باهوشتر و سریعتر از انسان
خودرو در بستر 5G
صنعت خودرو اینروزها شاهد رشد قابل توجهی در تکنولوژیهای مربوط به خودروهای خودران است و به گفته بسیاری از کارشناسان در این صنعت و همچنین تحلیلگران بازار، این روند به قوت خود باقی خواهد بود و این رشد همچنان در سالهای آینده ادامه خواهد داشت. اما با تحولات شکلگرفته در حوزه فناوری شبکه ارتباطی 5G یا نسل پنجم از ارتباطات اینترنتی، پیشبینیهای اخیر حاکی از آن است که این فناوری تأثیر بسزایی بر تحول و توسعه خودروهای خودران در جهت تولید انبوهتر، رشد و ترقی سریعتر و رانندگی ایمنتر داشته باشد.
حضور خودروهای خودران در زندگی روزمره ما در دنیای مدرن به یک بزنگاه تاریخی و نقطه عطف نزدیك میشود. اکنون شرکتهای خودروساز مانند تسلا و تویوتا برخی از مدلهای خودران از تولیدات خود را آزمایش كرده یا تکنولوژیهای جدید این حوزه را در نقاطی مانند پیتسبورگ و بستون در ایالات متحده آمریکا، تحت آزمون دارند. هرچند بسیاری از مشتریان بازار خودرو این روزها به واسطه برخی تصادفات شدید خودروهای خودران (از جمله تصادف یکی از خودروهای خودران شرکت اوبر در مارس 2018 که منجر به ازدسترفتن جان «الن هزبرگ» که در حال ردشدن از خیابان بود و اولین رکورد ثبتشده از مرگ یک عابر پیاده بر اثر تصادف با یک خودروی خودران بوده و به کل منجر به توقف آزمایشات شرکت اوبر در این خصوص شد) بخش مهمی از اعتماد خود را به این خودروها از دست دادهاند، با این حال متخصصان و کارشناسان چاره را هرگز در توقف تولید این خودروها ندیده و به دنبال راههایی برای ایمنسازی و بهینهکردن عملکرد این خودروها هستند و رشد فناوریهای مرتبط در این حوزه در سالهای اخیر چشمگیر بوده است.
در حال حاضر و با توجه به رشد روزافزون استفاده از تکنولوژی خودران در حوزه خودروسازی، به نظر میآید خودروهایی با قابلیت عملکرد به شکل کاملا مستقل از دخالت انسانی، خیلی زودتر از آنچه همه ما فکر میکنیم وارد خیابانهای شهرهای ما خواهند شد. نکته قابل تأمل آنکه اکنون پیشبینيها بر اين است که ورود این خودروها منجر به ایمنی بیشتر در رانندگی نیز خواهد شد.
متخصصان بر این باورند که در راستای بهرهبرداری از همه قابلیتهای تکنولوژی خودران در خودروها، تطابق در سطح وسیع با فناوری ارتباطی 5G یک ضرورت اجتنابناپذير است. شبکه فعلی یعنی 4G بهاندازه کافی برای بازیهای آنلاین با گرافیک بالا یا دیدن فیلمهای سینمایی به شکل آنلاین با کیفیت HD جوابگو و مناسب است. اما نمیتواند پشتیبانی خوبی از تکنولوژی خودرانی امن و سریع در صنعت خودرو داشته باشد.
«جین ریگارد» یکی از مدیران ارشد نوکیا در مصاحبهای که در این خصوص با BBC داشته است، بیان کرده: «باید در نظر داشته باشیم که چقدر طول میکشد تا یک سیگنال و پیام بین سنسورهای خودرو ردوبدل شده و سپس به رایانه مرکزی خودرو برسد و پس از آن چقدر طول میکشد تا رایانه مرکزی یک تصمیم درست بگیرد و همه اینها باید در بازه زمانیاي باشد که گویی یک انسان پشت خودرو نشسته است (کمتر از دوهزارم ثانیه). قطعا نیاز به شبکهاي ارتباطی داریم که از این سرعت پشتیبانی کند و 5G همان شبکه مورد نیاز است». شبکه فعلی یعنی 4G بهاندازه کافی سریع نیست که بتواند واکنشهای انسانی را برای خودروهای خودران شبیهسازی کند. واکنشهایی که اگر وجود داشته باشد، قطعا میتواند از تصادفات و حوادثی نظیر حادثه اوبر در مارس 2018 جلوگیری کند. البته خودروهای بدون راننده تنها یکی از حوزههایی است که به واسطه فناوری ارتباطی 5G دچار تحول بنیادین خواهد شد. واقعیت مجازی و هوش مصنوعی نیز از دیگر حوزههایی هستند که با حضور این فناوری، دچار دگرگونیهای اساسی خواهند شد.
در باب تعیینکنندگی 5G برای تکنولوژی خودران
قرار بر آن است که تکنولوژی بیسیم یا وایرلس نسل پنجم، تقریبا همه چیز در اطراف ما را در یک شبکه با سرعت فوقالعاده زیاد، کاملا مطمئن و با عکسالعمل بسیار سریع به هم مرتبط کند. قابلیتهای نسل پنجم ارتباطی به بشر این امکان را خواهد داد تا اینترنت اشیاء (IoT) را آنگونه که از مدتها پیش مد نظر بوده، از مدلهای مفهومی بیرون کشیده و وارد دنیای واقعی کند.
امروزه تکنولوژی خودروهای خودران وابسته به صدها سنسور تعبیهشده در جایجای خودرو است که منجر به هوشمندی بیشتر و بهتر وسایل نقلیه میشود. این سنسورها بیش از هر وسیله دیگری در دنیای IoT در آن واحد مشغول تهیه و تبادل داده هستند. مدیریت، پردازش و تجزیه و تحلیل این حجم از داده نیازمند شبکهای سریعتر از 4G است. به عبارت دیگر اگر قرار بر آن باشد که ویژگیهای خودروهای خودران را از آنچه اکنون هست به سطحی جدید و بهتر منتقل کنیم و سرعت، دقت و هوشمندی آنها را به گونهای افزایش دهیم که شبیهساز واکنشهای انسانی باشد، نیازمند نسل ارتباطی با قابلیتهای بیشتری هستیم.
