جشن سده؛ نماد پیوند انسان با طبیعت و آتش
جشن سده یکی از جشن‌های باستانی ایران است که ریشه در فرهنگ کهن ایرانی دارد و هر ساله در دهمین روز از ماه بهمن برگزار می‌شود. این جشن به نوعی نماد پیوند انسان با طبیعت و آتش است و در آن، ایرانیان از دستاوردهای خود در کنترل و بهره‌برداری از آتش قدردانی می‌کنند.
سده در حقیقت جشن نوری است که از دل تاریکی‌های زمستان بیرون می‌آید. ایرانیان باستان، در زمان‌های گذشته، آتش را به عنوان نماد زندگی، روشنایی و گرما می‌ستودند. در این روز، مراسم آتش‌افروزی در سراسر ایران برگزار می‌شد و مردم با روشن کردن آتش‌های بزرگ، به استقبال روزهای گرم‌تر و پایان زمستان می‌رفتند.
جشن سده به نوعی جشن پیروزی انسان بر سرما و تاریکی است. در این جشن، افراد آتش را در کنار هم روشن می‌کنند و به دور آن حلقه می‌زنند. برخی معتقدند که این جشن از جشن‌های مربوط به «مهرگان» یا «نوروز» پیش از اسلام نشأت گرفته و همچنان در بسیاری از مناطق ایران برگزار می‌شود.
آتش در فرهنگ ایرانی به عنوان یک عنصر مقدس شناخته می‌شود و در این جشن، نه تنها به عنوان وسیله‌ای برای گرم شدن، بلکه به عنوان نمادی از تاب‌آوری و استقامت در برابر سرما و مشکلات زندگی دیده می‌شود. مردم با پریدن از روی آتش و یا پخش نور آن در محیط‌های خود، امید و انرژی جدیدی را به زندگی خود می‌آورند.
به طور کلی، جشن سده نه تنها یک جشن سنتی و فرهنگی است، بلکه فرصتی برای تجدید انرژی، یادآوری ارزش‌های کهن و پیوند مجدد با طبیعت و چهار عنصر اصلی زندگی است. این جشن، با رنگ‌ها، صداها و حرکات خود، در حقیقت نمادی از شادی، زندگی و هماهنگی انسان با طبیعت و کیهان است.
زمان برگزاری جشن سده
جشن سده یکی از جشن‌های باستانی ایرانی است که هر ساله در دهمین روز از ماه بهمن برگزار می‌شود. این جشن، که قدمت آن به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد، به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانی در فصول سرد سال شناخته می‌شود. در حقیقت، جشن سده در وسط فصل زمستان برگزار می‌شود و ایرانیان در آن روز به استقبال نور و گرما می‌روند و از سرما و تاریکی زمستان می‌گریزند.
آداب و رسوم جشن سده
آتش‌افروزی: اصلی‌ترین آیین جشن سده، آتش‌افروزی است. در این روز، ایرانیان با افروختن آتش‌های بزرگ در سراسر کشور، نور و گرما را به زندگی خود می‌آورند. آتش در این جشن نماد زندگی، روشنایی، و پیروزی بر سرما و تاریکی است. در گذشته، مردم در مکان‌های مختلف از جمله کوه‌ها و دشت‌ها آتش‌های بزرگی می‌افروختند.
پریدن از روی آتش: یکی از آداب ویژه جشن سده، پریدن از روی آتش است. این مراسم به عنوان نمادی از پاکسازی و نو شدن انجام می‌شود. افراد به دور آتش جمع می‌شوند و با پریدن از روی شعله‌ها، به نوعی از انرژی منفی و مشکلات رهایی پیدا می‌کنند.
سرودخوانی و موسیقی: در بسیاری از مناطق ایران، مردم در این جشن به خواندن سرودها و نغمه‌های شادی‌آور پرداخته و موسیقی‌های محلی را در کنار آتش می‌نوازند. این موسیقی‌ها و آوازها به جشن روح و نشاط می‌بخشند و همگان را به شادی و سرور دعوت می‌کنند.
پختن خوراکی‌های خاص: در برخی از مناطق ایران، در شب جشن سده، خوراکی‌هایی خاص تهیه می‌شود. به ویژه آبگوشت و حلوا از غذاهایی هستند که در این جشن در میان مردم توزیع می‌شود. این خوراکی‌ها نماد نیکویی و برکت برای سال پیش‌رو هستند.
گردهمایی خانواده‌ها و دوستان: جشن سده به طور معمول به صورت جمعی برگزار می‌شود. افراد خانواده‌ها و دوستان برای جشن گرفتن در کنار هم جمع می‌شوند. در این جشن، سنت مهمان‌نوازی ایرانیان نیز پررنگ است و مردم با آغوش باز پذیرای یکدیگر هستند.
نذر و قربانی کردن: در برخی از مناطق ایران، مردم در روز جشن سده نذرهایی برای سلامتی، برکت و خوشبختی خود و خانواده‌شان می‌کنند. برخی از این نذورات شامل قربانی کردن حیوانات یا توزیع غذا و نوشیدنی به نیازمندان است.
