امیدی به ادامه حیات هست؟

مدت‌هاست بسیاری از کارشناسان سینما نسبت به تضعیف و تعطیلی بخش خصوصی هشدار می‌دهند. هشداری که به نظر می‌رسد این‌ روزها به وضعیت قرمز نزدیک شده و بازتابش را در جشنواره چهل‌ویکم فیلم فجر شاهد بودیم. در میان آثار راه‌یافته به جشنواره چهل‌ویکم، مشخص شده ۱۰ فیلم از آثار اعلام‌شده‌ بخش مسابقه در بخش خصوصی تولید شده‌اند و سهم بیشتر تولیدات یک سال اخیر سینمای ایران دولتی است.

برخی معتقدند رونق‌گرفتن بخش خصوصی از نیمه‌های دهه 90 آغاز شد و ورود بسیاری از سرمایه‌گذاران به بخش خصوصی باعث شد تا شاهد فیلم‌های متنوعی باشیم. اگرچه همین موضوع ابعاد دیگری هم داشت، مانند بحث ورود پول‌های کثیف به سینمای ایران و اتفاقاتی از این دست که جنجال‌های بی‌شماری به همراه داشت. با همه اینها نمی‌توان از این واقعیت چشم‌پوشی کرد که ورود بخش خصوصی به سینمای ایران مزایای بسیاری دارد و در این میان طی چند سال گذشته به دلیل همه‌گیری کرونا و در پی آن اسقبال نامطلوب مخاطبان سینما از فیلم‌های روی پرده و شرایط اقتصاد سینما، بین سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و سینما فاصله‌ای ایجاد شده است. فاصله‌ای که به نظر می‌رسد روزبه‌روز بیشتر می‌شود و دوری مخاطب از سینما این شکاف را بیشتر می‌کند.

حیات طبیعی سینما بر‌اساس بازار عرضه و تقاضاست

مدتی پیش امیرحسین علم‌الهدی، کارشناس سینما درباره شرایط سینمای ایران به «شرق» گفت: «باید اشاره کنم که ما نیاز داریم تا آداب حکمرانی در سینما‌ها تغییر کند. با این آداب سینما قادر به نفس‌کشیدن نیست. موضوعات اجتماعی و اقتصادی و افزایش شدید هزینه‌ها در سینما باعث شده تا شرایط متفاوتی را تجربه کنیم. سینمای ایران برای ادامه حیات به فاکتورهای دیگری نیاز دارد و نمی‌تواند تنها زیر چتر اکسیژن دولت به حیاتش ادامه بدهد. حیات طبیعی سینما، بر‌اساس بازار عرضه و تقاضاست و می‌توان با مکانیسم‌هایی این بازار را حفظ کرد، مشروط بر اینکه دولت نگاهش را به حوزه سینما چه در تولید و چه نمایش تغییر دهد».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «سینما اگر می‌خواهد ادامه حیات حداقلی را به ادامه حیات حداکثری پیوند بزند، هیچ چاره‌ای جز این ندارد که تغییر نگاهی در آن حاصل شود. این تغییر نگاه به سینما در سطح دولت تأثیر‌گذار خواهد بود و پذیرش اینکه با روش‌های معمول امکان ادامه حیات شاداب سینما وجود ندارد. این اولین قدم برای بهبود این شرایط است. باید بپذیریم که در تمام شاخص‌های حوزه اقتصادی، اجتماعی، ورزشی و هنری نیاز به یک بازنگری جدی داریم و می‌توانیم با تجدید نظر در برخی سیاست‌های جاری، اتفاقات خوبی برای سینما رقم بزنیم».