به گفته دکتر «جوی لاسکار»، مدیر ارشد فنی شرکت Maja Systems (شرکت فعال در حوزه تکنولوژیهای وایرلس) خودروهای خودران در آینده نزدیک، دو پتابیت که برابر با دو میلیون گیگابیت داده است، تولید خواهند کرد. وی میگوید: «اگر بخواهیم تنها معادل یک هفته دادههای تولیدشده توسط این خودروها را با استفاده از ارتباط پیشرفته WiFi فعلی از رایانه یک خودروی خودران نقل و انتقال دهیم، به 230 روز زمان نیاز داریم. به همین جهت نیازمند تکنولوژیها و محصولات سریعتر و پیشرفتهتر پردازش اطلاعات (ASIC (Application-Specific Integrated Circuit یا مدار یکپارچه مختص نرمافزار هستیم.
شرکتهاي پیشرو در حوزه نیمهرساناها نظیر شرکت اینتل و کوالکام اکنون در حال حرکت به سمت یک انقلاب در حوزه ASIC هستند که ویژگی اصلی آن ترکیب معماریهای خلاقانه و جدید آنتن با پهنای باند وسیع در دسترس در فرکانسهای شبکه 5G است. به عبارت سادهتر این شرکتها در حال ساخت چیپهای الکترونیکی هستند که وسایل نقلیه خودران را تبدیل به یک مرکز داده سیار و این وسایل را قادر به اتخاذ تصمیمات پیچیده، سریع و در زمان (Real-Time) میکند.
ناظران و تحلیلگران بازار معتقدند که اگر شبکه ارتباطی 5G در شکل و ابعاد کامل خود اجرائی شود، سرعتی تا صد برابر بیشتر از شبکه 4G در اختیار ما قرار خواهد داد. این سرعت قابلیتها و امکانات بسیار جالب و هیجانانگیزی را در اختیار شرکتهای خودروسازی در راستای ارتباط خودرو با خودرو (V2V) و خودرو با هر چیز دیگر (V2X) فراهم میكند. از دیگر سو، تأخیر اندک در زمان پاسخگویی با این تکنولوژی و این بستر ارتباطی، عبور و مرور این دست از وسایل نقلیه در جادهها و خیابانها را به طرزی خارقالعاده امن و مطمئن میكند؛ به مراتب امنتر و مطمئنتر از خودروهای فعلی که انسان هدایت آنها را بر عهده دارد.
تا اینجا مسئله اهمیت شبکه ارتباطی 5G را در رابطه با اطمینان، امنیت و سرعت آن برای صنعت خودروهای خودران بررسی کردیم. اما این شبکه مزایای دیگری نیز برای صنعت خودروسازی دارد. اگر به شکل خلاصه بخواهیم همه آنچه را تاکنون در رابطه با مزایای 5G در صنعت خودروسازی گفتیم، به همراه مزایای دیگر آن برشماریم، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- سرعت بالاتر: شبکه ارتباطی 5G در اوج سرعت، wn برابر سریعتر از شبکه فعلی 4G است. در مورد اهمیت این سرعت در آینده پردازش دادهها در وسایل نقلیه خودران به تفصیل سخن گفتیم.
2-تأخیر کمتر: سرعت بیشتر به معنی تأخیر کمتر در اتخاذ تصمیم از سوی رایانههای مرکزی برای وسایل نقلیه خودران است. در حال حاضر در شبکه 4G میزان تأخیر در اتخاذ تصمیم 20هزارم ثانیه است در صوتی که این رقم در شبکه 5G به یک تا پنجهزارم ثانیه (میانگین پیشبینیشده برابر با دوهزارم ثانیه) کاهش مییابد.
3- اطمینان بیشتر: شبکه ارتباطی 5G از اولین روزهای خود به گونهای طراحی شده است که یک شبکه کاملا مطمئن و پایدار باشد. این پایداری و اطمینان میتواند تأثیر بسیاری بر عملکرد مطمئن وسایل نقلیه در حالت خودکار یا خودران داشته باشد.
4- خلاقیتهای نوین: به لطف سه مورد پیشین، اکنون چشمانداز آیندهای خلاقانهتر پیشروی صنعت خودرو است. در اروپا پروژه بزرگ 5GCAR که اکنون از سوی شرکت اریکسون مدیریت میشود (و به تشریح آن خواهیم پرداخت) به دنبال طراحی یک معماری سیستمی جامع از 5G است. این پروژه در خلال کار خود بسیاری از حوزههای جدید در حملونقل را شناسایی کرده است که به واسطه 5G میتواند به طراحی و بهرهبرداری برسد.
5-تحول صنعت خودروسازی: اما چنانچه ذکر شد ارتباط 5G و صنعت خودرو به مسئله خودروهای خودران ختم نمیشود. این شبکه برای خود صنعت خودروسازی و در راستای تسهیل فرایند تولید و ساخت خودرو نیز مفید است. این شبکه میتواند به شکل یکپارچه فرایندهای ارتباط در زمان را با استفاده از سرعت و قابلیتهای تبادل اطلاعات برای خطوط تولید خودرو بهبود بخشد. اکنون شرکت مرسدس بنز با همکاری شرکت تلفونیکا در آلمان در حال راهاندازی اولین خط تولید خودروی 5G در جنوب آلمان و در منطقه Sindelfingen است. این شبکه قرار است در آینده تمامی خطوط تولید بنز را در سراسر جهان به هم متصل و هوشمند كند.
این مزایا که به شکل مختصر به تشریح آنها پرداختیم منجر به شکلگیری ایدههای جدید و چشماندازهای نوین در حوزه صنعت خودرو به شکل کلی و خودروهای خودران به شکل خاص شده است که عینیترین مصداق آن را میتوان در پروژه اروپایی 5GCAR دید.
پروژهای برای آیندهای نزدیک
پروژه 5GCAR را به جرئت میتوان پروژهای نامید که بخشی از آینده را به آن شکل که در فیلمهای سینمایی علمی- تخیلی برای مخاطبان تصویر میشده، اکنون به صورت عینی و واقعی در دسترس قرار دهد. کمیسیون اروپا در صفحه اختصاصی این پروژه در مقدمه معرفی آن اینگونه نوشته است: «در حال حاضر دو روند صنعتی بزرگ در دنیای ما برقرار است؛ یکی در صنعت ارتباطات موبایل و سیار و دیگری در صنعت خودروسازی که هر دو اکنون در یک نقطه به هم پیوند خوردهاند و در کنار یکدیگر امکانات و قابلیتهای فراوانی را در حوزه حملونقل و رانندگی هوشمند در اختیار ما قرار میدهند».
