مهاجران افغانستانی در ایران همواره با مشکل خرید سیم‌کارت مواجه بوده‌اند که در مواردی همچون ثبت‌نام کنکور می‌تواند بر آینده این مهاجران سایه افکند؛
به خاطر یک سیم‌کارت ناقابل
مهاجر افغانستانی حتی اگر بیش از یک دهه اینجا زندگی کرده، مادر ایرانی داشته یا حتی در ایران به دنیا آمده باشد با میزبانی بی‌نقصی مواجه نیست گرچه این مساله پای در انبوه مشکلات میزبان هم دارد
مصایب میهمانی و میزبانی
مصایب مهاجران افغانستانی در ایران کم نیست. فرقی ندارد با گذرنامه و از مبادی قانونی به ایران آمده باشند یا از شر طالبان گریخته، از مرزها گذشته و خود را به ایران رسانده‌باشند. مهاجر افغانستانی حتی اگر بیش از یک دهه اینجا زندگی کرده، مادر ایرانی داشته یا حتی در ایران به دنیا آمده باشد با میزبانی بی‌نقصی مواجه نیست گرچه این مساله پای در انبوه مشکلات میزبان هم دارد
مساله تحصیل
تحصیل در ایران همواره یک معضل جدی برای اتباع افغانستانی بوده‌است. بیش از ۶۷۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی فاصله ۱۴۰۲-۱۴۰۱ سال تحصیلی را در ایران می‌گذرانند. رقمی که از ابتدای دهه ۹۰ نزدیک به ۲ برابر شده و گفته می‌شود کمک‌های بین‌المللی سهم اندکی در تامین هزینه‌های تحصیل دانش‌آموزان افغانستانی دارد. همچنین برآورد می‌شود بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار کودک مهاجر هم از تحصیل بازمانده‌اند. آنها اغلب چه برای تحصیل به عنوان دانش‌آموز و چه برای شرکت در کنکور و حضور در دانشگاه با مشکلات و بایدها و نبایدهای بسیاری مواجه هستند؛ همان‌طور که برای زندگی جاری به عنوان یک مهاجر یا پناهنده.
محدودیت‌های یک آزمون
شرایط و ضوابط ثبت‌نام اتباع خارجی در نوبت اول کنکور آبان ۱۴۰۲، اولین سالی که کنکور به صورت دو مرحله‌ای برگزار می‌شد، اعلام شد. شرایطی که مطابق ادوار گذشته محدودیت‌های اتباع خارجی برای حضور در دانشگاه را شرح می‌داد. برای مثال تنها اتباع غیرایرانی مقیم در جمهوری اسلامی و دارای اقامت قانونی، مجاز به شرکت در آزمون سراسری هستند اما در صورت پذیرش حتی در دوره روزانه و با کسب رتبه بالا باید شهریه پرداخت کنند. همچنین آنها مجاز به انتخاب رشته در مناطق غیرمجاز تردد و اسکان نیستند یا تنها یک بار اجازه دارند که در مقاطع مختلف دانشگاهی تحصیل کنند و ...
بر اساس آمار، تا سال ۱۴۰۰ حدود ۱۵۰ هزار نفر از کودکان مهاجر محصل، مدرک اقامتی گذرنامه و کارت آمایش نداشتند و تنها با مدرکی موسوم به برگه حمایت تحصیلی در مدارس تحصیل کردند. علاوه بر محدودیت‌های قانونی موجود در مسیر تحصیل به عنوان دانش‌آموز و سپس دانشجو، اتباع غیرایرانی برای ثبت‌نام در کنکور امسال با مشکل دیگری نیز مواجه شده‌اند. مشکلی که می‌تواند نتیجه یک سال تلاش آنان برای حضور در دانشگاه و ادامه تحصیل را تحت تاثیر قرار دهد. پناهندگان افغانستانی که نه پاسپورت دارند و نه کارت آمایش سرزمینی، نمی‌توانند سیم کارتی به نام خودشان داشته‌باشند. بنابراین فرآیند ثبت‌نامشان برای کنکور انجام نمی‌شود.
داستان شکوفه؛ آینده‌ای تحت تاثیر یک سیم کارت
شکوفه، ۱۸ ساله و از داوطلبان کنکور است که با این مشکل مواجه شده. او به «شبکه شرق» می‌گوید: «۱۳سال است که به ایران پناه آورده‌ایم و پاسپورت و کارت آمایش نداریم. فقط سال ۹۴ یا ۵ برگه‌‌ای تحت عنوان حمایت تحصیلی دریافت کردیم که بتوانیم تا ۱۸ سالگی در مدرسه ثبت‌نام کنیم و درس بخوانیم.» او و برادرهایش در مدارس خودگردان یا مدارسی که توسط اتباع یا برخی موسسات خیریه تاسیس شده، درس خوانده‌اند و بعد از اتمام پایه نهم در آزمون تعیین سطح آموزش و پرورش شرکت کرده و توانسته در دوره شبانه تحصیل کند تا بتواند دیپلم بگیرد.
