صدای شجاعت قرآن در دفاع از حقوق زنان

رحیم عبادی -عضو هیئت‌ علمی دانشگاه فرهنگیان: بانو استاد منیره گرجی، از جمله بانوان برجسته و دانشمندانی بود که در عرصه تفسیر قرآن و فعالیت‌های علمی و اجتماعی در ایران نقش بی‌بدیلی ایفا کرد. او با نوع نگاه عمیق و نوآورانه خود به قرآن کریم، به یکی از تأثیرگذارترین مفسران عصر خود تبدیل شد. این یادداشت به مرور زندگی، آثار و خدمات علمی و اجتماعی این استاد گران‌قدر می‌پردازد.

زندگی و دستاوردها

استاد منیره گرجی در زمره اولین زنانی بود که به عضویت مجلس خبرگان قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران درآمد. او با دانش و توانایی‌های برجسته‌اش، توانست نقشی تعیین‌کننده در تدوین قانون اساسی ایفا کند، به‌ویژه در بخش‌هایی که مربوط به حقوق زنان و تفسیرهای قرآنی بود. نگاه علمی و عادلانه او به متون مقدس اسلامی موجب شد در این عرصه مورد احترام و توجه ویژه قرار گیرد.

خدمات علمی و قرآنی

یکی از مهم‌ترین عرصه‌های فعالیت استاد گرجی، تفسیر قرآن کریم با رویکردی نوین و برابری‌خواهانه بود. او معتقد بود تفاسیر سنتی قرآن عمدتا از منظر مردانه نگارش شده‌اند و نیاز است که نگاهی جامع‌تر و متعادل‌تر به این کتاب مقدس انداخته شود. ایشان با تربیت شاگردان فراوان و نگارش مقالات و کتب متعدد در زمینه قرآن‌پژوهی، تلاش کرد این نگاه عمیق و علمی را به نسل‌های جوان منتقل کند. درس‌هایی که می‌توان از زندگی و فعالیت‌های علمی و اجتماعی استاد منیره گرجی گرفت، به چندین جنبه مهم از شخصیت و خدمات ایشان مرتبط است. در زیر به تفصیل به این موضوع می‌پردازم:

۱. شجاعت در برابر سنت‌ها و نگاه‌های محدودکننده: یکی از مهم‌ترین درس‌هایی که از استاد گرجی می‌توان آموخت، شجاعت او در به چالش کشیدن نگاه‌های سنتی و مردسالارانه به متون دینی بود. او با جسارت، تفاسیر رایج قرآن را بررسی کرد و نشان داد که این متون می‌توانند به‌گونه‌ای دیگر و با تأکید بر برابری و عدالت جنسیتی تفسیر شوند.

• درس: هرگاه سنت‌ها یا تفسیرهای رایج باعث محدودیت در حقوق و عدالت شدند، باید با دانش، جرئت و تحلیل علمی آنها را به چالش کشید.

۲. تلفیق دانش دینی با عدالت اجتماعی: استاد گرجی نشان داد که می‌توان از متون دینی برای حمایت از برابری و عدالت اجتماعی استفاده کرد. او معتقد بود که پیام قرآن بر پایه عدالت، انسانیت و کرامت انسانی بنا شده است. تفسیرهای او تلاش می‌کرد این اصول را به نفع همه افراد جامعه، به‌ویژه زنان، تبیین کند.

• درس: دین و متون مقدس می‌توانند ابزاری برای تقویت عدالت اجتماعی و برابری باشند، اگر با رویکردی عمیق و علمی به آنها نگریسته شود.

۳. اهمیت آموزش و تربیت نسل‌های جدید: استاد گرجی با تربیت شاگردان بسیار در زمینه قرآن‌پژوهی، میراث علمی و اجتماعی خود را به نسل‌های جدید منتقل کرد. او معتقد بود که جوانان باید با دیدی باز و نگاهی انتقادی به متون دینی نزدیک شوند و از آنها برای ساختن آینده‌ای بهتر بهره بگیرند. زنده‌یاد فریده ماشینی، قرآن‌پژوه و فعال حقوق زنان، از برجسته‌ترین شاگردان آن استاد بود که امید می‌رفت بعد از فقدان استاد جانشین شایسته‌ای برای تداوم راه او باشد که پیشاپیش از میان ما رفت.

