نی‌انبان هرگز از دستم نیفتاده
حیدر سلمانی را باید یکی از آخرین بازماندگان نی‌انبان کنگان دانست. او که سرپرستی گروه «ثلاث» را به عهده دارد، قرار بود به اتفاق اعضا در جشنواره موسیقی نواحی ایران اجرا داشته باشد که فاجعه اسکله شهید رجایی، این رویداد را به تعطیلی کشاند. سلمانی درباره گروهش و اهمیت موسیقی نواحی در کنگان با ایلنا گفتگو کرد.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق ؛ هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران قرار بود، از پنجم تا هشتم اردیبهشت‌ماه در استان هرمزگان و بندرعباس برگزار شود، که فاجعه انفجار اسکله شهید رجایی این شهر و کشته شدن ده‌ها تن از هموطنان آن را در نیمه راه به تعطیلی کشاند! و اینگونه شد که همه شرکت‌کنندگان موفق به اجرای آثارشان نشدند.
طی این رویداد گروه‌های مختلفی در روزهای اول و دوم در فرهنگسرای طوبای بندرعباس روی صحنه رفتند. در روز اول جشنواره ده گروه روی صحنه رفتند و هشت گروه نیز در دومین روز به اجرای آثارشان پرداختند.
یکی از تفاوت‌های جشنواره‌‌ی ناتمام امسال، با دوره‌های قبل حضور هنرمندان و گروه‌هایی است که با وجود کسوت و قدمت کاری، کمتر دیده و شنیده شده‌اند.
گروه «ثلاث» بوشهر، یکی از همین گروه‌هاست که قرار بود در آخرین روز جشنواره به اجرای آثارش بپردازد. «ثلاث» را باید یکی از قدمی‌ترین گروه‌های موسیقی خطه کنگان و بوشهر دانست.
شهر کنگان به لحاظ موسیقی غنی و با قدمت است. بخشی از فرهنگ غنایی کنگان را باید موسیقی محلی و ساز نی‌انبان دانست. نی‌انبان در زندگی و شادی‌های مردم کنگان جایگاه والایی دارد. این ساز در رسوم عامیانه کنگانی‌ها نقشی و پر رنگ و جدی دارد. آنها در مراسمی چون ختنه‌سوران تا رسمی به اسم سر آب بردن داماد نی‌انبان می‌نوازند. با این تفاسیر موسیقی نی‌انبان، جزئی جدا نشدنی از فرهنگ و هنر مردم شهرستان کنگان است. حتی برخی خاستگاه نی‌انبان در کشور را شهر کنگان می‌دانند.
سالم ابوالهبان (رنجبر ناتوان)، مشهدی رمضان نظافت، احمد خماس‌قاسمی، غلام فرحی و حسن افروخ هنرمندانی هستند که برای مانایی نی‌انبان و ارتقاء آن تلاش کرده و حال در قید حیات نیستند. حال نیز حیدرسلمانی را باید یکی از پرچم‌داران موسیقی و نی‌انبانِ کنگان دانست.
حیدر سلمانی (نوازنده نی‌انبان) درباره حضور گروهش در هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران با ایلنا گفتگو کرد.
قبل‌تر از قدمت گروه‌تان شنیده‌ایم. این قدمت و پیشنیه به کجا باز می‌گردد؟
بله درست است، گروه ما یکی از قدیمی‌های منطقه‌مان است و چیزی حدود شصت تا هفتاد سال قدمت دارد. درباره نام گروه هم باید بگویم که «ثلاث» نام قدیم شهر کنگان بوده و خب ما اهل همین شهر هستیم. از طرفی موسیقی به نوعی در میان خانواده ما موروثی است و اتفاقا یکی از دلایل قدمت گروه‌مان همین است. به هر حال بی‌دلیل نیست که یک گروه بیش از یک قرن دوام می‌آورد و دلیل این مانایی اصالت و ریشه‌هایی است که همواره به آنها پای‌بند بوده‌ایم.
شما جانباز جنگ هستید؟
بله من در جنگ ایران و عراق حضور داشتم و در همان مقطع بود که جانباز شدم. الان نیز در صورتم تیر و ترکش وجود دارد. به هر حال آسیب‌هایی دیده‌ام؛ اما با تمام این‌ها نمی‌خواستم ساز از دستم بیفتد و خداراشکر تا به امروز درخدمت هنر سرزمین و موسیقی شهر و دیارم بوده‌ام.
