هویت قلعه دختر تهران از بین رفته است

با وجود دسترسی سخت به قلعه دختر اما دست مرمت‌گران ایرانی به این اثر تاریخی و ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور رسیده است و این بنای تاریخی با شرایط طبیعی بسیار سخت، مورد مرمت قرار گرفته است.

با این حال تعدادی از جامعه محلی ایران نسبت به شیوه مرمتی این بنای تاریخی متعلق به دوره ساسانی اعتراض کرده‌اند. تعدادی از اهالی روستای آهار طی تماس با خبرنگار ایلنا از مرمت غیراصولی این بنای تاریخی گفتند.

بنای قلعه دختر قبل از مرمت

منوچهر آهاری یکی از اهالی محل است که معتقد است، قلعه دختر میراث ارزشمند مردم ایران به‌ویژه مردم محلی آهار است که باید نسبت به حفظ و نگهداری از این بنای ارزشمند تاریخی حساسیت بیشتری داشت.

او گفت: موقعیت مکانی قلعه دختر تهران به‌گونه‌ای است که در یکی از نقاط صعب‌العبور ساخته شده و بیش از نیمی از این بنا بعد از گذشت هزاران سال بر اثر عوامل طبیعی و عدم رسیدگی تخریب شده بود تا اینکه با وجود مخالفت‌های دهیاری و شورا به‌یکباره تصمیم گرفته شد این بنا مرمت شود.

قلعه دختر قبل از مرمت

او گفت: با اینکه قلعه دختر تهران در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و دکتر کریمیان در کتاب "ری باستان" به این بنای تاریخی بسیار پرداخته و تاکید کرده است؛ مصالحی که در قعله دختر به کار رفته متعلق به دوره ساسانی است و دارای طاق با قوس‌های زیبایی بوده، اما متاسفانه بعد از مرمتی که در این بنا صورت گرفت دیگر با قلعه‌ دختری که پیش از مرمت می‌دیدیم، بسیار تفاوت دارد.

آهاری گفت: وقتی مرمت قلعه دختر آغاز شد شورا و دهیاری از شیوه مرمت قلعه دختر ایراد گرفتند و بحث‌های زیادی درگرفت که در نهایت این دعواها به فرمانداری کشیده شد. در ادامه مرمت‌گر این بنای تاریخی که فردی شناخته شده است، از اداره میراث‌فرهنگی استان تهران مجوز گرفت و با وجود مخالفت‌های صورت گرفته، این بنا را به‌جای مرمت، از ابتدا ساخت.

بنای قلعه دختر اثر ثبت ملی شده و متعلق به دوره ساسانی بعد از مرمت 

منوچهر آهاری که یکی از اهالی معترض به شیوه‌ی مرمت قلعه دختر در روستای آهار است، گفت: در ابتدا اصلا میراث‌فرهنگی نه کارفرما بود و نه در جریان امر. گویا قرار بوده این بنا به‌صورت داوطلبانه مرمت شود که بعد از اعتراضات، پیمانکار به‌ دنبال مجوز مرمت رفت.

به ادعای آهاری، مرمت‌گر فقط در مواقعی و به ندرت از این بنا بازدید می‌کرد و درواقع چند شهروند افغان قلعه دختر را تعمیرات کردند.

او گفت: اهالی روستای آهار برای مرمت درست و حفظ این بنای تاریخی بسیار جنگیدند اما هر بار که اعتراض می‌کردیم به ما می‌گفتند به شما ارتباطی ندارد.  

آهاری تاکید کرد: از رسانه‌ها، متولیان میراث‌فرهنگی و متخصصان مرمت درخواست داریم تا از نزدیک این بنای مرمت شده را بازدید کنند تا متوجه شوند چه دیوارهای ناموزون و بی‌کیفیتی ساخته شده است. ما حتی دیگر نمی‌توانیم با این بنای جدید عکس یادگاری بندازیم چراکه این مرمت به‌شدت غیراصولی بوده است.

معاون میراث‌فرهنگی استان تهران:مجوز از استان تهران گرفته شد

پس از اعتراض برخی از اهالی روستای آهار سراغ «محسن سعادتی» معاون میراث‌فرهنگی استان تهران رفتیم، او با تایید اینکه مجوز مرمت قلعه دختر از اداره میراث‌فرهنگی استان تهران اخذ شده، اعلام کرد: بنای قلعه دختر آهار در قلعه به همین نام در ارتفاع حدود ۳۲۳۰ متری قرار گرفته است. این بنا به گفته دکتر کریمان، دارای قطعه‌ای از چوب بوده که وقتی در دهه‌ی ۴۰ آزمایش کربن ۱۴ روی آن انجام گرفت، تاریخ حدود ۱۷۰۰سال قبل برای این اثر تعیین شد.

قلعه دختر بعد از مرمت‌های صورت گرفته 

معاون میراث‌فرهنگی استان تهران اعلام کرد: این بنا در گذشته با تکنیک ساسانی، به عبارتی سنگ غوطه‌ور در گچ، ساخته شده است و قسمت‌های باقیمانده از بنا نیز تاییدکننده همین موضوع است. همچنین استفاده از گچ نیم‌پخت دوره‌ی ساسانی در این بنا توسط ماکسیم سیرو تایید شده است.