عقب‌نشینی بخش خصوصی

در این میان بسیاری از تهیه‌کنندگان سینمای ایران، از عقب‌نشینی بخش خصوصی طی چند سال اخیر یاد می‌کنند. علی‌اکبر ثقفی، تهیه‌کننده سینما در این مورد به «مهر» گفت: «با وجود این شرایط، تولید در بخش خصوصی کاملا عقب‌نشینی کرده است و بیشتر فیلم‌هایی به مرحله تولید می‌رسد که برای بخش دولتی باشد و بر همین اساس بیشتر نهادهایی مانند بنیاد سینمایی فارابی، حوزه هنری و اوج فیلم می‌سازند. همه این شرایط دست به دست هم داده تا بخش خصوصی در سینمای ایران کاملا ناتوان شود. تصور کنید زمانی که هزینه تولید یک فیلم ۱۰ میلیارد می‌شود و فروشی نزدیک به دو میلیارد تومان داشته باشد، بی‌شک باعث ورشکستگی بخش خصوصی می‌شود و در چنین شرایطی است که اگر یک فیلم در بخش خصوصی تولید شود باعث تعجب همه می‌شود».

بخش خصوصی مستقل در سینمای ایران فقط یک کلمه شیک بود

سعید خانی، تهیه‌کننده و پخش‌کننده سینمای ایران نیز در زمان همه‌گیری کرونا در گفت‌وگو با «اعتماد» از شرایط سرمایه‌گذاری در بلاتکلیفی سینما گفت: «نزدیک دو سال است که سرمایه‌ای که برای تولید فیلم‌های خود داشته‌ایم، خوابیده است و در شرایط فعلی کسی به فکر خواب سرمایه فیلم‌ها نیست. اما باز هم در شرایط فعلی به خاطر منافع کلی سینما حاضریم فیلم‌ها اکران شود، البته این امر در شرایطی امکان‌پذیر است که شورای صنفی نمایش و سازمان سینمایی قدمی در حمایت از فیلم‌سازان بردارند تا سینماگران بتوانند به اصل پول خود برسند».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «با توجه به اینکه فیلمی در سینما اکران نمی‌شود، تولید فیلم در سینمای ایران کاهش پیدا کرده است، در حال حاضر فیلم‌های تولید سال 98 و 99 در نوبت اکران قرار دارند و هنوز مشخص نیست که چه زمان این آثار می‌توانند در سینماها نمایش داده شوند. متأسفانه چشم‌انداز خوبی برای اکران فیلم در سینما وجود ندارد و عملا سرمایه‌گذاران نیز تمایلی به سرمایه‌گذاری در سینما ندارند و ما نمی‌توانیم چشم‌اندازی برای اکران فیلم‌ها به آنها ارائه دهیم. با تمام این شرایط تولید فیلم در سینما کاهش پیدا کرده است. سرمایه‌گذاران در شرایط فعلی و با توجه به اینکه دولت هم هیچ کاری برای حمایت از فعالیت‌های فرهنگی نمی‌کند، ترجیح می‌دهند که در این بخش ورود پیدا نکنند».

او ادامه داد: «البته این را هم باید بگویم که پیش از کرونا نیز فعالیت‌های بخش خصوصی در سینما کاهش پیدا کرده بود و کمتر کسی به سینما ورود پیدا می‌کردند. در واقع بخش خصوصی مستقل در سینمای ایران فقط یک کلمه شیک بود و چندان معنی عملی نداشت. حال با توجه به کرونا، همان اندک فعالیت بخش خصوصی در سینما نیز تعطیل شده است».

در روزهای منتهی به سال 1402، همچنان فیلم‌های بسیاری هست که دست‌کم از دو سال پیش در صف اکران مانده‌اند و به دلایل بسیاری چون همه‌گیری کرونا، نمایش‌شان را از دست دادند. فیلم‌هایی که بخش عظیمی از آنها در بخش خصوصی تولید شده و برای بازگشت سرمایه، باید فیلم به اکران برسد. هر چند بسیاری از دست‌اندرکاران بخش خصوصی معتقدند گذشت زمان از ارزش واقعی پول آنها کاسته و نمی‌توان دیگر به بازگشت مالی حاصل از فروش آثارشان برای سرمایه‌گذاری بعدی فکر کنند. به نظر می‌رسد طی ماه‌های اخیر، سرمایه‌گذاران بیشتر به سمت تولید سریال در شبکه نمایش خانگی کشیده شده و از آن استقبال می‌کنند و باید امیدوار بود در سال پیش‌رو سینما روی خوشی به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نشان دهد.