دست بالاتر «رجب»

شگفتی مرحله اول انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، دوم‌شدن «کمال قلیچدار‌اوغلو»، رقیب اردوغان، با اختلاف حدود چهار‌درصدی بود تا اغلب نظرسنجی‌های انتخاباتی در ترکیه غلط از کار دربیایند. در این دوره نرخ مشارکت کمی بیشتر از ۸۸ درصد تخمین زده شد که تقریبا دو درصد بیشتر از میزان مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۸ است. نتیجه انتخابات به درستی نشان داد که رجب طیب اردوغان مقبولیتی کمتر از سال 2018 دارد، اما همچنان نیمی از مردم ترکیه او را برای ریاست‌جمهوری فردی مناسب می‌دانند. با این نتیجه، اردوغان دست بالا را در دور دوم انتخابات که کمتر از دو هفته دیگر برگزار می‌شود، دارد و قلیچدار‌اوغلو کار دشواری برای پیروزی بر رئیس‌جمهور اقتدارگرای ترکیه پیش‌رو دارد.

در انتخابات پارلمانی نیز حزب حاکم عدالت و توسعه با نام ائتلاف «مردم» توانست بیش از ۴۹ درصد کرسی‌ها را به دست آورد. اگر در نظر داشته باشیم برخی از اعضای ائتلاف شش‌گانه «ملت» همچون احمد داوود‌اوغلو، علی باباجان و تمل کارا ملا‌اوغلو از اعضای سابق حزب عدالت و‌ توسعه و‌ همکاران اردوغان بودند، قدرت اجتماعی اسلام‌گرایان در ترکیه مشاهده می‌شود. واقعیت این است که ترکیه کشور دهه‌های گذشته نیست؛ در صد‌سالگی تأسیس جمهوری ترکیه، آرمان‌های سیاسی، ایدئولوژیک و گفتمانی آتاتورک بیش از پیش به حاشیه رانده شده‌ است و پوپولیسم برگ برنده این سال‌های ترکیه محسوب می‌شود و در کنار آن هم موفقیت اقتصادی اردوغان در دهه اول حضور در قدرت، همچنان حداقل نیمی از رأی‌دهندگان را مجاب به حمایت از او کرده است. کار به جایی رسیده است که حزب جمهوری خلق که مؤسس آن آتاتورک بود، سیاست مذهب‌ستیزی را کنار گذاشته و در این انتخابات به دنبال حساسیت‌زدایی در جمع مذهبی‌ها بود. فعالان این حزب تبلیغ می‌کردند که اعضای آنها بعضا نماز می‌خوانند و حج می‌روند و تنها به تلفیق دین و سیاست باور ندارند.

البته هنوز بنیادهایی که آتاتورک تأسیس کرده، به‌ویژه نهادگرایی، در ترکیه قوی است. همچنین خطا‌ست که آرای اردوغان را فقط بر اساس مذهب تفسیر کرد. این دو عامل نقش داشتند، اما اقتصاد نقش پررنگ‌تری داشت. با وجود بحران اقتصادی شدید ترکیه و سوء‌عملکرد اردوغان، همچنان موفقیت انکارنشدنی او در دهه اول حکمرانی، تأثیرش را گذاشته است. از آن مهم‌تر، ائتلاف رقیب او برنامه مؤثری ارائه نکرد و در‌واقع رأی به این حزب سلبی بود. اکثریت رأی‌دهندگان ترکیه قانع نشدند که با حضور آنها وضعیت اقتصادی بهتر می‌شود. حتی در شهرهای زلزله‌زده نیز -‌به استثنای یک شهر- اردوغان با فاصله زیاد برنده شد. شکاف شهری نیز علیه او چندان فعال نشد و در استانبول، مهم‌ترین شهر ترکیه، فقط یک درصد کمتر از کمال قلیچدار‌اوغلو رأی آورد.

