واکاوی اهداف و دلایل سفر نخست‌وزیر عراق به ایران در میانه تحولات منطقه‌ای و جهانی
یک سفر و هزار تفسیر
یکشنبه هفته گذشته بود که خبر سفر محمدشیاع السودانی به ایران مخابره شد و نهایتاً صبح امروز چهارشنبه نخست وزیر عراق با حضور در تهران، دیدار و رایزنی های خود را با مقامات کشورمان آغاز کرد. پیش از این سفر و در فاصله حدود ده روزه اخیر مباحث مختلفی پیرامون اهداف و دلایل این سفر در سطح سیاسی و رسانه ای مطرح شد. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، اعلام کرده بود که سفر السودانی در چارچوب تلاش برای تداوم رایزنی میان دو کشور به منظور توسعه روابط دوجانبه و تبادل دیدگاه‌ها درباره تحولات جاری در منطقه است.
به گزارش شبکه شرق، همزمان محمدکاظم آل‌صادق، سفیر ایران در عراق نیز، درباره چرایی حضور نخست‌وزیر عراق در تهران، «این سفر را در پاسخ به سفر چند ماه پیش رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به این کشور همسایه دانست.» اما بازه زمانی این سفر، آن هم یک ماه پس از سقوط بشار اسد در سوریه و نیز در فاصله دو هفته تا روی کار امدن دونالد ترامپ در کاخ سفید موجب شده تا گمانه‌زنی‌های دیگری درخصوص اهداف و ماموریت السودانی شکل بگیرد. لذا بر خلاف ادعاها که حضور نخست وزیر عراق در ایران به دعوت مسعود پزشکیان انجام شده، تقویم و تنظیم زمانی آن به نوعی با تحولات عراق، سوریه، تنش تهران – واشنگتن در دولت دوم ترامپ و تحولات کل منطقه غرب آسیا ارتباط معناداری دارد.
پیغام رسانی بین ترامپ و تهران
در همین باره رسانه های عراقی گزارش دادند که سفر نخست وزیر عراق به تهران مهم است؛ چرا که بحث آغاز گفت وگوها بین ایران و ایالات متحده با میانجی‌گری بغداد در میان محورهای این دیدار است. ضمن آنکه طبق برخی اخبار واصله گویا السودانی اخیرا پیامی از ترامپ در این باره دریافت کرده است. یک منبع در گفت‌وگو با سایت میدل ایست نیوز هم مدعی شد که نخست وزیر عراق حامل پیامی از سمت دونالد ترامپ برای ایران است.
این در حالیست که در کنار تلاش‌های میانجی‌گرایانه بغداد در تنش زدایی بین تهران و واشنگتن، بازیگرانی مانند مسقط و توکیو نیز از آغاز میانجیگری‌های خود گفته بودند. پیرو این نکته و در جریان سفر هفته گذشته بدرالبوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان به ایران، پیامی از جانب دونالد ترامپ برای تهران ارسال شد. هر چند که محتوای پیام احتمالی السودانی برای تهران مشخص نیست، اما گزارشات رسانه ای حکایت از آن دارد که در پیام ارسالی ترامپ به ایران از طریق عمان به شروط و ضرب‌الاجل سه ماهه‌ای برای تهران اشاره دارد که ذیل آن باید، توقف کلیه فعالیت‌های غنی‌سازی، برچیدن پایگاه‌ها و خروج نظامیان ایران از عراق، یمن و لبنان، عدم حمایت از حشدالشعبی و دیگر شبه‌نظامیان در عراق، یمن، لبنان و سوریه، عدم همکاری با روسیه در جنگ اوکراین، رعایت کنوانسیون‌های بین‌المللی در آب‌راه‌های خلیج‌فارس و دریای عمان ، عدم فعالیت خرابکاری در دیگر کشورها و اجازه بازرسی و استقرار کارشناس انرژی اتمی جهانی در مناطق مورد نظر از سوی ایران برای هر گونه مذاکراه بین تهران و واشنگتن اجرایی شود. البته به ادعای این گزارشات، مدت این ضرب‌الاجل از زمان روی کار آمدن ترامپ از تاریخ ۲۰ ژانویه به مدت سه ماه اعتبار خواهد داشت و درصورت عدم همکاری، پس از آن شدیدترین اقدامات از طرف ایالات‌متحده و متحدانش علیه تهران اعمال می شود.