شکوفه سال گذشته توانسته با برگه‌های سرشماری در کنکور ثبت‌نام کند. او می‌گوید: «یک سری کد اختصاصی در برگه‌های سرشماری به ما داده شد که می‌توانستیم با استفاده از آن در سایت سازمان سنجش ثبت‌نام کنیم. امسال هم با همین کد ثبت‌نام کردم اما وقتی خواستم کد سوابق تحصیلی را وارد کنم، این امکان وجود نداشت. گرچه من مرحله اول کنکور را با همین کد ثبت‌نام کردم اما نوبت دوم از من کد سوابق تحصیلی ۱۹ رقمی می‌خواست که باید آن کد را از دفتر خدمات جمهوری اسلامی می‌گرفتم اما باید برای دریافت آن شماره تلفن همراه باید به نام خودم بود اما من امکان داشتن سیم کارت به نام خودم را ندارم.»
کدهای شناسایی بسیار اما ناکارآمد
پیمان حقیقت‌طلب، مدیر پژوهش دیاران که در حوزه مهاجران و پناهندگان فعالیت می‌کند در مورد دلایل این مشکل به «شبکه شرق» می‌گوید: «تعدد کدهای شناسایی اتباع یکی از مهم‌ترین معضلات آنها است. گاهی بالغ بر ۲۰ نوع کد شناسایی برای یک فرد صادر می‌شود که در مورد یک فرد ایرانی همه در کد ملی خلاصه شده‌است. علاوه بر مساله تعدد کدهای شناسایی، مساله «سیم‌کارت» بسیار جدی است. مدت‌ها است که اطلاعات دارنده سیم‌کارت باید با کد ملی فرد منطبق باشد. در همین راستا تنها سیم کارت به نام افراد دارای کد ملی صادر می‌شود. این تصمیم فرآیند خرید سیم‌کارت برای مهاجران را با مشکل مواجه کرده‌است و عملا داشتن سیم‌کارت به نام فرد برای همه ممکن نیست.»
اما کدام گروه از اتباع می‌توانند سیم کارت خریداری کنند؟ تنها کسانی که مدرک شناسایی معتبر یا کارت آمایش یا گذرنامه با ویزا و امثالهم داشته‌باشند، می‌توانند سیم کارتی به نام خود داشته‌باشند. این در شرایطی است که به گفته پیمان حقیقت‌طلب نیمی از مهاجران افغانستانی در ایران این مدارک را ندارند. حقیقت‌طلب توضیح می‌دهد: «گاهی حتی کسانی که توانسته‌اند سیم‌کارت به نام خودشان تهیه کنند با مشکلاتی مواجه می‌شوند چون گاهی کد شناسایی مدرک اقامتی مهاجران برای سیستم‌های مخابراتی احتمالا به دلیل تعدد مراجع قابل استعلام نیست و گاهی در فرآیند استعلام مصایبی به وجود می‌آید. همچنین فروش سیم‌کارت به اتباع به یک بیزنس تبدیل شده که سیم کارت به نام یک ایرانی و به چندین برابر قیمت به افغانستانی به فروش می‌رسد.»
سایه‌ای بر روزمره و آینده
دانش‌آموزان افغانستانی سال‌ها با مشکل ثبت‌نام در کنکور مواجه بوده‌اند اما همان‌طور که حقیقت‌طلب نیز متذکر شد سخت‌گیری‌های سازمان سنجش در زمینه احراز هویت امسال بیش از گذشته است. اما آسیب‌های نداشتن سیم‌کارت به نام فرد مهاجر تنها در حوزه ادامه تحصیل نیست و آنطور که پیمان حقیقت‌طلب نیز توضیح داده «بعد از اصلاح قوانین، برخی مهاجران توانسته‌اند کارت بانکی داشته‌باشند اما باز هم سیم‌کارت به نامشان نبوده و نمی‌توانند از خدمات بانکداری الکترونیک استفاده کنند. حتی در مواردی فرزندان مادران ایرانی که بعد از اصلاح قانون توانسته‌اند برای فرزندانشان کد ملی دریافت کنند با مشکلات این‌چنین مواجه می‌شوند که البته موردی است اما به هر حال سیستماتیک حل نمی‌شود و دوندگی زیادی دارد.» این سیم‌کارت‌های ناقابل از روزمره اتباع تا آینده آنها را تحت تاثیر قرار داده‌است.