دانشگاه و کشف حقیقت

گزارش رسمی رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در سال 2024 توسط مؤسسه آموزشی تایمز منتشر شد. طبق این گزارش، دانشگاه آکسفورد انگلستان برای نهمین سال متوالی رتبه اول دانشگاه‌های جهان را به دست آورد. هم‌زمان با انتشار این گزارش، خبر رسید که متعاقب سه دور رأی‌گیری فشرده آقای ویلیام هیگ به سمت ریاست دانشگاه آکسفورد به مدت یک دوره ۱۰‌ساله انتخاب شده است. سمت‌های قبلی ایشان معاونت نخست‌وزیر و وزارت امور خارجه انگلستان بود. انتشار این دو خبر و تقارن آن با انتصاب‌های اخیر عده‌ای از رؤسای دانشگاه‌های ایران و تغییرات وسیع مدیریت آموزش عالی به دنبال انتخاب رئیس‌جمهور (سنتی که با آمدن هر رئیس‌جمهور جدید تکرار می‌شود)، موجب شد به بازبینی بعضی مشخصات 10 دانشگاه برتر جهان با احتمال درس‌آموزی از پاره‌ای اختصاصات این دانشگاه‌ها پرداخته شود. اسامی 10 دانشگاه برتر بدین ترتیب است: آکسفورد، استنفورد، ام‌آی‌تی، هاروارد، کمبریج، پرینستون، کالتک، ایمپریال‌کالج، برکلی و یِیل.

از این 10 دانشگاه، سه عدد در انگلستان و هفت عدد در آمریکا هستند. سال تأسیس قدیمی‌ترین آنها کمبریج در 1209 میلادی و آکسفورد در 1250 میلادی است‌ (عده‌ای سال تأسیس آکسفورد را سال 1096 میلادی ذکر کرده‌اند). سال تأسیس دانشگاه‌های هفت‌گانه آمریکا بین 1650 تا 1870 میلادی (مصادف با دوران حکومت قاجاریه) است. غالب این دانشگاه‌ها در هر‌دو کشور انگلیس و آمریکا غیردولتی و خصوصی هستند. خصوصی‌بودن به معنی استقلال تام در تمام امور مربوط و عدم وابستگی به دولت و آزادی در آموزش و پژوهش با کمترین تأثیر از نوسانات سیاسی کشور است. ثبات مدیریت از اصول تغییرناپذیر اداره این دانشگاه‌ها‌ست. به این رکوردها توجه کنید: آقای چارلز ویلیام الیوت به مدت 40 سال مداوم ریاست دانشگاه هاروارد را به عهده داشت. آقای جیمز کارلاهان، 31 سال رئیس دانشگاه پرینستون بود. اخیرا در دانشگاه آکسفورد آقای ویلیام هیگ جانشین آقای لرد پاتن شد.

ایشان نماینده ملکه و فرماندار هنگ‌کنگ بود که با درایت تمام امر انتقال هنگ‌کنگ به چین را با حفظ استقلال نسبی به سرانجامی صلح‌جویانه و مطلوب رساند. به انگلستان بازگشت و مدیریت «بی‌بی‌سی» را به عهده گرفت. متعاقبا و هنگامی که به او اختیار دادند بین نخست‌وزیری انگلستان و ریاست دانشگاه آکسفورد یکی را انتخاب کند، گزینه دوم را ترجیح داد و به مدت 21 سال در این سمت خدمت کرد. دانشگاه‌های برتر، هدف اول حیات علمی خود را «کشف حقیقت»/«وریتاس» می‌دانند. مشارکت جدی و مؤثر در این مهم و عرضه نتایج و دستاوردهای ملموس و معتبر علمی شرط انتصاب و ارتقای هیئت‌علمی در این دانشگاه‌ها‌ست. دستاوردهای علمی کشوری و جهانی این دانشگاه‌ها قابل‌ ملاحظه‌ و تحسین‌برانگیز است. دانشگاه هاروارد با دریافت 161 جایزه نوبل و کمبریج با دریافت 121 جایزه برترین مقام‌ها را دارند. کمبریج افتخار می‌کند که پذیرای اکابر و نوابغی از قبیل نیوتن، فرانسیس بیکن، راترفورد و بوهر بوده و آکسفورد محل تحصیل نخست‌وزیران متعددی از کشورهای پاکستان، هندوستان، کانادا، استرالیا، سریلانکا، غنا، جامائیکا و مقامات بلندپایه‌ای از قبیل پادشاه نروژ، امپراتور ژاپن، ایندیرا گاندی و هابل (ستاره‌شناس شهیر) بوده است.

