روابط ایران و افغانستان به بازسازی نیاز دارد

عبدالمحمد طاهری، کارشناس مسائل افغانستان، در گفت‌وگو با ایرنا با اشاره به سفر وزیر خارجه ایران به کابل با تأکید بر اهمیت رابطه با افغانستان می‌گوید: روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌ میان دو کشور نیاز به بازسازی دارد. سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، به‌زودی به‌منظور گفت‌وگو با هیئت حاکمه سرپرستی افغانستان به کابل سفر خواهد کرد.

در نظر است در این سفر یک‌روزه که نخستین سفر وزیر خارجه به کابل از زمان حضور در این جایگاه است، طیفی از موضوعات و مباحث مورد علاقه یا نگرانی دو طرف مورد بحث و بررسی قرار گیرد. به‌منظور بررسی اهداف این سفر و مباحثی که احتمالا مورد بحث و بررسی دو طرف قرار خواهد گرفت با عبدالمحمد طاهری، کارشناس مسائل افغانستان گفت‌وگو کردیم:

وزیر امور خارجه برای نخستین ‌بار در دولت چهاردهم عازم افغانستان خواهد بود. با توجه به اینکه از زمان روی کار آمدن دولت طالبان، تهران چالش‌های متعددی از جمله حقابه، موضوعات امنیتی و بحث مهاجران را با هیئت حاکمه سرپرستی افغانستان تجربه کرده است، فکر می‌کنید دستور کار این سفر باید چه مواردی را شامل شود؟

به طور معمول زمانی که سفری دیپلماتیک در سطح وزرای امور خارجه و به شکل دولت‌های رسمی صورت می‌گیرد، تفاهم‌نامه‌هایی از طریق سفارتخانه‌ها در هماهنگی با وزارت امور خارجه کشور میزبان آماده می‌شود. با‌این‌حال نمی‌دانم دولت فعلی افغانستان تا چه میزان توانایی فعالیت‌های دیپلماتیک داشته باشد. محور اصلی گفت‌وگوهای ما با دولت‌های افغانستان که همیشه وجود داشته و کماکان نیز وجود دارد، نخست مسئله امنیت مرزهاست که به جهت عدم کنترل مرز مشترک از سوی حکومت افغانستان، شاهد ورود غیرقانونی شهروندان افغانستان هستیم.

این موضوع قطعا یکی از سوژه‌های گفت‌وگوی وزیر خارجه در کابل خواهد بود. مسئله دوم، موضوع حقابه و مسئله سوم مبادلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که متأسفانه این مورد از زمان روی کار آمدن طالبان به فراموشی سپرده شده است و متأسفم که هنوز دولتمردان افغانستان متوجه اهمیت این موضوع نشده‌اند. البته این مسئله اختلاف قدیمی میان ایران و پشتون‌ها بوده است. آنها متأسفانه نسبت به عملکرد جمهوری اسلامی ایران ذهنیت منفی دارند.

هرچند ما در دوران ریاست‌جمهوری آقای کرزی، دوره اول و دوم که هشت سال بود، همه نوع فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی را حتی در مناطق سنی‌نشین این کشور علاوه‌بر مناطق شیعه‌نشین داشتیم و به معنای واقعی تفاوتی میان مناطق قائل نبودیم. البته شیعیان در غرب کابل همیشه مورد ظلم و ستم قرار گرفته بودند و به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران هم نگاه ویژه‌تری به آن مناطق داشت. با وجود این، مناطق سنی‌نشینی هم که دارای فقر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بودند مانند قندهار، هلمند، غزنی و پکتیا نیز از خدمات جمهوری اسلامی ایران بهره‌مند می‌شدند.

با‌این‌حال همیشه آن نگاه منفی پشتون‌ها نسبت به اقدامات ایران در افغانستان به قوت خود باقی بوده‌ است. امیدوارم ما بتوانیم با حضور پررنگ آقای عراقچی، وزیر محترم خارجه، روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی‌مان را مورد بازسازی مجدد قرار بدهیم؛ چراکه به هر حال افغانستان برای ما حائز اهمیت است و حالا که آمریکایی‌ها هم حضور ندارند، این خلأ را هیچ کشوری بهتر از جمهوری اسلامی ایران به دلیل اشتراکات فرهنگی، زبانی و دینی نمی‌تواند پر کند.