تعیین تکلیف حشدالشعبی و گروه های موازی
پیرو نکات یاد شده یک منبع در گفت‌وگو با سایت میدل ایست نیوز ضمن بیان این ادعا که السودانی حامل پیامی از سمت دونالد ترامپ برای ایران است به تبیین بخشی از پیام مذکور پرداخت. منبع مذکور افزود که بارزترین محورهای این پیام، ضرورت مهار و کنترل سلاح خارج از چارچوب دولت، متوقف کردن فعالیت‌های گروه‌های مرتبط با ایران، عدم دخالت عراق در پرونده سوریه و حمایت از تشکیل دولت جدید در این کشور است. هرچند صحت‌وسقم ارسال چنین پیامی از سوی ترامپ به سودانی مشخص نشده، اما واضح است که آمریکا و اسرائیل نگران اقدامات نیروهای هم‌پیمان ایران در عراق هستند و برای مهار آنها از هیچ تلاشی فروگذار نخواهند کرد.
ناظران بر این باورند که با توجه به فعالیت‌های گروه‌های مسلح عضو الحشد الشعبی علیه اسرائیل و تحولات جاری سوریه که سبب شد تا دولت عراق تدابیر امنیتی خود را در مرزها به بالاترین سطح ممکن برساند. لذا می‌توان گفت تمامی این تحرکات دیپلماتیک بغداد برای حضور در تهران در راستای کنترل تحرکات گروه‌های الحشد الشعبی و تحولات سوریه انجام شده است. موضوعاتی که در رسانه‌های عراقی به طور گسترده‌ای پوشش داده شده و به طور مفصل به آنها پرداخته شده است.
درباره گروه‌های مسلح عراقی حشد الشعبی، رسانه‌های عراقی گزارش داده‌اند که تهدید ایالات متحده و اسرائیل علیه این گروه‌ها بسیار جدی است و حتی گزارش شد که اسرائیل ۳۰۰ نقطه از جمله مراکز دولتی و اقتصادی عراق را با هدف انجام عملیات تلافی‌جویانه هدف‌گذاری کرده است. فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق نیز در گفت وگویی تلویزیونی اذعان کرد که امریکایی‌ها به مقامات عراقی گفته‌اند که «جلوی حملات گروه‌های مسلح را بگیرید تا ما هم بتوانیم به متحد خود فشار بیاوریم تا حمله‌ای به عراق انجام نشود.»
در همین باره محمد صالح صدقیان نیز در گفت وگویی با «شرق»، عقیده دارد، «آن چیزی که برای نخست‌وزیر عراق در شرایط حساس کنونی، به‌خصوص بعد از تحولات سوریه، اهمیت پررنگی پیدا کرده، ناظر بر بحث حشدالشعبی و دیگر گروه‌های مقاومت در عراق است». چرا که به زعم رئیس مرکز عربی مطالعات ایران، «فشارهایی جدی به دولت السودانی وارد شده و مرتب هم اسرائیل در حال تهدید بغداد است و زمزمه احتمال حمله یا ترور و نظایر آن وجود دارد. مضافا کشورهای عربی منطقه و دیگر کشورهای پیرامونی هم فشارهای مشابهی را به دولت السودانی وارد کرده‌اند.»
تحلیلگر ارشد مسائل عراق، موضوع مهم‌تر را نگرانی خود نخست‌وزیر عراق از نوع رفتار و سیاست دونالد ترامپ می داند که از بیستم ژانویه به قدرت باز‌می‌گردد.» به همین دلیل صدقیان تاکید دارد که، «بغداد سعی خواهد کرد در جریان سفر السودانی به تهران و دیدار با مقامات ایران تا پیش از روی کار آمدن دونالد ترامپ، به موضوع حشدالشعبی سر‌و‌سامان بدهد و آن را حل‌وفصل کند». چرا که از منظر او «رسیدگی به این پرونده حساس به هماهنگی جدی با تهران نیاز دارد؛ چون علاوه بر حشدالشعبی، اکنون چند گروه موازی شمال نجبا‌ء، کتائب حزب‌الله، گردان‌های ابوالفضل‌العباس و... هم وجود دارند که مستقل از حشدالشعبی هستند و باید تعیین تکلیف شوند.» از سوی دیگر و به گفته مفسر حوزه غرب آسیا، «وضعیت سیاسی در عراق نیز چندان مطلوب نیست. اخیرا السودانی که به‌عنوان نخست‌وزیر جریان چارچوب هماهنگی شناخته می‌شود، به دیدار مقامات این جریان سیاسی رفته و به صورت تک‌به‌تک با اعضای آن رایزنی کرده است تا به سمت تعیین تکلیف گروه های مقاومت عراقی بروند.»