از قدمت موسیقی در خانوده‌تان گفتید. این پیشینه فرهنگی و هنری در چه مقطعی ریشه دارد؟
حکایت موسیقی در خانواده ما یک نسل و دو نسل نیست. اینطور بگویم که هفت نسل پیش از من نیز نوازندگی می‌کرده‌اند و نسبت به این هنر دغدغه داشته‌اند. اینکه می‌گویم هفت نسل مطمئن باشید غلو نمی‌کنم. طی این روند بوده که موسیقی سینه به سینه، به خانواده ما رسیده است. من نیز جزیی کوچک از این کل هستم. تلاش دارم به این هنر با اصالت را با تمام اصول و قوانینی که دارد به نسل‌های پس از خود منتقل کنم. این هنر باید ادامه پیدا کند.
پس با این حساب «ثلاث» برای شما گروهی خانوادگی محسوب می‌شود.
بله می‌توان اینطور گفت.
در حال حاضر اعضای گروه را چه کسانی تشکیل می‌دهند و اصولا هنرمندان مورد نظرتان را چگونه انتخاب می‌کنید؟
بسیاری از نوازندگان قدیمی گروه «ثلاث» حال در این دنیا نیستند. اغلب آنها مرده‌اند. در حال حاضر قدیمی‌ترین فردی که به گروه «ثلاث» خدمت می‌کند، خودم هستم. پدران و بزرگان ما دارفانی را وداع گفته‌اند.
پس شما را باید پرچم‌دارِ موسیقی خانواده سلمانی دانست.
همینطور است. در رابطه با تعداد اعضا هم باید بگویم حدود ده تا دوازده نفر هستیم، اما خب این امکان میسر نشد که همه‌مان در جشنواره موسیقی نواحی حضور یابیم؛ به این دلیل که جشنواره در تعداد نفرات محدودیت‌هایی داشت. آن‌هایی که نیامدند، دوست داشتند در کنار ما باشند اما خب این امکان میسر نشد. اینکه تعداد نفرات بیشتری را بیاوریم هزینه‌های بیشتری می‌خواست.
جدا از جشنواره موسیقی نواحی که به هرحال قوانین خود را دارد، اینکه گاه برگزارکنندگان رویدادها در تعداد نفرات گروه‌ها محدودیت ایجاد می‌کنند؛ آسیب‌زننده است؟ به هرحال سازبندی‌های ارکستر یا گروه با چنین رویه‌ای دچار اشکال می‌شود.
بله درست است. و چون اینطور خواستند، ما هم پذیرفتیم. همیشه موضوع هزینه و محل اسکان و دیگر موارد، مطرح است که باعث چنین اتفاقاتی می‌شود. اگر جشنواره موسیقی نواحی به دلیل فاجعه اسکله شهید رجایی تعطیل نمی‌شد قرار بود با یک نی‌انبان، دو دایره و تمبک به اجرای آثارمان بپردازیم. البته این ادوات سازهای اصلی ما محسوب می‌شوند و درگروه نوازندگان بیشتری دارند.
با این حساب سازهای اصلی‌تان بادی و کوبه‌ای هستند.
بله همینطور است. ما درگروه‌مان سازهای زهی نمی‌نوازیم.
در میان این سازها کدام‌ها ساز اصلی بوشهر و منطقه کنگان محسوب می‌شود؟
ساز اصلی ما همان نی‌انبان است که طی سال‌های اخیر بیش از قبل در میان عموم مردم شناخته شده است.
آیا دمام هم سازی اصلی محسوب می‌شود؟
بله در میان سازهای کوبه‌ای دمام را می‌توان یکی‌دیگر از سازهای اصلی‌مان به حساب آورد که در جشن‌ها و سوگ‌ها نواخته می‌شود.
خودتان بهتر می‌دانید که موسیقی هر منطقه از ایران ویژگی‌های خاص خود را دارد. در کل شیوه اجرای آثار نیز تحت تاثیر همین امر است. با این تفاسیر، معمولا رپرتواری از پیش تعیین شده دارید یا اینکه اصل کار بر اساس بداهه پیش می‌رود؟
به هر حال تمام گروه‌ها پیش از اجرا در هر کنسرت آثاری از موسیقی منطقه‌شان را در مدنظر دارند. اما خب در نهایت اجرا برای ما به عناصر دیگری هم وابسته است. زمانی که به اجرای برنامه می‌پردازیم تا پیش از آغاز برنامه قطعیتی وجود ندارد، پیش از هر چیز باید ببین فضا به چه شکل است و محیط، چه می‌طلبد. موسیقی بوشهر انواع دارد و در آیین‌های شادی و سوگواری‌ها بر اساس مناسبت‌ها و مناسک نواخته می‌شود. در کل معمولا اینگونه مرسوم است که گروه‌ها در جشنواره‌ها به اجرای آثار شاد می‌پردازند. عنوان جشنواره نیز دارای چنین ماهیتی است و همانطور که مشخص است در ترکیب این عنوان، از واژه جشن استفاده شده . ما نیز نمی‌خواهیم مخاطبان و مردم طی حضور درجشنواره با شنیدن آثار غمگین و غیر شاد، ناراحت شوند. قصد ما در چنین رویدادهایی شادی بخشیدن است اما خب حادثه غم‌انگیز اسکله شهید رجایی بندرعباس همه ما را در سوگ فرو برد.
