اند.

جمعیت و پراکندگی

علویان حدود 11 تا 15 درصد جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند و بیشتر در مناطق ساحلی مانند لاذقیه، طرطوس و جبال انصاریه سکونت دارند. همچنین، جمعیت‌هایی از آنها در ترکیه (با نام علویان آناتولی) و لبنان وجود دارند.

علویان از جمله فرق شیعی هستند که به دلیل ستم‌ها و اهانت‌هایی که به‌ویژه در دوران حاکمیت عثمانیان از جانب اهل‌سنّت متحمل ‌شدند، تا قرن‌ها در قلعه‌های کوهستانی سوریه به‌طور مخفیانه و در شرایط نامطلوب اجتماعی و اقتصادی می‌‌زیستند.

باورها و اعتقادات

باورهای علویان ترکیبی از عناصر اسلامی و فلسفه‌های دیگر است. آن‌ها به وجود خداوند و پیامبری محمد (ص) و ۱۲ امام شیعه اعتقاد دارند اما تفسیرهای خاصی از متون اسلامی دارند. علویان به تقدس برخی شخصیت‌ها مانند علی بن ابی‌طالب ع و حضرت فاطمه زهرا س اعتقاد دارند و مراسم مذهبی خاص خود را برگزار می‌کنند.

نقش اجتماعی و سیاسی

علویان در تاریخ معاصر سوریه نقش مهمی ایفا کرده‌اند. با ظهور حزب بعث در دهه 1960، علویان به طور فزاینده‌ای در ساختار قدرت سیاسی این کشور حضور پیدا کردند. حافظ اسد رئیس‌جمهور اسبق سوریه و همچنین بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق سوریه، از این گروه بودند و این موضوع باعث شده تا علویان در سیاست‌های داخلی و خارجی سوریه تأثیرگذار باشند.

چالش‌ها و بحران‌ها

با شروع جنگ داخلی سوریه در سال 2011، علویان با چالش‌های زیادی روبرو شدند. این جنگ نه تنها منجر به بحران انسانی شد بلکه تنش‌های مذهبی را نیز تشدید کرد. بسیاری از علویان به عنوان حامیان رژیم بشار اسد شناخته می‌شوند و این موضوع باعث افزایش تنش‌ها بین آن‌ها و سایر گروه‌های مذهبی شده است.

تاریخ سیاسی و علمی علویان

علویان در تاریخ اسلام نقش‌های سیاسی متعددی ایفا کرده‌اند. برخی از آن‌ها مانند زید بن علی و حسن بن علی در قیام‌ها و شورش‌ها علیه ظلم و فساد در حکومت‌های زمان خود شرکت کردند.

فرهنگ و علم: علویان همواره به علم و دانش اهمیت داده و بسیاری از دانشمندان، فلاسفه و شاعران بزرگ از میان آن‌ها برخاسته‌اند. آن‌ها در زمینه‌های مختلف علمی، ادبی و فلسفی تأثیرگذار بوده‌اند.

جغرافیا: علویان در نقاط مختلف جهان اسلام پراکنده‌اند، اما بیشتر در کشورهای ترکیه، عراق، لبنان و برخی مناطق دیگر خاورمیانه حضور دارند.

فرقه‌های مختلف

انشعابات داخلی؛علویان به چند گروه تقسیم شده‌اند، از جمله جعفریه، شمالیه، کلازیه، حیدریه و جنبلانیه (خصیبیه). جعفریه علویانی هستند که هیچ تفاوتی با امامیه ندارند و اعتقادات آن‌ها همان اعتقاد شیعیان اثناعشری است. شمالیه یا شمسیه گروهی از علویان هستند که در سواحل لاذقیه ساکن‌اند و به باورهایی مانند ظهور امیرالمؤمنین (ع) در قلب خورشید اعتقاد دارند.

علویان در سالهای تحت الحمایگی دولت فرانسه

متعاقب توافقهای «سایکس – پیکو» و به صحنه آمدن قدرت قیمومتی فرانسه در سال ۱۹۲۰، اوضاع علویان به یکباره تغییر کرد؛ از یک سو فرانسه در مقـام یـک قدرت قیمومت طلب پس از جنگ جهانی اول از ماهیت چند مذهبی سوریه، به نفع خویش بهره برداری ،کرد و از سوی دیگر علویان نیز اگرچه با حضور فرانسه در سوریه چندان موافق ،نبودند اما این حضور موجب آزاد شدن آنان از بسیاری محرومیتهای اجتماعی و انزوای سیاسی گردید.

همکاری با فرانسه

علویان سوریه که عمدتاً جزو اقشار استثمار شده و مظلوم جامعه بودند، هرگز نتوانستند بر مبنای ناسیونالیسم عربی یا جریانهای فراگیر دیگر بـا بـرادران سـتی خود، پیوند برقرار سازند و همواره همبستگی فرقه ای آنها بر سایر احساساتشان غلبه داشته است.