تلاش برای نزدیکی نگاه ایران با دولت انتقالی سوریه، همزمان با سفر وزیر امور خارجه سوریه عراق
در کنار تعیین تکلیف گروه های مقاومت و نیز احتمال پیغام رسانی بغداد برای تهران از جانب ترامپ، یکی از ابعاد مهم سفر السودانی به تحولات سوریه مربوط است. در همین باره برخی منابع عراقی اظهار کردند پرونده مهی دیگری که السودانی در تهران مورد بحث قرار می‌دهد شامل تلاش‌هایی برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها میان دولت انتقالی سوریه و ایران خواهد بود. به گزارش خبرگزاری ایسنا، این منابع به روزنامه لبنانی الاخبار فاش کردند که، «سفر سودانی در چارچوب تحرکات دیپلماتیک او در منطقه است که از مدتی قبل به منظور ایجاد توازن منطقه‌ای بعد از حوادث سوریه آغاز شده است.» از همین رو به باور فرشید باقریان که گفت وگویی با «شرق» داشت، «شاید تلاش عراق این است که به نوعی از افزایش تنش‌ها و تخاصمات در سطح منطقه جلوگیری کند و ازجمله سعی دارد ایران و حاکمان جدید سوریه را از ورود به یک روند تخاصمی بازدارد.»
در این راستا یکی از اعضای کمیسیون روابط خارجی پارلمان عراق خبر داد که، السودانی در سفر به ایران و دیدار با مقامات ایرانی به‌طور ویژه درباره پرونده سوریه و تاثیرات آن در منطقه و نتایج سفر خود به ریاض و امان و سفر الشطری به دمشق در هفته گذشته گفت‌وگو خواهد کرد. این نماینده عراقی که نخواست نامش فاش شود، تشریح کرد «عراق از موقعیت جغرافیایی برخوردار است که آن را بیش از دیگر کشورها، از جمله ایران یا ترکیه، درگیر پرونده سوریه می‌کند. لذا در این بازه زمانی تحرکات سیاسی بسیار مهم هستند و السودانی در تلاش است نقش مثبتی را ایفا کند تا با تمایل جهانی و عربی برای تثبیت وضعیت سوریه و کمک به مرحله انتقالی آن در یک راستا باشد». این مقام عراقی سفر هیاتی از این کشور به دمشق و دیدار با الشرع را مهم توصیف کرد و متذکر شد که، «در این سفر آینده سوریه و روابط آن با کشورهای منطقه ازجمله ایران بررسی شده است و هیات عراقی دیدگاه‌های به‌دست‌آمده در دمشق را به دولت تهران منتقل خواهد کرد.»
منابع خبری دیگر هم تاکید کردند که نخست وزیر عراق بعد از سفر یک روزه خود تهران مستقیما به دوحه سفر خواهد کرد تا درباره همین وقایع و نتایج زایزنی با مقامات ایرانی صحبت کند. زیرا قطر نزدیک‌ترین طرف به هیئت تحریرالشام است که اکنون قدرت را در سوریه در دست دارد. این منابع اظهار کردند که، «احتمالا به‌زودی نشست سرانی در بغداد برگزار شود که میزبان کشورهای بسیاری ازجمله ایران، سوریه، عربستان، مصر، اردن و قطر بر سر یک میز با هدف یکپارچگی دیدگاه‌های سیاسی میان کشورها خواهد بود.» دولت بغداد از طریق ارتباط دیپلماتیک با همه طرف‌ها، برای ایفای نقش بی‌طرفانه جهت آرامش و جلوگیری از تشدید تنش به‌ویژه از زمان شدت گرفتن جنگ اسرائیل علیه غزه و لبنان و ورود منطقه به درجه جوشش ایفا کرده است.
همزمان یک منبع دولتی عراقی سه‌شنبه فاش کرد قرار است «اسعد الشیبانی»، وزیر امور خارجه دولت موقت سوریه به عراق سفر کند. این منبع به شفق نیوز خبر داد که در این سفر مسائل موردتوجه مشترک میان ۲ طرف بررسی خواهد شد. این در حالی است که وزیر خارجه موقت سوریه طی روزهای اخیر سفرهایی به عربستان، اردن و قطر داشته است. لازم به ذکر است که بغداد به موازات موازنه سازی دیپلماتیک بین بازیگران خاورمیانه پس از سقوط حکومت اسد، سعی در رفع نگرانی امنیتی خود را هم دارد. چون توجه به سابقه انتقال سیال تروریسم از سوریه به عراق در بحبوحه تنش‌های این کشور (سوریه)، احتمال تعمیم درگیری ها به مناطق غربی سوریه و هم‌مرز با عراق که تحت کنترل هیئت حاکمه جدید نیست وجود دارد و بیم آن می‌رود که گروه‌های تروریستی به‌ویژه داعش از این وضعیت سوء استفاده کنند و ناامنی تازه‌ای را در عراق به‌وجود آورند.