از تجربه حضور خودتان و اعضای گروه «ثلاث» در رویدادهای مختلف بگویید.
ما طی این سال‌ها در رویدادهای هنری شرکت کرده و در برخی شهرها به اجرای برنامه پرداخته‌ایم. علاوه بر اجرا در استان، در تهران، کیش، اهواز نیز به اجرای آثارمان پرداخته‌ایم. البته ما در خارج از کشور و دبی و قطر نیز کنسرت داشته‌ایم.
با وجود انواع موسیقی‌ها از جمله پاپ و دیگر سبک‌های امروزی، همچنین وجود سازهای وارداتی و الکترونیک؛ آیا می‌توانیم بگوییم موسیقی سنتی و آیینی بوشهر هنوز زنده است؟
با وجود تمام موسیقی‌ها و آثاری که امروز در میان جوان‌ترها باب شده، اما موسیقی آیینی و محلی ما هنوز زنده است. هنرمندان دغدغه‌مند کار خودشان را می‌کنند؛ همانطور که در تمام برهه‌ها و مقاطع تاریخی این رویه را با جدیت دنبال کرده‌اند. برای ما هنرمندان دغدغه‌های مهم همچنان اهمیت دارد و اجازه نمی‌دهیم که موسیقی‌مان از بین برود. موسیقی برای مردم منطقه بسیار اهمیت دارد و بخشی از زندگی آن‌هاست. مردم دیار ما با سازها اخت هستند و موسیقی را در همه مقاطع به اوج رسانده‌اند.
عمومی‌ترین نوع موسیقی که لااقل در قهوه‌خانه‌ها و کافه‌های بوشهر و توابع آن اجرا می‌شود و در مناسبت‌ها مورد توجه است، «خیام‌خوانی» است. خودتان چقدر در میان مردم منطقه شناخته شده هستید؟
اگر در منطقه ما بگویید تکنوازی‌های حیدر سلمانی، مرا خواهند شناخت. به هرحال بعد از عمری فعالیت عام و خاص ما را می‌شناسند و این از لطف آن‌هاست؛ در وهله اول به موسیقی و سپس به شخص خودم و دیگر هنرمندان. حتی اهالی شهرمان با شنیدن صدای سازم می‌توانند تشخیص دهند و می‌گویند این نوای نی‌انبان حیدر است. این مسئله فقط در مورد من صدق نمی‌کند و مردم دیگر هنرمندان را هم به همین ترتیب می‌شناسند؛ دلیلش این است که موسیقی برایشان اهمیت دارد. شاید گفتنش درست نباشد، اما گاه می‌شنوم زمانی که می‌گویند فلانی ساز می‌زند؛ برخی می‌پرسند آیا مثل حیدر سلمانی می‌نوازد؟ چنین شاخصه‌هایی بر اساس آگاهی، در مردم و مخاطبان ایجاد شده است. بله مردم ما موسیقی را دوست دارند و کاملا می‌دانند که خانواده سلمانی از هفت نسل قبل نوازنده و اهل موسیقی بوده‌اند. چنین مواردی باعث شده مردم به ساز و موسیقی وابسته شوند.
به عنوان سوال آخر از اهمیت موسیقی اصیل منطقه‌تان در میان نوجوانان و جوانان نسل‌های جدید بگویید.
به هر نوجوانان و نسل‌های جدید نیز بخشی از مردمی هستند که موسیقی را دوست دارند. زمانی که موسیقی در شهر و هر منطقه جریان داشته باشد، بدون شک کم سن و سال‌ها نیز با آن ارتباط خواهند گرفت. همانطور که در ابتدای صحبت‌هایم گفتم آن اعضای کهنسال و هنرمندان قبلی گروه «ثلاث» حال دیگر زنده نیستند. این جوان‌ترها هستند که اعضای گروه را تشکیل می‌دهند.
آیا ناگفته‌ای هست؟
خیر. اما باید تاکید کنم که موسیقی همچنان برای من و اعضای گروه «ثلاث» میراثی اجدادی است و در ادامه نیز همین خواهد بود. برای هنرمندان موسیقی نواحی مختلف ایران آرزوی سلامتی دارم و به اهالی استان هرمزگان و شهر بندرعباس بابت حادثه تلخ انفجار و آتش‌سوزی اسکله شهید رجایی، تسلیت می‌گویم.