این پروژه که از سال 2017 تا 2019 به اجرا درآمده و اکنون در حال جمعبندی نتایج نهایی است، به رهبری شرکت اریکسون کلید خورد و به عنوان فاز دوم از فرایند پژوهشی-عملیاتی 5G Infrastructure Public Private Partnership یا به اختصار 5G PPP فعالیت خود را آغاز کرد و از سوی اتحادیه اروپا و به عبارت دقیقتر از سوی کمیسیون اروپا تأمین بودجه شده است.
این پروژه شامل کنسرسیومی متشکل از 14 شرکت بزرگ خودروسازی شامل گروه PSA، Orange و Volvo بود. مهمترین هدف از این کنسرسیوم و پروژه طراحی معماری نوینی مبتنی بر شبکه 5G است که ارتباطات V2X را به شکل بنیادین عینی كند تا خدمات مربوط به خودروهای خودران را به نسلي جدید و سطحی تازه برساند. این پروژه به گفته طراحان آن یک قدم بسیار مهم به سوی ظهور تکنولوژیهای نوین در بستر شبکه ارتباطی 5G برای حملونقل و رانندگی است. با این هدف پروژه 5GCAR قرار است تا سال جاری میلادی یعنی 2020 بستر اولیه برای آزمون خودروهای خودران مجهز به مفهوم ارتباطی V2X را مدلسازی کرده و از امنیت آن نیز اطمینان حاصل کند.
اما قرار نیست این پروژه در حد تعاریف عملیاتی و مدلسازیهای مفهومی در همین دو سال اجرای خود متوقف بماند. «فرانک بوتارد» رئیس مجموعه اریکسون در فرانسه در این باره میگوید: «بودجهای که اتحادیه اروپا در اختیار این پروژه قرار داده است یک کمک بسیار مهم است. چراکه به اعضای این کنسرسیوم یاری میکند که مطابق با نیازهای بازار تا 2020 تلاشها و اقدامات خود را در راستای ایجاد یک بستر ارتباطی نوین در حملونقل دنبال کند. اجرای این پروژه در اروپا در رقابتهای فعلی جهانی یک نکته حائز اهمیت است چراکه منجر به بهبود وضعیت کسبوکار و مشاغل در آینده این قاره میشود». یکی از مهمترین نکات این پروژه صرفنظر از هدف اصلی و اولیه آن، این است که برای اولین بار یک اجماع جهانی میان چند بازیگر اصلی و رقیب در حوزه 5G ایجاد کرد. رقیبانی مانند اریکسون، هوآوی و نوکیا که اکنون از بازیگران اصلی شبکه ارتباطی 5G محسوب میشوند، در این پروژه در کنار خودروسازانی که پیشتر از آنها نام بردیم، به طراحی پیشنیازها و استانداردهای جهانی یک شبکه رانندگی و حملونقل هوشمند و خودران پرداختهاند. در واقع در این پروژه کار نهایی به دو بخش تقسیم شده است:
صنعت ارتباطات و تلکام، استانداردها و پلتفرم اولیه را مدلسازی ميكنند و سپس در گام دوم خودروسازان این مدل را در خطوط تولیدی خود به شکل عملیاتی پیادهسازی میکنند.
یکی دیگر از جنبههای جالب توجه این پروژه نیز مربوط به کاربران آسیبپذیر در خیابانها و جادهها است: کاربرانی مانند عابران پیاده، موتور یا دوچرخه سواران. با حضور شبکه 5G در تلفن هوشمند همه کاربران جمعآوری ميشوند و تحلیل دادهها از موقعیت، جهت حرکت و شتاب هر کاربر میتواند برای بهینهسازی جریان ترافیک و امنیت همه کاربران خیابانها و جادهها در شرایط متفاوت مورد استفاده قرار بگیرد.
چنانچه ذکر شد، این پروژه به شکل رسمی در پایان ماه جولای 2019 به پایان رسیده است و اکنون نتایج و خروجیهای آن برای استفاده در صنایع خودروسازی در شرکتهای عضو کنسرسیوم و سایر شرکتهای علاقهمند منتشر شده است.
مخل کسبوکار؟!
همه آنچه تاکنون در رابطه با ارتباط میان 5G و صنعت خودرو بیان شد، محدود به مزایای این شبکه و این فناوری برای آینده خودروسازی و خودروهای خودران بود. اما واقعیت داستان اين است که به گفته کارشناسان و متخصصان این حوزه، شبکه ارتباطی نسل 5 ریسکها و خطراتی جدی را نیز برای کسبوکار خودروسازها به شکلی که در حال حاضر میشناسیم، در پي دارد.
«دیوید تیسه» در مقالهای که در سال 2017 با عنوان «نسل پنجم اینترنت: مختلکننده بخش اتومبیلسازی» و برای مؤسسه نوآوریهای کسبوکار وابسته به دانشگاه برکلی تهیه و منتشر کرده است، به این جنبه از ارتباط مخرب نسل 5 اینترنت و کسبوکار خودروسازی پرداخته است.
وی در این مقاله یادآور شده است که حرکت و جنبش فعلی به سمت خودروهای خودران و متصل به هم و به همه چیز، به خودی خود صنعت خودروسازی را به شکلی که در حال حاضر وجود دارد با چالشی جدی مواجه میكند. برای مثال در این حرکت و جنبش، بستر 5G - که آن را مهمترین فاکتور در انقلاب ارتباطی در خودروها میدانیم - هرچند سازندگان تجهیزات و تسهیلات داخلی خودروها با سودهای کلان و بازاری بسیار جدید و گسترده روبهرو خواهند شد با این حال ذینفعان این بازار نه شرکتهای خودروسازی، بلکه همان شرکتهای فناوری هستند که در پشت صحنه خودروسازی مشغول به تولید این ادوات برای بهرهبرداری در خودروهای هوشمندند.
در واقع در رابطه با این تجهیزات و ادوات باید گفت که شبکه 5G و استانداردهای آن بازاری را ایجاد خواهد کرد که خودبهخود نوآوری و خلاقیت در حوزههای مکمل را به دنبال دارد و این مسئله به معنای آن است که برای خودروسازان که کاملا متمرکز بر خودروهای خود هستند، رقابت با شرکتهای تولیدکننده محتوا و سیستمهای نرمافزاری برای تجهیزات داخلی و هوشمند خودروها بسیار دشوار خواهد شد. در نتیجه شرکتهای بزرگ و کوچکی که بازیگران مستقیم و تأثیرگذار در حوزه تجهیزات هوشمند، نرمافزارها و ادوات تکنولوژیک ارتباطی هستند، بیشترین سود و بهرهمندی را از قبل سود ناشی از ورود فناوری نسل پنجم ارتباطی به صنایعی مانند صنعت خودرو خواهند داشت. به هر روی کاربران و مشتریان خواهان بیشترین تطابق و هماهنگی میان ابزارهای هوشمند خود نظیر تلفنهای همراه هوشمند و خودروی خود هستند.