او گفت: اهمیت بنا به یک طاق است که آن نیز سالم مانده است.

سعادتی اما درخصوص مرمت این اثر توسط یکی از معماران اعلام کرد: باتوجه به بازدید کوهنوردان و دوستداران میراث‌فرهنگی و دسترسی سخت و دشوار به این بنا، مرمت بنا به صورت مشارکتی و توسط آقای فرامرز پارسی و همکاران ایشان در شرکت مهندسین مشاور عمارت خورشید صورت گرفت و درواقع آنها در تحقیق این مرمت نقش داشته‌اند. همچنین بخش مهمی از جامعه کوهنوردی و مردم آهار در خصوص هزینه‌های مرمت و نیروی کار داوطلبانه نقش زیادی داشتند.

معاون میراث‌فرهنگی استان تهران افزود: پروژه مرمتی مذکور ابتدا با تهیه طرح مطالعاتی و نقشه‌برداری شروع شد و پس از آسیب‌شناسی و برای مطالعات و بررسی‌های گذشته ماکسیم سیرو دکتر کریمان، مرمت آن هم به مدت سه سال انجام شد.

تمام دیوارها و پی بنا تخریب شده بود!

معاون میراث‌فرهنگی استان تهران افزود: اثر ساسانی قلعه دختر از دست سوداگران آثار تاریخی جان سالم به‌در نبرده بود و تمامی دیوارها و پی بنا، توسط حفاران غیرمجاز تخریب شده بود.

او گفت: با این وجود قسمت‌های تاریخی در داخل بنا حفظ شده است. اما این اثر تاریخی سالها بلاتکلیف و بدون مرمت به حال خود رها شده بود تا اینکه هم‌اکنون بنا توسط فرامرز پارسی و همکاران وی مرمت شده تا برای سالیان طولانی حفاظت از آن تضمین شود.

با این حال معاون میراث‌فرهنگی استان تهران اشاره‌ای به نقدهای وارده به شیوه‌ی مرمت بنا نکرد و صرفا به این جمله بسنده کرد که: راجع به مرمت غیراصولی در بنا؛ با آقای پارسی صحبت کنید.

این درحالی‌ست که برخی کارشناسان مرمت و کارشناسان دفتر حفظ و احیاء اعتقاد دارند؛ از آنجا که فرامرز پارسی بازنشسته شده، درواقع مرمت‌ توسط تیم او انجام گرفته است. موضعی که فرامرز پارسی قویا آن را تکذیب کرده است.

فضای داخلی قلعه دختر که توسط مرمت‌گران مورد مرمت قرار گرفت

با این وجود این گروه از کارشناسان اصرار دارند که معرفی مرمت‌گرِ اصلی بنا نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.

در ادامه، حسین رایتی مقدم در رابطه با اصول مرمت در بناهای تاریخی بر دو نکته تاکید کرده و گفت: اگر این دو نکته رعایت نشود مرمت‌گر به بنای تاریخی آسیب وارد کرده است. نکته نخست به ارزش‌های زیبایی‌شناسانه و هنری اثر برمی‌گردد که نباید با مرمت از بین برود و دومین نکته رد تاریخ است که باید حفظ شود.

مدیرکل سابق حفظ و احیای بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی کشور و عضو پیوسته موسسه فرهنگی ایکوموس ایران افزود: اگر در اثر مرمت، زمان و تاریخ طی شده در یک اثر بزک شود و درواقع آن بنای تاریخی نو و تازه شود و گذر تاریخ حفظ نشود، درواقع ما آن اثر را از بین برده‌ایم و به بنا آسیب رسانده‌ایم چراکه در اثر مرمت نباید کهنگی و گذر تاریخ حذف شود.  

رایتی مقدم تاکید کرد: کار مرمت، بسیار حساس و ظریف است و باید دقت‌های لازم را در شیوه مرمت در نظر داشت.

تهران نیز مانند مهمترین استان‌های ایران از جمله فارس دارای قلعه دختر است. داریوش شهبازی، تهران پژوه، پیشینه تاریخی قله قلعه دختر را با نامگذاری آن مرتبط می‌داند و می‌گوید: «یکی از معروف‌ترین نمونه‌های استفاده از نام‌های مذهبی در دوران قبل از اسلام، ارتفاعات قلعه دختر است. ایرانیان قبل از ظهور اسلام در «خورآذین» یا همان قلعه مرتفعی که هنگام طلوع خورشید زودتر از قله‌های مجاور خود با نور خورشید روشن می‌شد، پرستشگاه می‌ساختند. قله قلعه دختر هم یکی از خور آذین‌هایی بود که پرستشگاهی بر فراز آن ساخته شده است. واژه دختر اشاره‌ای به ناهید دارد که الهه زایش در دین زرتشت است. بنابراین قلعه دختر یکی از پرستشگاه‌های قبل از دوران اسلامی شمیرانات است که برای نامگذاری آن از یک نام مذهبی استفاده شده است.»