قلیچداراوغلو روز گذشته در رشته‌توییتی خطاب به جوانان ترکیه‌ای می‌گوید ۱۲ روز زمان باقی مانده تا با همراهی یکدیگر از آنچه او «تونل تاریک» خوانده، خارج شوند. قلیچداراوغلو تأکید کرد: در حال حاضر افرادی که در ترکیه خواهان تغییر هستند، بیش از کسانی‌اند که وضعیت فعلی را ترجیح می‌دهند. او با اشاره به اینکه بزرگ‌ترین اتفاقی که در صندوق رأی مشاهده شد «پیام تغییر» بوده است، تأکید کرد که باید برای خلاص‌شدن از وضعیت فعلی، به سختی جنگید. رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه در بخش دیگری از این رشته‌توییت با اشاره به مشکلاتی که جوانان در ترکیه با آن روبه‌رو هستند، افزود: «من می‌دانم که شما پول کافی برای هیچ چیز ندارید، حتی خرید یک قهوه هم برایتان دشوار شده، لذت زندگی‌کردن از شما گرفته شده است و آنها نگذاشته‌اند جوانی که باید بی‌خیال باشد، حتی یک روز چنین حسی را تجربه کند». این سیاست‌مدار ۷۴‌ساله در پایان این رشته‌توییت خود می‌نویسد: «آیا می‌دانید در پایان چه داریم؟ تاریکی بی‌انتها. جوانی شما دیگر هرگز باز نخواهد گشت. پس ۱۲ روز فرصت داریم که از این تونل تاریک خارج شویم». دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه قرار است روز ۲۸ می‌ در سراسر این کشور برگزار شود و شهروندان ترک باید میان رجب طیب اردوغان و کمال قلیچدار‌اوغلو یکی را انتخاب کنند‌. قلیچدار‌اوغلو برای پیروزی در انتخابات باید حدود 10 درصدی را که در مرحله اول انتخابات شرکت نکردند، مجاب کند یا بتواند آرای پایگاه سینان اوغان را به سبد خود سرازیر کند. سینان اوغان که در دور نخست انتخابات ریاست‌جمهوری حدود پنج درصد آرا را به دست آورد، دیگر در این رقابت حضور نخواهد داشت و بسیاری از ناظران ترکیه معتقدند حمایت او از یکی از نامزدها می‌تواند معادله انتخابات این کشور را رقم بزند. اوغان پس از اعلام نهایی نتایج گفته بود تنها در صورتی از قلیچدار‌اوغلو حمایت می‌کند که حزب دموکراتیک خلق‌ها از ائتلاف با او کنار رود. این در حالی‌ است که این حزب که ریشه کردی دارد، یکی از متحدان اصلی قلیچدار‌اوغلو در انتخابات اخیر بوده و سیاست‌مداران کرد در این حزب نقش پررنگی دارند. در مقابل اما سینان اوغان ریشه‌های ملی‌گرایی پررنگ ترکی دارد و نگاه چندان مثبتی به کردهای این کشور ندارد. او همچنین از سیاست اخراج پناه‌جویان حمایت کرده است. در عین حال، حمایت یکپارچه کرد‌های ترکیه از قلیچدار‌اوغلو نقش درخور توجهی در آرای او داشته و عدم حمایت این اقلیت در جامعه ترکیه از او می‌تواند به معنای شکستش در انتخابات پیش‌رو باشد. از سوی دیگر، البته برخی دیگر از تحلیلگران ترکیه بر این باورند آرایی که به اوغان داده شده بیش از اینکه نشان‌دهنده تمایل افراد به شخص او باشد، بیشتر باید در چارچوب آرای مردد ارزیابی شوند. به عبارت دیگر افرادی که همچنان نتوانسته‌اند بین اردوغان و قلیچداراوغلو یکی را انتخاب کنند، تصمیم گرفته‌اند اوغان را به‌عنوان گزینه خود برگزینند. سینان اوغان می‌تواند بسته به اینکه از چه کسی حمایت کند، بازی را در ترکیه عوض کند. تصمیم او درباره اینکه طرفدارانش در دور دوم از چه کسی حمایت خواهند کرد، ممکن است تفاوت بزرگی ایجاد کند. او می‌گوید تا چند روز دیگر در این زمینه تصمیم خواهد گرفت؛ «من با رهبران ائتلاف خود صحبت خواهم کرد، در چند روز آینده از رأی‌دهندگانم می‌پرسم و سپس در ۱۴ روز آینده تصمیم خواهیم گرفت و به وظیفه خود عمل خواهیم کرد».

