اتصال به اقتصاد جهان

شرق: ایران به همراه شماری از کشورهای فقیر جزء معدود کشورهایی است که عضو سازمان تجارت جهانی نیستند. آخرین باری که نام سازمان تجارت جهانی از زبان متولیان کشور شنیده شد، در مناظرات انتخاباتی چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری و از زبان یکی از نامزدها بود که البته به اشتباه تلفظ شد. علیرضا زاکانی، از نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳، در اولین مناظره انتخاباتی، در بخشی از صحبت‌های خود گفت که ترکیه عضو WHO است، یعنی سازمان جهانی بهداشت که ایران هم عضو آن است. ولی به نظر می‌رسید که منظور زاکانی WTO، سازمان تجارت جهانی بود. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که انزوای ایران در صحنه اقتصاد جهانی هم‌زمان تولیدکننده و مصرف‌کننده ایرانی را متضرر کرده است. حالا مهراد عباد، عضو اتاق بازرگانی ایران و شماری از فعالان اقتصادی کارزاری راه انداخته‌اند و از مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری، درخواست عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی را داشته‌اند.

 چرا عضویت در WTO مهم است؟

سازمان تجارت جهانی World Trade Organization؛ به اختصار: WTO، یک سازمان جهانی است که قوانین بین‌المللی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل‌وفصل می‌کند. اعضای سازمان تجارت جهانی کشورهایی هستند که حدود ۳۰ موافقت‌نامه این سازمان را امضا کرده‌اند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنو سوئیس قرار دارد و تا سال ۲۰۲۳ تعداد ۱۶۶ کشور عضو این سازمان شده‌اند که حتی افغانستان هم عضو جدید این سازمان به شمار می‌آید.

برای عضویت در این سازمان نیاز به پنج موافقت‌نامه است: داشتن تأییدیه از پنج کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد شامل آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین، رعایت حق تکثیر (همه محصولات تولیدی داخل کشور باید اصلی باشد و همه برند‌های داخلی باید ثبت بین‌المللی باشند)، رعایت ثبات اقتصادی (بالابردن نرخ محصولات باید با صلاح‌دید سازمان و همراه با برنامه‌ریزی باشد که مصرف‌کننده یا تولید‌کننده متضرر نشوند)، رعایت حق گمرک و مالیات (سه درصد تا هشت درصد)، رعایت حقوق بشر.

سازمان تجارت جهانی امروز یکی از پایه‌های جهانی‌شدن، به‌ویژه در حوزه اقتصاد به‌ شمار می‌رود و کشورهای مختلف تلاش می‌کنند برای تسریع روند جهانی‌شدن و استفاده از منافع آن، این سازمان بین‌المللی را توسعه داده و جایگاهش را ارتقا دهند. از دیگر سو کشورهایی که عضو این سازمان نیستند، هم تلاش می‌کنند تا به عضویت آن درآمده و با استفاده از امتیازات عضویت در این نهاد بین‌المللی به توسعه اقتصادی و صنعتی دست پیدا کنند. در‌این‌میان ایران از سال ۱۹۹۵ میلادی از این سازمان درخواست عضویت ناظر کرده و به مدت 10 سال پشت درهای آن به انتظار نشسته‌ است. با اینکه کشور ایران در موافقت‌نامه‌های قبلی حوزه تجارت مانند سازمان جهانی تجارت و گات، حضور تقریبا خوبی داشته‌ است، اما اکنون درباره سازمان تجارت جهانی این مسئله تکرار نشده است.

 فرصت طلایی از دست رفت

با این حال بسیاری از فعالان اقتصادی معتقد هستند که ایران فرصت طلایی برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی را از دست داده است‌. پیش‌از‌این مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین درباره نپیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی به ایلنا گفته بود «زمانی که این پیمان «گات» بود و قبل از تأسیس WTO، پذیرفته‌شدن در این پیمان بسیار راحت بود و شروط خاصی نداشت، مطابق معمول ما از این فرصت استفاده نکردیم و عضو نشدیم. از سال ۲۰۰۳ یا ۲۰۰۴ که ما به صرافت عضویت افتادیم، دچار این معضل شدیم که پذیرفته‌شدن در سازمان تجارت جهانی مستلزم اجماع بود یعنی همه اعضا باید پذیرش عضو جدید را بپذیرند. بنابراین به دلایل سیاسی و مشکلاتی که به‌ویژه با آمریکا داریم، برای عضویت در این سازمان با مانع مواجه شدیم».