دومین چالش جدی برای صنعت خودروسازی که از قبل ورود فناوری 5G به این صنعت میتواند پدید آید، مربوط به تحول بنیادینی است که این فناوری در مدت چند سال از حضور خود در خطوط تولید خودروها ایجاد خواهد کرد. این مسئله شاید به طرزی عجیب فاصله بازیگران ارشد در صنعت خودرو با بازیگران متوسط و کمتوان را تشدید خواهد کرد. به عبارت ساده، ورود فناوری 5G به صنعت خودرو به مرور منجر به آن خواهد شد که شرکتهای تولید خودرو خطوط تولیدی خود را با نوآوریها و ملزومات بازار جدید هماهنگ كنند. در این میان میتوان بهخوبی پیشبینی کرد که غولهای بزرگ خودروسازی بهسرعت تحولات بنیادین در این راستا را در استراتژیها و مدیریت و در نهایت در خطوط تولید مد نظر قرار داده و تطابقپذیری عینی با این تحولات را مانند همیشه در دستور کار خواهند داشت. اما بازیگران متوسط و کمتوان با عدم دسترسی به بسیاری از فناوریهای لازم در این حوزه و بهخصوص با توجه به عدم توان برای رقابت در سرمایهگذاری و در کنار آن ضعف زیرساختهای مورد نیاز، بهتدریج شاهد افزایش شکاف میان خود و تولیدکنندگان اصلی در این بازار خواهند بود.
اما یکی از مهمترین چالشهای پیشروی صنعت خودروسازی با شبکه 5G مربوط به بازار آینده این صنعت است. تصور کنید که شبکه ارتباطی 5G به گونهای ترافیک و حملونقل در شهرهای ما را دگرگون كند که عملا نیاز به خرید خودرو با توجه به گسترش روزافزون حملونقل عمومی هوشمند و سریع و در کنار آن گسترش کسبوکارهای مربوط به اجاره خودرو به شکل هوشمند از بين برود. در این شرایط و با توجه به آنکه احتمال افزایش قیمت خودروهای هوشمند به واسطه ورود فناوریهای جدید در این وسایل قابل پیشبینی است، طبعا میل مشتریان به خرید خودرو میتواند شاهد افتی قابل توجه باشد. این مسئله به شکلی اساسی بقای بسیاری از شرکتهای خودروسازی را با سؤال مواجه خواهد کرد.
سخن آخر
اینترنت اشیاء، نسل پنجم فناوری ارتباطی و هوشمندی اجتنابناپذير؛ اینها مواردی است که بدون شک در آیندهای نزدیک در انتظار ماست و به نظر گریزی از آن وجود ندارد. مسئله بر سر قبول یا رد این تحول فناورانه نیست. بحث درخصوص اتفاقی است که به واسطه این غایت محتوم بر سر عادات روزمره ما خواهد آمد. نسل 5 اینترنت با سرعت، ثبات و امکانات جدیدی که به ارمغان خواهد آورد، تغییر و تحولات قابل توجهی را در سبک زندگی ما رقم میزند. این تغییر و تحول از نحوه ارتباط ما با رایانهای که هر روز در دفتر کار خود با آن مشغول فعالیت اداری هستیم، تا گوشی هوشمند موبایل در جیب کت، تا اجاق گاز منزل و خودروی پارکشده در مقابل در خانه، همه چیز را در بر میگیرد.
همچنان که این تحول بهتدریج در حال رخدادن است، باید نگاهی متفاوت به آن داشت. نسل پنجم ارتباطی چیزی بیشتر از فقط یک زیرساخت ارتباطی وایرلس است. این شبکه در واقع بنیاد و اساس ایجاد آیندهای بهینهتر و هوشمندتر و البته واجد جنبههای جدید و خلاقانهتری برای بشر است. سه سال پیش در کنفرانس «اقتصاد 5G» که شرکت کوالکام آن را برگزار کرد، مطالبی بیان شد که امروزه درک آن بیشتر و بهتر از قبل مقدور و البته شگفتآور است. در سال 2035 شبکه ارتباطی 5G میتواند به تنهایي در زنجیره ارزشافزوده وابسته به خود 12.3 تریلیون دلار کالا و خدمات و 22 میلیون شغل جدید ایجاد کند. به واسطه این فناوری خدمات و محصولات جدیدی ابداع و اختراع خواهد شد، صنایع جدید ظهور کرده و صنایع فعلی نیز دگرگون میشوند. صنعت خودرو تنها یکی از این صنایع است.
هنوز البته نکات بسیاری درخصوص آینده خودروسازی در بستر شبکه 5G مبهم و ناشناخته باقی مانده است. انتقال فناوری خودروهای خودران به سطحی بالاتر و جدیدتر، هرچند از بسیاری جهات مزایای فوقالعادهای برای زندگی شهری و روزمره ما خواهد داشت اما در عین حال چالشهایی جدی نیز برای شرکتها و صاحبان صنایع ایجاد خواهد كرد. تغییر رفتار مشتریان نیز نکتهای قابل پیشبینی، نه فقط برای صنعت خودرو بلکه برای همه صنایع است. همچنان که شبکه 5G در صنعت خودرو توسعه مییابد، سیاستگذاریها و استانداردهای پیرامون آن نیز باید مورد توجه و تأکید واقع شود. چهره شهرهای ما به تدریج دگرگون خواهد شد و نقاط پارک هوشمند، آسفالتهای مجهز به تجهیزات الکترونیک، ساختمانها و زیرساختهای هوشمند بهتدریج جای پدیدههای فعلی پیرامون ما را خواهد گرفت.
این تحول به قدری جدی و عمیق است که میتوان این ادعا را با احتمالی زیاد مطرح کرد که شکاف و فاصله میان بازیگران بهرهمند از تکنولوژی و استاندارد و سیاستهای مشخص در این خصوص، با شرکتها و بازیگرانی که فاقد این مشخصات هستند، در مدت زمانی اندک، نجومی و جبرانناپذير خواهد شد.
