هدف سفر فرزین به مسکو چیست؟

به گزارش شرق، رئیس کل بانک مرکزی صبح امروز با هدف افزایش همکاری‌های پولی و بانکی ایران و روسیه عازم مسکو شد. 

علت این سفر بیش از هر چیز، ماجرای سند اقدام مشترک میان بانک‌های مرکزی ایران و روسیه عنوان شده که در سه سرفصل اصلی «استفاده از پول های ملی در تجارت دو کشور»، «امکان اتصال پیام‌رسان های بانکی و بومی دو کشور موسم به سپام و SPFS» و «امکان اتصال شبکه پرداخت کارتی دو کشور» عملیاتی شده است.

در واقع هیچ یک از این سرفصل‌ها تازه نیستند و این هم اولین سفر رئیس بانک‌مرکزی در راستای این اهداف نیست. فرزین‌ مهر ماه امسال نیز به منظور شرکت در دومین نشست روسای بانک‌های مرکزی کشور‌های عضو گروه بریکس و انجام مذاکرات دوجانبه عازم مسکو شده بود که محور اصلی این نشست‌ها نیز همین سرفصل‌ها بود.

رییس‌کل بانک مرکزی ایران پیش از این نیز در کنکره مالی روسیه از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای کمک به ایجاد نهاد مالی مشترک میان کشور‌های عضو گروه بریکس خبر داده و گفته بود که ایجاد نهادی مشابه FATF در میان کشور‌های عضو بریکس فرصت بسیار خوبی برای توسعه همکاری‌های بانکی میان کشور‌های عضو است. فرزین همچنین گفته بود که استفاده از ارز‌های محلی میان کشور‌های عضو گروه بریکس در مناسبات تجاری و اقتصادی بستر ساز کاهش سلطه دلار در مبادلات بین‌المللی خواهد بود.

اتصال شبکه پرداخت ایران و روسیه 

مرداد ماه نیز کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه خبر داد که در چارچوب توافقات پولی ایران و روسیه، ایرانی‌ها از حدود یک ماه دیگر می‌توانند با کارت بانکی خود از خودپردازهای روسیه روبل بگیرند. او در ادامه درخصوص گام بعدی توافق پولی بین دو کشور اظهار کرد:« مرحله دوم این است که روس‌ها بتوانند از کارت میر خود در داخل ایران استفاده کنند، چون از نظر فنی، ‌‌‌‌این کار نیاز به‌کار بیشتر دارد، ‌‌‌‌حدود ۶ ماه بعد، کارت میر در ایران فعال خواهد شد که بیشتر در خرید کالاها و اجناس برای شهروندان روس مفید خواهد بود. مرحله سوم نیز خرید با کارت بانکی ایران در فروشگاه‌های روسیه است. او توضیح داده بود که با اجرای مرحله سوم، ‌‌‌‌ایرانیان قادر خواهند شد که در فروشگاه‌های روسیه نیز با کارت بانکی شبکه شتاب خود خرید کنند.

به گفته جلالی، بنا بر این بود که بخشی از توافق‌های پولی در این چارچوب در سال‌۲۰۲۴ و بخشی هم در نیمه اول سال‌۲۰۲۵ انجام شود. 

تکرار رویای شکست‌خورده حذف دلار 

تلاش فرزین برای حذف دلار و پروژه‌ای که او دنبال میکند، تنها خاص ایران نیست. دولت روسیه خود از سال‌ها پیش در پی این بوده تا دلار را از مناسبات بازرگانی خود حذف کند، اما توفیقی در این خصوص نداشته است. در همین راستا هم در سال ۲۰۱۴ برای کاهش سهم دلار از مبادلات خود و کاهش تأثیر تحریم‌های آمریکا، به امضای پیمان پولی با چین اقدام کرد. اما این این پیمان پولی به دلیل نوسان شدید و سقوط ارزش روبل با چالش جدی مواجه شد.

در کشور خودمان نیز سال‌ها پیش، دولت نهم و دهم و بعد هم دولت سیزدهم بسیار تلاش کردند تا با عقد قراردادهایی با دولتهایی دیگر از جمله دولت ترکیه و روسیه دلار را از رابطه بازرگانی دوکشور حذف کند، اما این اقدامات هیچ‌گاه موفقیتی در پی نداشته. دلایل گوناگونی هم این عدم موفقیت‌ها را توضیح می‌دهد؛ از جمله اینکه از نگاه کارشناسان به دلایل اقتصادی، پولی می‌تواند جایگزین دلار شود که دارای شرایطی از جمله سادگی به‌کارگیری، فراگیری استفاده در جهان و ثبات باشد.

مهم‌ترین دلیل برای تبدیل شدن واحد پولی یک کشور به ارز جهانی میزان تولید ناخالص داخلی آن کشور، ثبات سیاسی و اقتصادی و همچنین رقابت‌پذیری و نقش اقتصاد آن کشور در عرصه صنعت بانک داری و تجارت بین‌المللی است. پول‌های جهانی به طور کلی دارای سه کارکرد، یعنی ابزار ذخیره، ابزار ارزش‌یابی و بالاخره ابزار مبادله هستد.

حذف یا جایگزینی دلار از مناسبات تجاری ایران با روسیه یا هر کشور دیگری یعنی مبادله ریال با ارزهایی همچون روبل، متضمن سادگی داد و ستد بازرگانی و ثبات ارز وجوه نیست. از سوی دیگر، بازرگانان ایران و یا روسیه حاضر نیستند که قدرت خرید خود را در روبل یا سایر ارزها ذخیره کنند، چرا که سابقه این ارزها حاکی از افت ارزش شدید طی سالهای گذشته است.

گذشته از تمام این‌ها کارشناسان دیگری هم هستند که میگویند ایران مدت‌هاست که دلار را از مبادلات خود حذف کرده و هم‌اکنون نیز بعضا از ارزهای جایگزین استفاده می‌کند اما این اقدام خود‌موجب تحمل ریسک و هزینه بیشتری خواهد شد؛ مثلا نفت به یورو فروخته می‌شود؛ اما چون اقلام وارداتی مورد نیاز کشور با دلار خریداری می‌شوند، تنها تفاوتی که ایجاد شده این است که یک هزینه هم برای تبدیل یورو به دلار بر کشور تحمیل شده است.