او تأکید کرده است: البته در کشور هم بخش‌های عمده‌ای از فعالان اقتصادی چه در سطوح سیاست‌گذاری و چه در سطوح بخش خصوصی با پیوستن به WTO مخالف هستند، چراکه اگر ما عضو WTO باشیم، دیگر نمی‌توانیم ورود هیچ کالایی را ممنوع کنیم و تعرفه بالایی روی کالاها ببندیم، درحالی‌که الان ورود چهار هزار قلم کالا به کشور ممنوع است. بسیاری از تولیدکنندگان هم مخالف هستند چون اگر ما عضو WTO شویم، باید در نظام تولید خود بازنگری کنیم و بتوانیم کالاهایی تولید کنیم که بدون حمایت‌های تعرفه‌ای و بدون ممنوعیت برای کالاهای خارجی در بازار کشور، بتوانند رقابت کنند و الان کالاهای داخلی توان رقابت با کالاهای خارجی را ندارند.

 کارزاری برای پیوستن ایران به WTO

مهراد عباد، یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران، کارزاری راه انداخته و از مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری، درخواست پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی را مطرح کرده است.

در این کارزار که به امضای شماری از فعالان اقتصادی رسیده است، قید شده «پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۶، کشورهای بزرگ و درگیر جنگ، به‌ دنبال چاره‌ای برای برون‌رفت از وضعیت بد اقتصادی خود بودند. کشورهای مذکور در اولین اقدام، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی را تأسیس کردند. ولی این دو سازمان جواب‌گوی رشد شتابان تولید و تجارت جهانی نبودند. به‌همین‌دلیل در سال ۱۹۴۸، کنفرانسی در‌ هاوانا تشکیل و در جریان آن، منشور‌ هاوانا تدوین شد.

در این منشور، برای ساماندهی به بازرگانی بین‌المللی، تأسیس نهادی تحت عنوان سازمان تجارت جهانی بین‌الملل (ITO) پیش‌بینی شد؛ اما مذاکرات‌ هاوانا در جهت تشکیل این سازمان، نتیجه نداد و فقط منجر به تصویب یک قرارداد ۳۴ماده‌ای تحت عنوان موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) با امضای ۲۳ کشور عمدتا صنعتی شد و در هشتمین دور مذاکرات گات، که طولانی‌ترین و اصلی‌ترین دور مذاکرات گات بود و در آن ۱۲۳ کشور عضویت داشتند، تشکیل سازمان تجارت جهانی تصویب و بالاخره در سال ۱۹۹۵، سازمان تجارت جهانی جانشین گات شد».

در ادامه متن این کارزار توضیح داده شده است: «سازمان تجارت جهانی World Trade Organization یک سازمان بین‌المللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل‌وفصل می‌کند. مقر سازمان تجارت جهانی در ژنو سوئیس قرار دارد. تا سال ۲۰۲۳ تعداد ۱۶۶ کشور عضو این سازمان شده‌اند. افغانستان درحال‌حاضر جدیدترین عضو این سازمان محسوب می‌شود و اهداف آن ارتقای سطح زندگی، تأمین اشتغال کامل در کشورهای عضو، توسعه تولید و تجارت و بهره‌وری بهینه از منابع جهانی، دستیابی به توسعه پایدار با بهره‌برداری بهینه از منابع، حفظ محیط زیست و افزایش سهم کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته، از رشد تجارت بین‌المللی است».

در متن این کارزار همچنین تأکید شده است که «اصول سازمان تجارت جهانی عبارت است از رفع تبعیض، رقابت منصفانه، آزادسازی تدریجی تجارت، شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری و رفتار ویژه و متفاوت».