صنعت خودرو اینروزها شاهد رشد قابل توجهی در تکنولوژیهای مربوط به خودروهای خودران است و به گفته بسیاری از کارشناسان در این صنعت و همچنین تحلیلگران بازار، این روند به قوت خود باقی خواهد بود و این رشد همچنان در سالهای آینده ادامه خواهد داشت. اما با تحولات شکلگرفته در حوزه فناوری شبکه ارتباطی 5G یا نسل پنجم از ارتباطات اینترنتی، پیشبینیهای اخیر حاکی از آن است که این فناوری تأثیر بسزایی بر تحول و توسعه خودروهای خودران در جهت تولید انبوهتر، رشد و ترقی سریعتر و رانندگی ایمنتر داشته باشد.
حضور خودروهای خودران در زندگی روزمره ما در دنیای مدرن به یک بزنگاه تاریخی و نقطه عطف نزدیك میشود. اکنون شرکتهای خودروساز مانند تسلا و تویوتا برخی از مدلهای خودران از تولیدات خود را آزمایش كرده یا تکنولوژیهای جدید این حوزه را در نقاطی مانند پیتسبورگ و بستون در ایالات متحده آمریکا، تحت آزمون دارند. هرچند بسیاری از مشتریان بازار خودرو این روزها به واسطه برخی تصادفات شدید خودروهای خودران (از جمله تصادف یکی از خودروهای خودران شرکت اوبر در مارس 2018 که منجر به ازدسترفتن جان «الن هزبرگ» که در حال ردشدن از خیابان بود و اولین رکورد ثبتشده از مرگ یک عابر پیاده بر اثر تصادف با یک خودروی خودران بوده و به کل منجر به توقف آزمایشات شرکت اوبر در این خصوص شد) بخش مهمی از اعتماد خود را به این خودروها از دست دادهاند، با این حال متخصصان و کارشناسان چاره را هرگز در توقف تولید این خودروها ندیده و به دنبال راههایی برای ایمنسازی و بهینهکردن عملکرد این خودروها هستند و رشد فناوریهای مرتبط در این حوزه در سالهای اخیر چشمگیر بوده است.
در حال حاضر و با توجه به رشد روزافزون استفاده از تکنولوژی خودران در حوزه خودروسازی، به نظر میآید خودروهایی با قابلیت عملکرد به شکل کاملا مستقل از دخالت انسانی، خیلی زودتر از آنچه همه ما فکر میکنیم وارد خیابانهای شهرهای ما خواهند شد. نکته قابل تأمل آنکه اکنون پیشبینيها بر اين است که ورود این خودروها منجر به ایمنی بیشتر در رانندگی نیز خواهد شد.
متخصصان بر این باورند که در راستای بهرهبرداری از همه قابلیتهای تکنولوژی خودران در خودروها، تطابق در سطح وسیع با فناوری ارتباطی 5G یک ضرورت اجتنابناپذير است. شبکه فعلی یعنی 4G بهاندازه کافی برای بازیهای آنلاین با گرافیک بالا یا دیدن فیلمهای سینمایی به شکل آنلاین با کیفیت HD جوابگو و مناسب است. اما نمیتواند پشتیبانی خوبی از تکنولوژی خودرانی امن و سریع در صنعت خودرو داشته باشد.
«جین ریگارد» یکی از مدیران ارشد نوکیا در مصاحبهای که در این خصوص با BBC داشته است، بیان کرده: «باید در نظر داشته باشیم که چقدر طول میکشد تا یک سیگنال و پیام بین سنسورهای خودرو ردوبدل شده و سپس به رایانه مرکزی خودرو برسد و پس از آن چقدر طول میکشد تا رایانه مرکزی یک تصمیم درست بگیرد و همه اینها باید در بازه زمانیاي باشد که گویی یک انسان پشت خودرو نشسته است (کمتر از دوهزارم ثانیه). قطعا نیاز به شبکهاي ارتباطی داریم که از این سرعت پشتیبانی کند و 5G همان شبکه مورد نیاز است». شبکه فعلی یعنی 4G بهاندازه کافی سریع نیست که بتواند واکنشهای انسانی را برای خودروهای خودران شبیهسازی کند. واکنشهایی که اگر وجود داشته باشد، قطعا میتواند از تصادفات و حوادثی نظیر حادثه اوبر در مارس 2018 جلوگیری کند. البته خودروهای بدون راننده تنها یکی از حوزههایی است که به واسطه فناوری ارتباطی 5G دچار تحول بنیادین خواهد شد. واقعیت مجازی و هوش مصنوعی نیز از دیگر حوزههایی هستند که با حضور این فناوری، دچار دگرگونیهای اساسی خواهند شد.
در باب تعیینکنندگی 5G برای تکنولوژی خودران
قرار بر آن است که تکنولوژی بیسیم یا وایرلس نسل پنجم، تقریبا همه چیز در اطراف ما را در یک شبکه با سرعت فوقالعاده زیاد، کاملا مطمئن و با عکسالعمل بسیار سریع به هم مرتبط کند. قابلیتهای نسل پنجم ارتباطی به بشر این امکان را خواهد داد تا اینترنت اشیاء (IoT) را آنگونه که از مدتها پیش مد نظر بوده، از مدلهای مفهومی بیرون کشیده و وارد دنیای واقعی کند.
امروزه تکنولوژی خودروهای خودران وابسته به صدها سنسور تعبیهشده در جایجای خودرو است که منجر به هوشمندی بیشتر و بهتر وسایل نقلیه میشود. این سنسورها بیش از هر وسیله دیگری در دنیای IoT در آن واحد مشغول تهیه و تبادل داده هستند. مدیریت، پردازش و تجزیه و تحلیل این حجم از داده نیازمند شبکهای سریعتر از 4G است. به عبارت دیگر اگر قرار بر آن باشد که ویژگیهای خودروهای خودران را از آنچه اکنون هست به سطحی جدید و بهتر منتقل کنیم و سرعت، دقت و هوشمندی آنها را به گونهای افزایش دهیم که شبیهساز واکنشهای انسانی باشد، نیازمند نسل ارتباطی با قابلیتهای بیشتری هستیم.
