یك معدن علیه مم

سعید برآبادی

محلی‌ها می‌گویند: «نه، خبر خاصی نیست؛ هیچ‌کس، هیچ خبرنگاری پیگیری نکرده». راستش هنوز خیلی‌ها، حتی از اهالی نیکشهر در استان سیستان‌وبلوچستان خبر ندارند که یک شرکت معدنی در زیستگاه خرس سیاه بلوچی مستقر شده و کار احداث یک معدن مرمریت را آغاز کرده است. نام این شرکت فعلا در دفتر روزنامه به امانت می‌ماند اما یک جست‌وجوی ساده کلید یافتن آن است؛ همان‌طورکه روزنامه اعتماد نیز چند روز پیش به‌طور سربسته در توییتی به این خبر اشاره کرده بود. سرزمین مکران، یکی از غنی‌ترین بسترهای معدنی کشور را در خود پنهان کرده و به‌دلیل محرومیتش، از هرگونه ایجاد کار و ثروت استقبال می‌شود اما آیا مردم حاضرند با یکی از اصیل‌ترین و کم‌تعدادترین گونه‌های جانوری استان و بلکه ایران خداحافظی کنند؛ آن‌هم در ازای ساخت یک معدن؟ ناگفته پیداست که احداث معدن مرمریت، نیازمند انفجار است؛ نیازمند مسیرهای دسترسی است، نیازمند حضور ماشین‌آلات سنگین راه‌سازی و حمل بار است و همه اینها در تنها نقطه‌ای است که این خرس کمیاب رؤیت شده و بعید است که در صورت ازبین‌رفتنش، دیگر بتوان گفت که از این گونه، هنوز در کشور وجود دارد. خرس سیاه آسیایی یا درست‌تر بگوییم خرس سیاه بلوچی که در گویش مردم استان سیستان‌وبلوچستان به آن «مَم» یا «ترس» هم می‌گویند، گونه‌ای در حال انقراض است که تا سال‌ها تصور بر این بود به علت خشک‌سالی‌ها و کم‌آبی‌های پی‌درپی در جنوب استان سیستان‌وبلوچستان، احتمالا باید آن را جزء گونه‌های ازمیان‌رفته به حساب آورد تا اینکه چند سال پیش کارشناسان محیط زیست، یک قلاده از این گونه را در محدوده روستان داروکان شهرستان نیکشهر ثبت کردند و حالا یک شرکت معدنی دست‌به‌کار شده تا دقیقا در همین نقطه کار استحصال مواد معدنی انجام دهد. «مم» اگرچه خرسی گوشت‌خوار به حساب می‌آید اما حتی محلی‌ها هم می‌دانند که عاشق خرما و عسل است؛ به عبارت ساده‌‌تر این حیوان عاشق میوه‌های شیرین است اما این به آن معنی نیست که با خوش‌خلقی با آدمیزاد مواجه می‌شود. یکی از محلی‌های نیکشهر که یک‌بار این خرس را از نزدیک دیده می‌گوید که به محض برخورد آنها با انسان، سریع شروع به درآوردن صداهای عجیب‌وغریب کرده و در برخی موارد حتی به انسان حمله می‌کنند. اتفاق عجیبی هم نیست! فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت که به اختصار به آن IUCN می‌گویند، نشان می‌‌دهد که جمعیت خرس سیاه آسیایی در 10 سال گذشته، نصف شده است؛ اسارت و فروش به سیرک‌ و کشتار برای استفاده در طب سنتی کشور چین دو عامل اصلی نابودی این گونه بوده و در استان سیستان‌وبلوچستان نیز یکی از اصلی‌ترین عوامل شکار این حیوان، آثار تخریبی حضورش بر باغ‌ها و نخلستان‌ها گزارش شده است. با این‌همه، ساخت معدن مورد نظر در زیستگاه این نادره‌حیوان، می‌تواند آخرین بازمانده‌های «مم» را در بلوچستان با خطر جدی انقراض مواجه کند. محلی‌ها به ارزش ساخت یک معدن که می‌تواند چندین شغل مرتبط و غیرمرتبط در یکی از محروم‌ترین استان‌های ایران ایجاد کند، آگاه‌اند اما دلشان نمی‌خواهد که به قول خودشان، سیستان‌وبلوچستان بیشتر از این، از دست بدهد و فقیرتر شود. بر اساس آموزش‌های محلی در یکی، دو دهه گذشته جوامع محلی آموخته‌اند که حیات‌وحش هر منطقه، بخش مهمی از ثروت مردم است که جایگزینی ندارد؛ کاش مسئولان هم آرام‌آرام این آموزش را جدی بگیرند.