همین عامل در آغاز قیمومت فرانسه سبب نوعی همکاری بین آنان با دستگاه های اداری فرانسوی شد فرانسه نیز همواره در پی تقویت اقلیتها بود تا از پیدایش احساسات ناسیونالیستی جلوگیری کند. حاکم فرانسوی سوریه، ژنرال گورو در سال ۱۹۲۰ به علویان جبال انصاریه» خودمختاری و در سال ۱۹۲۲ به آنها استقلال کامل داد که تا سال ۱۹۲۴ ادامه یافت. این اقدام نقطه عطفی بود که وضعیت علویان را نسبت به گذشته تغییر داد، هرچند این استقلال در چارچوب اشغال خارجیان و تحت حمایت دولت فرانسه صورت گرفت.

پیشرفت اقتصادی علویان

به طور کلی دوران حضور فرانسویان در سوریه برای جمعیت های علوی مذهب محصور شده در ارتفاعات  که در مواجهه بی وقفه با جمعیت اهل سنت دروزی ها و حتی اسماعیلیان به سر میبردند سرآغاز استخلاص سرزمینی و سیاسی تلقی می شد؛ استخلاصی که زمینهٔ آن را پیشرفتهای اقتصادی فراهم کرده بود. این تحول اقتصادی موجب شد تا دهقانان علوی از کوهها به سوی دشتها سرازیر شده به تدریج شهر نشین گردند.حضور در ارتش دستگاههای امنیتی و حزب بعث از دیگر فرصتها و موفقیتهایی بود که علویان توانستند در سایه حمایت دولت فرانسه به آن دست یابند و بدینسان برای تصرف قدرت و سلطه بر حکومت خود را آماده سازند.

ورود علویان به ارتش و دستگاه های امنیتی دولتی

و با کمک فرانسه علویان از سکونت گاه های کوهستانی خود بیرون آمدند و به سرعت در ارتش سوریه حضور یافتند و طی چند دهه، به آهستگی توانستند ارتش سوریه را تحت سیطره خویش درآورند. از دیگر عواملی که زمینه را برای ورود و همچنین پیشرفت علویان در ارتش هموار کرد آن بود که مسلمانان اهل سنت از ورود به ارتش کشوری غیر مسلمان اکراه داشتند.

کودتا حافظ اسد

در آغاز دههٔ ۱۹۶۰ غالباً ردههای پایین و میانی ارتش سوریه را علویان تشکیل میدادند، با این حال هنگامی که در سال ۱۹۶۳ "صلاح جدید"، یک افسر علوی اداره بخش امور استخدامی ارتش را به دست گرفت از طریق ارتقا و یا تصفیه، قریب ۷۰۰ افسر را جابه جا کرد که نیمی از جایگزینها علوی بودند. او سه سال بعد، کودتایی بر پایۀ شبکهٔ علویان به راه انداخت در سال ۱۹۷۰ یک افسر علوی نیروی هوایی "ژنرال حافظ اسد" کودتای دیگری را سامان داد و علویان بسیاری را در رده های بالای سرویسهای امنیتی و واحدهای کلیدی ارتش قرار پس از این رویداد قریب دو سوم دانشجویان دانشگاههای افسری و بیش از نیمی از رده های بالای یگانهای نظامی دارای پس زمینههای علوی بودند.

عضویت علوی ها در حزب بعث

سوریه در سال ۱۹۴۴ از شرایط تحت الحمایگی خارج شد و به استقلال دست یافت. در همین زمان، حزب بعث ظهور کرده بود و به تدریج، استحکام می یافت. این دوره مرحله دوم اوج گیری قدرت علویان در سوریه معاصر به شمار می آید؛ دوره ای که علویان به حزب بعث پیوستند و آن را تقویت کردند. برای یک اقلیت همانند ،علویان نظریهٔ رسمی حزب «بعث»، که بر خط مشی غیر مذهبی ملی استوار بود این امکان را فراهم آورد تا خود را از یک انزوای جدید و تحمیل شده از سوی سنی مذهبان نظیر آنچه در زمان آتاترک اتفاق افتاد، برهانند.

حزب بعث راه نجات علویان

 در حقیقت غیر مذهبی بودن گرایش ملی حزب «بعث»، که بر تعظیم عربیت بنا گشته بود، تنها راه نجاتی بود که در مسیر این اقلیت قرار داشت اقلیتی که از قرنها قبل در آزار و اذیت قرار داشت ، این حزب پیرو سوسیالیسم و «پان عربیسم» که جناح رقیب آن بر عراق حاکم بود در ۱۹۶۳ در سوریه به قدرت رسید و با قریب دو میلیون نفر عضو در ائتلافی متشکل از چندین حزب، کـه «جبهه ملی مترقی» نامیده میشدند، نقش اصلی را در عرصه سیاست این کشور بر عهده گرفت. تحلیلگران می‌گفتند: در حقیقت این علویان هستند که دولت سوریه را رهبری میکنند.