به گفته دکتر «جوی لاسکار»، مدیر ارشد فنی شرکت Maja Systems (شرکت فعال در حوزه تکنولوژیهای وایرلس) خودروهای خودران در آینده نزدیک، دو پتابیت که برابر با دو میلیون گیگابیت داده است، تولید خواهند کرد. وی میگوید: «اگر بخواهیم تنها معادل یک هفته دادههای تولیدشده توسط این خودروها را با استفاده از ارتباط پیشرفته WiFi فعلی از رایانه یک خودروی خودران نقل و انتقال دهیم، به 230 روز زمان نیاز داریم. به همین جهت نیازمند تکنولوژیها و محصولات سریعتر و پیشرفتهتر پردازش اطلاعات (ASIC (Application-Specific Integrated Circuit یا مدار یکپارچه مختص نرمافزار هستیم.
شرکتهاي پیشرو در حوزه نیمهرساناها نظیر شرکت اینتل و کوالکام اکنون در حال حرکت به سمت یک انقلاب در حوزه ASIC هستند که ویژگی اصلی آن ترکیب معماریهای خلاقانه و جدید آنتن با پهنای باند وسیع در دسترس در فرکانسهای شبکه 5G است. به عبارت سادهتر این شرکتها در حال ساخت چیپهای الکترونیکی هستند که وسایل نقلیه خودران را تبدیل به یک مرکز داده سیار و این وسایل را قادر به اتخاذ تصمیمات پیچیده، سریع و در زمان (Real-Time) میکند.
ناظران و تحلیلگران بازار معتقدند که اگر شبکه ارتباطی 5G در شکل و ابعاد کامل خود اجرائی شود، سرعتی تا صد برابر بیشتر از شبکه 4G در اختیار ما قرار خواهد داد. این سرعت قابلیتها و امکانات بسیار جالب و هیجانانگیزی را در اختیار شرکتهای خودروسازی در راستای ارتباط خودرو با خودرو (V2V) و خودرو با هر چیز دیگر (V2X) فراهم میكند. از دیگر سو، تأخیر اندک در زمان پاسخگویی با این تکنولوژی و این بستر ارتباطی، عبور و مرور این دست از وسایل نقلیه در جادهها و خیابانها را به طرزی خارقالعاده امن و مطمئن میكند؛ به مراتب امنتر و مطمئنتر از خودروهای فعلی که انسان هدایت آنها را بر عهده دارد.
تا اینجا مسئله اهمیت شبکه ارتباطی 5G را در رابطه با اطمینان، امنیت و سرعت آن برای صنعت خودروهای خودران بررسی کردیم. اما این شبکه مزایای دیگری نیز برای صنعت خودروسازی دارد. اگر به شکل خلاصه بخواهیم همه آنچه را تاکنون در رابطه با مزایای 5G در صنعت خودروسازی گفتیم، به همراه مزایای دیگر آن برشماریم، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- سرعت بالاتر: شبکه ارتباطی 5G در اوج سرعت، wn برابر سریعتر از شبکه فعلی 4G است. در مورد اهمیت این سرعت در آینده پردازش دادهها در وسایل نقلیه خودران به تفصیل سخن گفتیم.
2-تأخیر کمتر: سرعت بیشتر به معنی تأخیر کمتر در اتخاذ تصمیم از سوی رایانههای مرکزی برای وسایل نقلیه خودران است. در حال حاضر در شبکه 4G میزان تأخیر در اتخاذ تصمیم 20هزارم ثانیه است در صوتی که این رقم در شبکه 5G به یک تا پنجهزارم ثانیه (میانگین پیشبینیشده برابر با دوهزارم ثانیه) کاهش مییابد.
3- اطمینان بیشتر: شبکه ارتباطی 5G از اولین روزهای خود به گونهای طراحی شده است که یک شبکه کاملا مطمئن و پایدار باشد. این پایداری و اطمینان میتواند تأثیر بسیاری بر عملکرد مطمئن وسایل نقلیه در حالت خودکار یا خودران داشته باشد.
4- خلاقیتهای نوین: به لطف سه مورد پیشین، اکنون چشمانداز آیندهای خلاقانهتر پیشروی صنعت خودرو است. در اروپا پروژه بزرگ 5GCAR که اکنون از سوی شرکت اریکسون مدیریت میشود (و به تشریح آن خواهیم پرداخت) به دنبال طراحی یک معماری سیستمی جامع از 5G است. این پروژه در خلال کار خود بسیاری از حوزههای جدید در حملونقل را شناسایی کرده است که به واسطه 5G میتواند به طراحی و بهرهبرداری برسد.
5-تحول صنعت خودروسازی: اما چنانچه ذکر شد ارتباط 5G و صنعت خودرو به مسئله خودروهای خودران ختم نمیشود. این شبکه برای خود صنعت خودروسازی و در راستای تسهیل فرایند تولید و ساخت خودرو نیز مفید است. این شبکه میتواند به شکل یکپارچه فرایندهای ارتباط در زمان را با استفاده از سرعت و قابلیتهای تبادل اطلاعات برای خطوط تولید خودرو بهبود بخشد. اکنون شرکت مرسدس بنز با همکاری شرکت تلفونیکا در آلمان در حال راهاندازی اولین خط تولید خودروی 5G در جنوب آلمان و در منطقه Sindelfingen است. این شبکه قرار است در آینده تمامی خطوط تولید بنز را در سراسر جهان به هم متصل و هوشمند كند.
این مزایا که به شکل مختصر به تشریح آنها پرداختیم منجر به شکلگیری ایدههای جدید و چشماندازهای نوین در حوزه صنعت خودرو به شکل کلی و خودروهای خودران به شکل خاص شده است که عینیترین مصداق آن را میتوان در پروژه اروپایی 5GCAR دید.
پروژهای برای آیندهای نزدیک
پروژه 5GCAR را به جرئت میتوان پروژهای نامید که بخشی از آینده را به آن شکل که در فیلمهای سینمایی علمی- تخیلی برای مخاطبان تصویر میشده، اکنون به صورت عینی و واقعی در دسترس قرار دهد. کمیسیون اروپا در صفحه اختصاصی این پروژه در مقدمه معرفی آن اینگونه نوشته است: «در حال حاضر دو روند صنعتی بزرگ در دنیای ما برقرار است؛ یکی در صنعت ارتباطات موبایل و سیار و دیگری در صنعت خودروسازی که هر دو اکنون در یک نقطه به هم پیوند خوردهاند و در کنار یکدیگر امکانات و قابلیتهای فراوانی را در حوزه حملونقل و رانندگی هوشمند در اختیار ما قرار میدهند».