جزئیات نتایج

مقامات انتخاباتی در ترکیه به‌طور رسمی اعلام کردند که نرخ مشارکت 88.92 درصد است. بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده از سوی رئیس شورای عالی انتخابات ترکیه و به نقل از خبرگزاری آناتولی، با شمارش همه آرای صندوق‌های رأی، اردوغان ۴۹.۵۱ درصد آرا، قلیچداراوغلو ۴۴.۸۸ درصد و اوغان ۵.۱۷ درصد آرا را به دست آورده‌اند. در عین حال، باید توجه داشت که شرکت در انتخابات در ترکیه اجباری است و‌ عدم شرکت جریمه مالی دارد. البته شاید این الزام همیشه اجرا نشود. بر اساس قانون اگر هیچ‌کدام از دو نامزد نتواند ۵۰ درصد آرا را از آن خود کند، انتخابات به دور دوم کشیده خواهد شد. هاکان اکباس، مدیر مؤسسه خدمات استراتژیک سیاسی در ترکیه، به رویترز گفته است رجب طیب اردوغان در دور دوم دست پیش را خواهد داشت و بهتر از ائتلاف مخالفان خود عمل خواهد کرد. یکی از شگفتی‌های انتخابات پارلمانی روز یکشنبه ترکیه، موفقیت شایان توجه حزب اسلام‌گرای رفاه نو بود. حزب رفاه نو که چهار سال پیش تأسیس شد، توانسته پنج نماینده به مجلس ترکیه بفرستد. فاتح اربکان، رئیس این حزب، به همراه چهار نماینده دیگر به مجلس راه یافته‌اند. سه نفر از آنها از استانبول، یک نفر از قونیه و یک نفر هم از قوجاایلی هستند. فاتح اربکان، فرزند نجم‌الدین اربکان، اولین نخست‌وزیر اسلام‌گراى ترکیه است. اربکان تنها یک سال نخست‌وزیر ترکیه بود و در سال ۱۹۹۷ با فشار ارتش ترکیه مجبور شد از مقام خود کناره‌گیرى کند.

فاتح اربکان، رئیس حزب رفاه نو، ابتدا تصمیم گرفت به‌طور جداگانه وارد انتخابات شود، اما پس از مذاکره با حزب عدالت و توسعه،‌ تصمیم به پیوستن به ائتلاف اردوغان گرفت. به‌جز انتخابات ریاست‌جمهوری، مردم ترکیه برای انتخاب نمایندگان مجلس جدید هم رأی دادند. مجلس ترکیه ۶۰۰ کرسی دارد و حزب حاکم عدالت و توسعه در سال ۲۰۱۸ توانست ۳۴۴ کرسی را از آن خود کند. خبرگزاری دولتی آناتولی می‌گوید حزب عدالت و توسعه حدود ۳۵ درصد از آرا را به دست آورده است. این کمترین میزان رأی برای حزب عدالت و توسعه از زمانی است که برای اولین بار در سال ۲۰۰۲ وارد عرصه سیاسی ترکیه شد و توانست ۳۴.۲۸ درصد آرا را به دست آورد. از آن زمان تاکنون، این حزب هرگز کمتر از ۴۰ درصد آرا را کسب نکرده بود. در سال ۲۰۰۲ حزب عدالت و توسعه ۳۶۳ کرسی به دست آورد. از آن زمان، اگرچه تعداد این کرسی‌ها در هر انتخابات کاهش یافته، اما این حزب هرگز کمتر از ۳۰۰ کرسی نداشته است. نتایج اخیر با ۳۵ درصد آرا نشان می‌دهد حزب عدالت و توسعه ۲۶۷ نماینده مجلس خواهد داشت و ۲۸ کرسی را از دست می‌دهد، اما از طریق اتحاد با سه حزب دیگر، انتظار می‌رود ۵۶ کرسی دیگر را به دست آورد و اکثریت پارلمان در اختیار اردوغان باقی خواهد ماند.

حدود ۱۱ شهر ترکیه به‌شدت تحت تأثیر زمین‌لرزه‌های فوریه قرار گرفتند و در آن مناطق دولت به دلیل عدم واکنش سریع مورد انتقاد قرار گرفت. بیش از ۵۰ هزار نفر در دو زلزله فوریه جان باختند و میلیون‌ها نفر دیگر بی‌خانمان شدند.

هشت شهر از این شهرها پایگاه حزب عدالت و توسعه هستند و اردوغان در دو انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری بیش از ۶۰ درصد آرا را در آنجا به دست آورد. آرای مردم در این منطقه تغییر چشمگیری نداشته است. سهم او از آرا در پنج شهر دو تا سه درصد کاهش یافته است؛ در‌حالی‌که در سه شهر دیگر، حمایت از او نسبت به انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۱۸ بدون تغییر باقی مانده است. به‌جز غاری‌آنتپ که اردوغان در آن بیش از ۵۹ درصد آرا را به دست آورد، در هیچ‌یک از دیگر شهرها حمایت او از ۶۰ درصد کمتر نشد.