عراق بر سر دوراهی

مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه معافیت‌های تحریمی آمریکا در قبال عراق و هند را در جهت تامین مستقیم منافع واشنگتن در منطقه دانست و گفت: با این حال در دوره جدید، ترامپ تصمیم گرفته تا یا مسئله را با ایران به حل و فصل برساند و یا به ظن خودشان از طریق افزایش فشار، تهران را ناچار به حضور پای میز مذاکره کنند.

دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده اجرای سختگیرانه سیاست فشار حداکثری علیه ایران را آغاز کرده‌است. آخرین حلقه از این دومینو روز یکشنبه (۱۹ اسفندماه) رخ داد که در جریان آن یک سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد دولت دونالد ترامپ به معافیت عراق برای خرید برق از ایران پایان داده است. براساس این گزارش، دولت ترامپ روز ۱۹ اسفند ۱۴۰۳ معافیت داده شده را که به عراق اجازه می داد بخشی از برق مصرفی خود را از ایران دریافت کند، به عنوان بخشی از کارزار «فشار حداکثری» علیه تهران لغو کرد. براساس گزارش رویترز، این مقام آمریکایی ادعا کرد که سیاست دولت ترامپ این است که اجازه دریافت هیچ درجه ای از تسهیل اقتصادی را به ایران ندهد.

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه دوشنبه شب (۲۰ اسفند ۱۴۰۳) در واکنش به این اقدام ایالات متحده در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: بسیار تأسف آور است که دولت ایالات متحده تصمیم گرفته تا مردم بی گناه عراق را با محروم کردن از دسترسی به خدمات اولیه مانند برق، به ویژه در آستانه ماه های گرم سال آینده، هدف قرار دهد. ما در کنار مردم عراق هستیم و بر تعهد خود به دولت عراق برای تعامل به منظور دفع اقدامات غیرقانونی ایالات متحده، پایبندیم.

«قاسم محبعلی»، مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت خارجه و تحلیلگر سیاست خارجی در گفت‌وگو با ایرنا و در پاسخ به این سوال که پایان واردات برق از ایران، چه تاثیراتی بر اقتصاد عراق خواهد داشت، گفت: عراق پس از سقوط صدام، که منجر به تخریب بسیاری از زیرساخت‌های این کشور، از جمله زیرساخت‌های مرتبط با انرژی شد، برای تأمین برق خود نیاز به گاز ایران داشت. در زمانی که نیروهای آمریکایی در عراق بودند و اکنون نیز که روابط گسترده و راهبردی با این کشور دارند، به بغداد اجازه داده بودند که از ایران گاز وارد کند. این اقدام به منظور حمایت از دولت هم‌پیمان خود و به‌دلیل اینکه این مسیر نزدیک‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه تأمین انرژی برای عراق بود، انجام شد. فاصله عراق با کشوری مانند قطر که می‌تواند گاز صادر کند، بسیار زیاد است. به همین دلیل، ایالات متحده نسبت به اعمال تحریم بر این صادرات چشم‌پوشی کرد. بنابراین، این معافیت تحریمی به‌طور مستقیم با منافع ایالات متحده در عراق مرتبط بود.

وی ادامه داد: یکی دیگر از معافیت‌های تحریمی که پس از سال ۲۰۱۸ اعمال شد، مربوط به سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار بود. این معافیت به‌طور مستقیم با حضور و منافع آمریکا در افغانستان ارتباط داشت. از آنجا که افغانستان یک کشور محصور در خشکی است و برای ارتباط با کشورهای همسایه و دسترسی به آب‌های آزاد به پاکستان وابسته است، ایالات متحده از تحریم سرمایه‌گذاری هند چشم‌پوشی کرد تا این انحصار شکسته شود. اکنون پیش بینی می شود که کاخ سفید همچنین در جهت افزایش فشار بر ایران، این معافیت را نیز مورد بازنگری قرار بدهد. در دوره جدید، ترامپ تصمیم گرفته تا یا مسئله را با ایران حل‌وفصل کند و یا به‌نظر خود از طریق افزایش فشار، تهران را مجبور به حضور پای میز مذاکره سازد. بنابراین، هرچند عدم تمدید این معافیت تحریمی مشکلاتی برای عراق به دنبال خواهد داشت، به نظر می‌رسد که احتمالا با همکاری کشورهایی چون عربستان و کویت تلاش خواهند کرد تا این مشکلات را مرتفع کنند.

عراق در ابعاد مختلف به آمریکا وابسته است

این دیپلمات بازنشسته در پاسخ به این سوال که آیا مشکلات ناشی از تصمیمات ایالات متحده بر روابط عراق با این کشور تأثیر خواهد گذاشت، بیان کرد: این تأثیر بسیار کم خواهد بود، زیرا روابط دولت عراق با آمریکا به دلایل متعددی نهادینه شده و این کشور به ایالات متحده نیاز دارد. یکی از این نیازها، سرمایه‌گذاری‌هایی است که واشنگتن در عراق انجام داده است. همچنین، بازسازی ارتش عراق با استفاده از سلاح و آموزش‌های آمریکایی صورت می‌گیرد که سبب تبدیل ارتش این کشور به سازمانی به اصطلاح آمریکایی شده است و عراق به این کمک‌ها نیازمند است.