این پروژه که از سال 2017 تا 2019 به اجرا درآمده و اکنون در حال جمعبندی نتایج نهایی است، به رهبری شرکت اریکسون کلید خورد و به عنوان فاز دوم از فرایند پژوهشی-عملیاتی 5G Infrastructure Public Private Partnership یا به اختصار 5G PPP فعالیت خود را آغاز کرد و از سوی اتحادیه اروپا و به عبارت دقیقتر از سوی کمیسیون اروپا تأمین بودجه شده است.
این پروژه شامل کنسرسیومی متشکل از 14 شرکت بزرگ خودروسازی شامل گروه PSA، Orange و Volvo بود. مهمترین هدف از این کنسرسیوم و پروژه طراحی معماری نوینی مبتنی بر شبکه 5G است که ارتباطات V2X را به شکل بنیادین عینی كند تا خدمات مربوط به خودروهای خودران را به نسلي جدید و سطحی تازه برساند. این پروژه به گفته طراحان آن یک قدم بسیار مهم به سوی ظهور تکنولوژیهای نوین در بستر شبکه ارتباطی 5G برای حملونقل و رانندگی است. با این هدف پروژه 5GCAR قرار است تا سال جاری میلادی یعنی 2020 بستر اولیه برای آزمون خودروهای خودران مجهز به مفهوم ارتباطی V2X را مدلسازی کرده و از امنیت آن نیز اطمینان حاصل کند.
اما قرار نیست این پروژه در حد تعاریف عملیاتی و مدلسازیهای مفهومی در همین دو سال اجرای خود متوقف بماند. «فرانک بوتارد» رئیس مجموعه اریکسون در فرانسه در این باره میگوید: «بودجهای که اتحادیه اروپا در اختیار این پروژه قرار داده است یک کمک بسیار مهم است. چراکه به اعضای این کنسرسیوم یاری میکند که مطابق با نیازهای بازار تا 2020 تلاشها و اقدامات خود را در راستای ایجاد یک بستر ارتباطی نوین در حملونقل دنبال کند. اجرای این پروژه در اروپا در رقابتهای فعلی جهانی یک نکته حائز اهمیت است چراکه منجر به بهبود وضعیت کسبوکار و مشاغل در آینده این قاره میشود». یکی از مهمترین نکات این پروژه صرفنظر از هدف اصلی و اولیه آن، این است که برای اولین بار یک اجماع جهانی میان چند بازیگر اصلی و رقیب در حوزه 5G ایجاد کرد. رقیبانی مانند اریکسون، هوآوی و نوکیا که اکنون از بازیگران اصلی شبکه ارتباطی 5G محسوب میشوند، در این پروژه در کنار خودروسازانی که پیشتر از آنها نام بردیم، به طراحی پیشنیازها و استانداردهای جهانی یک شبکه رانندگی و حملونقل هوشمند و خودران پرداختهاند. در واقع در این پروژه کار نهایی به دو بخش تقسیم شده است:
صنعت ارتباطات و تلکام، استانداردها و پلتفرم اولیه را مدلسازی ميكنند و سپس در گام دوم خودروسازان این مدل را در خطوط تولیدی خود به شکل عملیاتی پیادهسازی میکنند.
یکی دیگر از جنبههای جالب توجه این پروژه نیز مربوط به کاربران آسیبپذیر در خیابانها و جادهها است: کاربرانی مانند عابران پیاده، موتور یا دوچرخه سواران. با حضور شبکه 5G در تلفن هوشمند همه کاربران جمعآوری ميشوند و تحلیل دادهها از موقعیت، جهت حرکت و شتاب هر کاربر میتواند برای بهینهسازی جریان ترافیک و امنیت همه کاربران خیابانها و جادهها در شرایط متفاوت مورد استفاده قرار بگیرد.
چنانچه ذکر شد، این پروژه به شکل رسمی در پایان ماه جولای 2019 به پایان رسیده است و اکنون نتایج و خروجیهای آن برای استفاده در صنایع خودروسازی در شرکتهای عضو کنسرسیوم و سایر شرکتهای علاقهمند منتشر شده است.
مخل کسبوکار؟!
همه آنچه تاکنون در رابطه با ارتباط میان 5G و صنعت خودرو بیان شد، محدود به مزایای این شبکه و این فناوری برای آینده خودروسازی و خودروهای خودران بود. اما واقعیت داستان اين است که به گفته کارشناسان و متخصصان این حوزه، شبکه ارتباطی نسل 5 ریسکها و خطراتی جدی را نیز برای کسبوکار خودروسازها به شکلی که در حال حاضر میشناسیم، در پي دارد.
«دیوید تیسه» در مقالهای که در سال 2017 با عنوان «نسل پنجم اینترنت: مختلکننده بخش اتومبیلسازی» و برای مؤسسه نوآوریهای کسبوکار وابسته به دانشگاه برکلی تهیه و منتشر کرده است، به این جنبه از ارتباط مخرب نسل 5 اینترنت و کسبوکار خودروسازی پرداخته است.
وی در این مقاله یادآور شده است که حرکت و جنبش فعلی به سمت خودروهای خودران و متصل به هم و به همه چیز، به خودی خود صنعت خودروسازی را به شکلی که در حال حاضر وجود دارد با چالشی جدی مواجه میكند. برای مثال در این حرکت و جنبش، بستر 5G - که آن را مهمترین فاکتور در انقلاب ارتباطی در خودروها میدانیم - هرچند سازندگان تجهیزات و تسهیلات داخلی خودروها با سودهای کلان و بازاری بسیار جدید و گسترده روبهرو خواهند شد با این حال ذینفعان این بازار نه شرکتهای خودروسازی، بلکه همان شرکتهای فناوری هستند که در پشت صحنه خودروسازی مشغول به تولید این ادوات برای بهرهبرداری در خودروهای هوشمندند.
در واقع در رابطه با این تجهیزات و ادوات باید گفت که شبکه 5G و استانداردهای آن بازاری را ایجاد خواهد کرد که خودبهخود نوآوری و خلاقیت در حوزههای مکمل را به دنبال دارد و این مسئله به معنای آن است که برای خودروسازان که کاملا متمرکز بر خودروهای خود هستند، رقابت با شرکتهای تولیدکننده محتوا و سیستمهای نرمافزاری برای تجهیزات داخلی و هوشمند خودروها بسیار دشوار خواهد شد. در نتیجه شرکتهای بزرگ و کوچکی که بازیگران مستقیم و تأثیرگذار در حوزه تجهیزات هوشمند، نرمافزارها و ادوات تکنولوژیک ارتباطی هستند، بیشترین سود و بهرهمندی را از قبل سود ناشی از ورود فناوری نسل پنجم ارتباطی به صنایعی مانند صنعت خودرو خواهند داشت. به هر روی کاربران و مشتریان خواهان بیشترین تطابق و هماهنگی میان ابزارهای هوشمند خود نظیر تلفنهای همراه هوشمند و خودروی خود هستند.