• درس: آموزش و پرورش انسان‌ها، ابزار اصلی تغییر و پیشرفت جامعه است. تربیت نسل‌هایی آگاه و منتقد، راهی پایدار برای ایجاد تغییرات مثبت است.

۴. اعتقاد به برابری جنسیتی: یکی از ویژگی‌های برجسته فعالیت‌های استاد گرجی، تأکید بر برابری جنسیتی بود. او در تفاسیر خود به روشنی نشان داد که قرآن بر برابری زن و مرد تأکید دارد و بسیاری از محدودیت‌ها نتیجه تفسیرهای نادرست هستند.

 درس: در هر موقعیت اجتماعی یا علمی، باید تلاش کرد تا برابری و عدالت را ترویج داد و برای حقوق برابر زنان و مردان ایستادگی کرد.

۵. پافشاری بر علم و تحلیل منطقی: فعالیت‌های استاد گرجی بر پایه تحلیل علمی و پژوهش‌های عمیق بود. او هرگز به کلیشه‌ها یا باورهای رایج بسنده نکرد و همیشه به دنبال کشف حقیقت بود.

• درس: برای ایجاد تغییرات معنادار، باید به علم و پژوهش متعهد بود و از تحلیل‌های سطحی یا غیرمنطقی پرهیز کرد.

۶. تأثیرگذاری در عرصه اجتماعی و سیاسی: استاد گرجی تنها یک مفسر قرآن نبود؛ او در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها زن مجلس خبرگان قانون اساسی نقشی کلیدی ایفا کرد. این نشان‌دهنده توانایی او در ترکیب دانش علمی با فعالیت اجتماعی و سیاسی بود.

• درس: دانشمندان و پژوهشگران می‌توانند در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نیز اثرگذار باشند و از علم خود برای بهبود ساختارهای اجتماعی استفاده کنند.

۷. استقامت در برابر مشکلات: به‌عنوان تنها زن در مجلس خبرگان قانون اساسی، استاد گرجی با چالش‌های بسیاری مواجه بود، اما با استقامت و پشتکار توانست دیدگاه‌های خود را مطرح کند و اثرگذار باشد.

• درس: هیچ چالشی نباید مانع پیشبرد اهداف شود. با استقامت و تلاش می‌توان حتی در شرایط دشوار نیز موفق بود.

۸. توجه به نقش زنان در جامعه: استاد گرجی نقش زنان در جامعه را بسیار مهم می‌دانست و با تفسیرهای قرآنی خود تلاش کرد تا این نقش را پررنگ‌تر و برجسته‌تر کند.

• درس: زنان باید از توانایی‌های خود برای ایجاد تغییرات مثبت در جامعه استفاده کنند و از حق مشارکت فعال خود در امور اجتماعی، فرهنگی و علمی دفاع کنند.

۹. نگاه فراگیر به دین و جامعه: یکی از ویژگی‌های برجسته استاد گرجی، نگاه جامع و انسانی او به دین بود. او از دین به‌عنوان ابزاری برای انسجام اجتماعی و ترویج ارزش‌های انسانی استفاده می‌کرد.

• درس: دین می‌تواند پلی برای ایجاد ارتباط میان انسان‌ها باشد، نه ابزاری برای تفرقه یا محدودیت.

نتیجه‌گیری

زندگی و خدمات استاد منیره گرجی، الهام‌بخش نسل‌های آینده است. از او می‌توان درس‌هایی درباره شجاعت، عدالت، علم‌گرایی و تعهد به برابری آموخت. یاد و خاطره این استاد بزرگ همواره در ذهن و قلب ما زنده خواهد ماند. درس‌هایی که می‌توان از زندگی و فعالیت‌های علمی و اجتماعی استاد منیره گرجی گرفت، به چندین جنبه مهم از شخصیت و خدمات ایشان مرتبط است. امید است شاگردان وفادار و شایسته او بتوانند راه او را که راه دستیابی به حقوق زنان است با تأسی از قرآن کریم و با شجاعت در بیان و تعهد و وفاداری در عمل به شایستگی دنبال کنند، ان‌شاءالله.