پنج نفر از رؤسای ‌جمهور آمریکا فارغ‌التحصیل دانشگاه یِیل بوده‌اند: هوارد تافت، جرالد فورد، بوش پدر و بوش پسر و بیل کلینتون. این دانشگاه‌ها از پرورش جسمانی غافل نبوده و در این راه مجاهدت و سرمایه‌گذاری می‌کنند. دانشجویان دانشگاه استنفورد تاکنون موفق به کسب 152 مدال طلای المپیک شده‌اند و به دنبال آن دانشجویان دانشگاه برکلی قرار دارند با 121 مدال طلای المپیک. به علت اعتبار اجتماعی و علمی بالا، دانشگاه‌های آمریکا ثروت‌های هنگفتی دارند. یک سنت پسندیده این است که ثروتمندان این دو کشور، به‌ویژه آنها که از این دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل شده‌اند و حتی آنها که چنین توفیقی به دست نیاورده‌اند، قسمتی از ثروت خود را به این دانشگاه‌ها تقدیم می‌کنند. به‌ عنوان نمونه، ثروت هاروارد بالغ بر50 میلیارد دلار و پرینستون متجاوز از 34 میلیارد دلار است. در مورد رفتار این دانشگاه‌ها با دانشجویان چند نکته قابل ذکر است: این دانشگاه‌ها مبنا را بر سخت‌گیری و عدم اغماض گذاشته‌اند. معدل نمرات امتحانات ورودی دانشجویانی که پذیرفته می‌شوند به طور باورنکردنی بالا و غالبا متجاوز از 95 روی 100 است. در مورد تعداد دانشجویان ورودی، آن‌قدر دانشجو می‌پذیرند که بعد از فارغ‌التحصیلی برای ایشان شغل مناسب وجود داشته باشد. دانشگاه آکسفورد با افتخار اعلام کرد که 95 در‌صد فارغ‌التحصیلان این دانشگاه یک سال پس از خاتمه تحصیل، مشغول به کاری متناسب با رشته تحصیلی خود شده‌اند.

ورودی بیشتری نمی‌پذیرند چون نمی‌خواهند «درس‌خوانده بیکار» تحویل جامعه بدهند. دانشگاه مسیری را طی می‌کند که به دانشجویان افتخار کند و دانشجویان به دانشگاه محل تحصیل و کشور به هر‌دو؛ غرور و افتخار متقابل. 9 سال متوالی رتبه اول در میان متجاوز از چهار هزار دانشگاه جهان را کسب‌کردن دستاوردی است نه‌چندان سهل و آسان. سعه‌صدر و گزیده‌چینی دو مشخصه روابط بین‌المللی این دانشگاه‌ها بوده است. به نخبگان کشورهای مختلف اعم از استاد و محقق و دانشجو با آغوش باز خوشامد می‌گویند و به‌خوبی نقش آهن‌ربایی خود را ایفا می‌کنند.

بررسی شرح‌ احوال دانشگاه‌های برتر جهان و تشریح جوانب مختلف اداره این دانشگاه‌ها می‌تواند راهنمای مفید و باارزشی برای اعتلای دانشگاه‌های ایران باشد. هرچند از تأسیس دانشگاه در ایران صد سال نمی‌گذرد، اما در همین فاصله کوتاه توفیق‌های چشمگیر به‌ دست آورده‌ایم. اما مسئله این است که دیگران هم اهمیت دانشگاه را بسیار جدی و حیاتی گرفته و رقابت را سخت و دشوار کرده‌اند. نمونه جهانی این مساعی، کشور چین و نمونه منطقه‌ای قابل ذکر، کشور عربستان در این حیطه است که در هردو مورد با موفقیت قابل ملاحظه همراه بوده است. بدون شک موجبات اعتلای دانشگاه‌های کشورهای مختلف یکسان نخواهد بود، اما این امر نباید نافی نظر به «وجوه اشتراکِ» راه‌های پیشرفت باشد. سخن آخر اینکه اگر به دنبال یافتن جایگاهی درخور در این ماراتن مشکل باشیم، تفویض «استقلال و آزادی» به دانشگاه‌ها و قطع بند ناف‌های بوروکراتیک موجود می‌تواند کلید و نسخه مؤثر جهش همه‌جانبه دانشگاه‌های ایران باشد. بیا تا گل برافشانیم و... .