دومین چالش جدی برای صنعت خودروسازی که از قبل ورود فناوری 5G به این صنعت میتواند پدید آید، مربوط به تحول بنیادینی است که این فناوری در مدت چند سال از حضور خود در خطوط تولید خودروها ایجاد خواهد کرد. این مسئله شاید به طرزی عجیب فاصله بازیگران ارشد در صنعت خودرو با بازیگران متوسط و کمتوان را تشدید خواهد کرد. به عبارت ساده، ورود فناوری 5G به صنعت خودرو به مرور منجر به آن خواهد شد که شرکتهای تولید خودرو خطوط تولیدی خود را با نوآوریها و ملزومات بازار جدید هماهنگ كنند. در این میان میتوان بهخوبی پیشبینی کرد که غولهای بزرگ خودروسازی بهسرعت تحولات بنیادین در این راستا را در استراتژیها و مدیریت و در نهایت در خطوط تولید مد نظر قرار داده و تطابقپذیری عینی با این تحولات را مانند همیشه در دستور کار خواهند داشت. اما بازیگران متوسط و کمتوان با عدم دسترسی به بسیاری از فناوریهای لازم در این حوزه و بهخصوص با توجه به عدم توان برای رقابت در سرمایهگذاری و در کنار آن ضعف زیرساختهای مورد نیاز، بهتدریج شاهد افزایش شکاف میان خود و تولیدکنندگان اصلی در این بازار خواهند بود.
اما یکی از مهمترین چالشهای پیشروی صنعت خودروسازی با شبکه 5G مربوط به بازار آینده این صنعت است. تصور کنید که شبکه ارتباطی 5G به گونهای ترافیک و حملونقل در شهرهای ما را دگرگون كند که عملا نیاز به خرید خودرو با توجه به گسترش روزافزون حملونقل عمومی هوشمند و سریع و در کنار آن گسترش کسبوکارهای مربوط به اجاره خودرو به شکل هوشمند از بين برود. در این شرایط و با توجه به آنکه احتمال افزایش قیمت خودروهای هوشمند به واسطه ورود فناوریهای جدید در این وسایل قابل پیشبینی است، طبعا میل مشتریان به خرید خودرو میتواند شاهد افتی قابل توجه باشد. این مسئله به شکلی اساسی بقای بسیاری از شرکتهای خودروسازی را با سؤال مواجه خواهد کرد.
سخن آخر
اینترنت اشیاء، نسل پنجم فناوری ارتباطی و هوشمندی اجتنابناپذير؛ اینها مواردی است که بدون شک در آیندهای نزدیک در انتظار ماست و به نظر گریزی از آن وجود ندارد. مسئله بر سر قبول یا رد این تحول فناورانه نیست. بحث درخصوص اتفاقی است که به واسطه این غایت محتوم بر سر عادات روزمره ما خواهد آمد. نسل 5 اینترنت با سرعت، ثبات و امکانات جدیدی که به ارمغان خواهد آورد، تغییر و تحولات قابل توجهی را در سبک زندگی ما رقم میزند. این تغییر و تحول از نحوه ارتباط ما با رایانهای که هر روز در دفتر کار خود با آن مشغول فعالیت اداری هستیم، تا گوشی هوشمند موبایل در جیب کت، تا اجاق گاز منزل و خودروی پارکشده در مقابل در خانه، همه چیز را در بر میگیرد.
همچنان که این تحول بهتدریج در حال رخدادن است، باید نگاهی متفاوت به آن داشت. نسل پنجم ارتباطی چیزی بیشتر از فقط یک زیرساخت ارتباطی وایرلس است. این شبکه در واقع بنیاد و اساس ایجاد آیندهای بهینهتر و هوشمندتر و البته واجد جنبههای جدید و خلاقانهتری برای بشر است. سه سال پیش در کنفرانس «اقتصاد 5G» که شرکت کوالکام آن را برگزار کرد، مطالبی بیان شد که امروزه درک آن بیشتر و بهتر از قبل مقدور و البته شگفتآور است. در سال 2035 شبکه ارتباطی 5G میتواند به تنهایي در زنجیره ارزشافزوده وابسته به خود 12.3 تریلیون دلار کالا و خدمات و 22 میلیون شغل جدید ایجاد کند. به واسطه این فناوری خدمات و محصولات جدیدی ابداع و اختراع خواهد شد، صنایع جدید ظهور کرده و صنایع فعلی نیز دگرگون میشوند. صنعت خودرو تنها یکی از این صنایع است.
هنوز البته نکات بسیاری درخصوص آینده خودروسازی در بستر شبکه 5G مبهم و ناشناخته باقی مانده است. انتقال فناوری خودروهای خودران به سطحی بالاتر و جدیدتر، هرچند از بسیاری جهات مزایای فوقالعادهای برای زندگی شهری و روزمره ما خواهد داشت اما در عین حال چالشهایی جدی نیز برای شرکتها و صاحبان صنایع ایجاد خواهد كرد. تغییر رفتار مشتریان نیز نکتهای قابل پیشبینی، نه فقط برای صنعت خودرو بلکه برای همه صنایع است. همچنان که شبکه 5G در صنعت خودرو توسعه مییابد، سیاستگذاریها و استانداردهای پیرامون آن نیز باید مورد توجه و تأکید واقع شود. چهره شهرهای ما به تدریج دگرگون خواهد شد و نقاط پارک هوشمند، آسفالتهای مجهز به تجهیزات الکترونیک، ساختمانها و زیرساختهای هوشمند بهتدریج جای پدیدههای فعلی پیرامون ما را خواهد گرفت.
این تحول به قدری جدی و عمیق است که میتوان این ادعا را با احتمالی زیاد مطرح کرد که شکاف و فاصله میان بازیگران بهرهمند از تکنولوژی و استاندارد و سیاستهای مشخص در این خصوص، با شرکتها و بازیگرانی که فاقد این مشخصات هستند، در مدت زمانی اندک، نجومی و جبرانناپذير خواهد شد.