در چند سال اخیر به‌خصوص پس از بازگشت طالبان به قدرت، مسئله حقابه ایران به یکی از مهم‌ترین چالش‌ها تبدیل شده است. فکر می‌کنید در این سفر تا چه اندازه می‌توان به تفاهمی در این خصوص دست یافت؟

مسئله حقابه، مسئله‌ای بسیار جدی است که من احساس می‌کنم زمان آن فرارسیده تا در برخی موارد از اهرم فشار نیز در قبال حکومت طالبان استفاده شود تا حق مردم سیستان‌و‌بلوچستان و شهرهای شرقی ایران را بپردازند؛ چراکه آنها در مسیر دیپلماتیک حاضر نیستند توافق‌های میان دو کشور را اجرا کنند. این موضوع نیز حتما باید در اولویت صحبت‌های وزیر محترم خارجه باشد.

مسئله سوم، امنیت مرز مشترک است. ناتوانی طالبان در اعمال قدرت در مرزهای مشترک منجر به ورود موج عظیمی از پناهندگان به‌ صورت غیرقانونی به سمت ایران شده که مشکلات عدیده‌ای را برای ایران ایجاد کرده است.

در همه این زمینه‌های مورد اختلاف باید بگویم که حکومت افغانستان باید بپذیرد که فارغ از نوع نگاه طالبان، تنها کشوری که می‌تواند حافظ منافع مردم افغانستان باشد، جمهوری اسلامی ایران است. حکومت طالبان باید در قبال ایران به عنوان همسایه مهم خود یک دیپلماسی روشن را مد نظر قرار دهد تا اعتماد کم‌رنگ‌شده یا ازمیان‌رفته میان دو طرف ترمیم شود. متأسفانه تا امروز شاهد بودیم که طرف افغانستانی تعهدات خود به ایران را به فراموشی می‌سپارد که به نظر می‌رسد باید برای این موضوع چاره‌اندیشی شود.

پیش از این آقای عراقچی به عنوان معاون سیاسی وقت وزارت امور خارجه پیگیر امضای توافقی جامع با افغانستان بودند که تمامی موضوعات مورد دغدغه طرفین را در‌برمی‌گرفت. آیا چنین توافقی قابلیت مذاکره با حکومت طالبان را دارد؟

این مسئله بسیار مهمی است. ذهنیت من نسبت به آقای اشرف غنی منفی بود. هرچند من نیروی رسمی وزارت امور خارجه نبودم اما در مدت حضورم در افغانستان متوجه شدم که اشرف غنی ذهنیت درستی از جمهوری اسلامی ایران ندارد که آن هم از مسئله پشتونیسم سرچشمه می‌گرفت. بنابراین در صورت توافق درباره یک توافق جامع هم بعید می‌دانم که دولت پیشین آن را به‌درستی اجرا می‌کرد. اکنون نیز در پی تحولات افغانستان، این ذهنیت پشتونیسم گسترده‌تر شده است.

در‌حال‌حاضر برای شکل‌گیری یک توافق باید موضوع ضمانت اجرا نیز مورد تأکید قرار بگیرد؛ چراکه در همین مقطع نیز شاهد عدم اجرای توافق‌های پیشین از سوی حکومت‌های مختلف افغانستان هستیم. هیئت حاکمه سرپرستی افغانستان نیز اگر به دنبال به رسمیت شناخته‌شدن از سوی سایر کشورهاست، اول باید پایبندی خود به توافق‌های دوجانبه و بین‌المللی را نشان دهد.

متأسفانه حکومت سرپرستی طالبان به هیچ‌‌کدام از این سه حوزه‌ای که پیش‌تر به آنها اشاره کردم وقعی نگذاشتند. باید از دیپلمات‌های کارکشته ایرانی که در میز افغانستان وزارت‌ خارجه اطلاعات جامعی از این کشور دارند استفاده شود تا این‌ بار در حضور وزیر امور خارجه تمامی قصوراتی که از سمت این کشور صورت گرفته به حکومت سرپرستی یادآوری و نسبت به پاسخ‌گوکردن این حکومت تمهیداتی اندیشیده شود.

اخیرا شاهد تحولاتی در‌باره کابل در دستگاه دیپلماسی بودیم و سرپرست سفارت ایران در این کشور تغییر کرد. ارزیابی شما از این تحول جدید چیست؟

من بسیار بسیار از این تحول جدید خوشحال شدم؛ چراکه آقای بیکدلی را از نزدیک می‌شناسم و می‌دانم که بسیار توانمند هستند و دیپلماسی را می‌شناسند. انتخاب ایشان نشان می‌دهد موضوع افغانستان برای جمهوری اسلامی ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. مسئله افغانستان یک مسئله بسیار جدی است و کارشناسان زبده و بسیار عمیق و مجرب نیز باید مسئولیت آن را بر‌عهده داشته باشند.