وی افزود: علاوه بر این، عراق با مسائل عدیده‌ای روبروست و به عنوان کشوری طایفه‌ای و قومی، همچنان در معرض تهدید بازگشت گروه‌های افراطی مانند داعش قرار دارد. به عنوان مثال، اگر دولت مرکزی ضعیف شود، احتمال استقلال کردستان نیز وجود دارد. از این رو، دولت عراق از لحاظ امنیتی نیز به آمریکا وابسته است.

این دیپلمات همچنین گفت: از سمت دیگر، آمریکا به حضور در پایگاه‌های عراق، به ویژه در کردستان و شرق سوریه برای مدیریت اوضاع منطقه نیاز دارد. همچنین می‌توان گفت کاخ سفید در تلاش است تا با تقویت عراق، تعادل قدرت را در برابر ترکیه و ایران حفظ کند. معافیت تحریمی نیز به همین دلیل اعمال شده بود، اما در حال حاضر سیاست آمریکا بر لغو این تمدید تمرکز دارد.

روابط دولت عراق با آمریکا به دلایل متعددی نهادینه شده و این کشور به ایالات متحده نیاز دارد. یکی از این نیازها، سرمایه‌گذاری‌هایی است که واشنگتن در عراق انجام داده است. همچنین، بازسازی ارتش عراق با استفاده از سلاح و آموزش‌های آمریکایی صورت می‌گیرد که سبب تبدیل ارتش این کشور به سازمانی به اصطلاح آمریکایی شده و عراق به این کمک‌ها نیازمند است.

مدیرکل پیشین خاورمیانه و شمال آفریقا وزارت امور خارجه در پاسخ به این سوال که شما به معافیت تحریمی آمریکا در قبال سرمایه‌گذاری هند در چابهار اشاره کردید، اگر ایالات متحده تصمیم بگیرد آن معافیت را لغو کند، آیا این تصمیم می‌تواند سایر کشورها را به سمت دور زدن تحریم‌ها سوق دهد، گفت: مناسبات خارجی بر مبنای هزینه و فایده شکل می‌گیرد. به عنوان مثال، روابط هند و آمریکا از نظر سیاسی، اقتصادی و امنیتی به هیچ وجه با روابط آن‌ها با ایران قابل مقایسه نیست. بنابراین اگر قرار باشد انتخابی در حالت عادی صورت بگیرد، هر دو کشور عراق و هند سعی می‌کنند آمریکا را در کنار خود داشته باشند.

محبعلی افزود: البته در پازل سیاست خارجی کشورها، هر کشور جایگاه خاص خود را دارد. قطعات ممکن است یک اندازه نباشند، اما با برداشته شدن هر قطعه، پازل به هم می‌ریزد. بنابراین هندی‌ها قطعاً برایشان مهم است که تعادل را در سیاست خارجی خود حفظ کنند، زیرا خروج ایران از این معادله، بخصوص در ارتباط با پاکستان، افغانستان و آسیای میانه، تعادل را به هم خواهد زد و این موضوع برای هند از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل، آن‌ها از ابزارهای خود برای جلوگیری از این تصمیم استفاده خواهند کرد. همچنین، افغانستان با مشکلاتی که اخیراً با پاکستان پیدا کرده است، نیاز دارد تا از طریق ترانزیت ایران با سایر کشورها ارتباط برقرار کند.

وی ادامه داد: با این حال، همان‌طور که اشاره کردم، مناسبات کشورها بر اساس برآورد هزینه و فایده است. به عبارت دیگر، اگر احساس کنند که حضور و سرمایه‌گذاری چندصد میلیون دلاری در بندر چابهار ممکن است تجارت چند میلیارد دلاری با آمریکا را به خطر بیندازد و مجبور به انتخاب شوند، قطعاً آمریکا را انتخاب خواهند کرد، زیرا هر کشوری به دنبال منافع ملی خود است. بنابراین آن‌ها هرگز نخواهند خواست رابطه با آمریکا را از دست بدهند، اما در عین حال، هر کشوری تلاش می‌کند تا مناسبات خود با همه کشورها را به گونه‌ای مدیریت کند که پازل سیاست خارجی‌شان کامل شود. عدم تعادل در ارتباط با ایران، به عنوان یک کشور مهم در خاورمیانه، قطعاً خواست و هدف هیچ کشوری نیست. عراق نیز با توجه به پیوستگی‌های مذهبی و فرهنگی با ایران، به ویژه از نظر حضور شیعیان و کردها در این کشور، نمی‌تواند ایران را در روابط خارجی خود نادیده بگیرد. ایجاد این تعادل و بالانس، البته به توانایی دولت عراق بستگی دارد."