آذین‌بندی خانه‌ها و فضاها: برای برگزاری جشن سده، خانه‌ها و فضاهای عمومی با چراغ‌ها، شمع‌ها و گاهی اوقات گل‌های خشک تزئین می‌شود. این تزئینات به نماد نور و روشنی در برابر تاریکی و سرما تبدیل می‌شوند.
هدف و پیام جشن سده
جشن سده در اصل نمادی از پیروزی انسان بر سرما و تاریکی زمستان است. در واقع، ایرانیان با برگزاری این جشن به طبیعت و آتش احترام می‌گذارند و از آن برای ایجاد روشنایی و گرما در زندگی‌شان بهره می‌برند. همچنین، این جشن فرصتی است برای تجدید انرژی، شروعی دوباره، و تاکید بر همبستگی اجتماعی و خانوادگی.
جشن سده اولین بار در دوران پیش از اسلام و در دوره‌های هخامنشیان برگزار شد. این جشن، که از آن زمان به عنوان یکی از جشن‌های مهم ایرانی شناخته می‌شد، ریشه در اعتقادات دینی و فرهنگی ایرانیان باستان داشت. در آن دوران، آتش برای ایرانیان نماد زندگی، نور و پاکی بود و جشن سده به عنوان جشنی برای مبارزه با سرما و تاریکی زمستان و استقبال از نور و گرما برگزار می‌شد.
در دوران پادشاهی هخامنشیان، جشن سده به طور رسمی در تقویم ایرانیان قرار گرفت و مردم با افروختن آتش‌های بزرگ و انجام آیین‌های مختلف به استقبال بهار و پایان سرما می‌رفتند. این جشن در طول تاریخ در دوره‌های مختلف تمدن ایران، از جمله دوره‌های ساسانیان، نیز برگزار شد و تا به امروز همچنان در بسیاری از مناطق ایران با ویژگی‌ها و آداب خاص خود برگزار می‌شود.
جشن سده در ایران امروز
در حال حاضر جشن سده در مناطق مختلف ایران به ویژه در شهرهای مرکزی و فارس برگزار می‌شود. این جشن بیشتر در استان‌های فارس، اصفهان، یزد، کرمان و خراسان برگزار می‌شود، جایی که مردم همچنان به آداب و رسوم کهن خود وفادارند و این جشن را به شکلی ویژه گرامی می‌دارند.
در این مناطق، مردم به ویژه در شهرهای کوچک و روستاها با گرد هم آمدن در کنار یکدیگر، آتش روشن می‌کنند و به سرودن اشعار و نواختن موسیقی محلی می‌پردازند. همچنین، در برخی از مناطق جشن سده به طور رسمی با برپایی مراسمی بزرگ در سطح شهرستان‌ها یا حتی استان‌ها برگزار می‌شود که با مشارکت مردم و مسئولان محلی همراه است.
به علاوه، شهر یزد به دلیل پیشینه فرهنگی و تاریخی غنی خود، به ویژه در حوزه جشن‌ها و آیین‌های ایرانی، به عنوان یکی از کانون‌های اصلی برگزاری جشن سده شناخته می‌شود. در این شهر، مردم با استفاده از آتش‌افروزی و انجام آیین‌های ویژه به استقبال این جشن می‌روند.
در اصفهان و فارس نیز، جشن سده با ویژگی‌های خاص هر منطقه برگزار می‌شود و آداب محلی و فرهنگی خاص خود را در بر دارد.
در گستره فرهنگی ایران بزرگ، مراسم‌های فرهنگی و اساطیری زیادی مانند نوروز و سده در کشورهای ایران، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و ارمنستان با رنگ و بوی فرهنگی ویژه‌ای برگزار می‌شود. تاجیکستان نخستین کشوری بود که جشن‌های سده و مهرگان را به‌طور رسمی جشن گرفت و مقامات این کشور نخستین جشن سده دولتی را برگزار کردند.
جشن سده، در تاریخ ۱۵ آذرماه ۱۴۰۲، در هجدهمین جلسه کمیته بین‌دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که در شهر کاسان، جمهوری بوتسوانا برگزار شد، به‌طور رسمی بررسی و به تصویب رسید. در نهایت، این جشن به‌عنوان بیست و چهارمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.
در نهایت، ایران زمین سرزمینی است با اقوام، قومیت‌ها، زبان‌ها و ادیان مختلف که هزاران سال است مردم این سرزمین در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند. جشن‌ها و اعیاد اساطیری ایرانی نقش مهمی در ایجاد ریشه‌های مشترک بین ایرانیان ایفا کرده و همچنان خواهد داشت.
آگاهی و معرفی این جشن‌ها به ویژه برای نسل جوان امروز می‌تواند هویت این نسل را غنی‌تر کند. باید توجه داشت که این جشن‌ها تنها مراسم‌های مذهبی نیستند. برای جوان ایرانی، شایسته نیست که با جشن‌هایی همچون کریسمس، هالووین و ولنتاین آشنا باشد، در حالی که از جشن‌های ملی و اساطیری خود بی‌خبر باشد. فضای مجازی باید به بستری برای معرفی و تقویت این جشن‌ها تبدیل شود تا نسل‌های آینده ارتباط عمیق‌تری با هویت فرهنگی خود پیدا کنند.
