نشست لندن در باره سقوط هواپیمای اوکراینی
کوروش احمدی-کارشناس روابط بینالملل
پنجشنبه گذشته پنج کشور کانادا، انگلیس، اوکراین، افغانستان و هلند که شماری از اتباع هر یک از آنها در سقوط هواپیمای اوکراینی کشته شدند، در لندن (در محل اقامت سفیر کانادا) نشستی را در سطح وزرای خارجه این کشورها برگزار کردند. ظاهرا آنها قصد داشتهاند تا از این طریق پیامی مبنیبر تصمیم به پیگیری جدی موضوع ارسال کنند. از آنجا که به اذعان وزرای خارجه کانادا و اوکراین، ایران تاکنون با این کشورها همهگونه همکاری لازم را انجام داده، «ابراز تعجب» سخنگوی وزارت خارجه ایران از برگزاری این نشست قابل درک است. تعجب دیگر باید از این باشد که از ایران برای شرکت در این نشست دعوت نشده بود. بهعلاوه، از آنجا که با این نشست و مصاحبه مطبوعاتی گسترده در پی آن ظاهرا اغلب این کشورها از همین مقطع تا حدودی به این موضوع جنبه سیاسی دادهاند، درخواست همین سخنگو مبنیبر اینکه نباید «موضوعات انسانی، بهخصوص حادثه غمانگیز اخیر سقوط هواپیما دستاویز مطامع و ژستهای سیاسی» شوند نیز قابل درک به نظر میرسد.
در بیانیه قرائتشده در پی این نشست، اعلام شده که گروهی با نام «گروه بینالمللی همکاری و پاسخ برای قربانیان پرواز ۷۵۲» با شرکت کانادا، اوکراین، هلند، افغانستان و انگلیس که اتباعی در بین جانباختگان سقوط هواپیما داشتهاند، تشکیل شده است. در بیانیه اضافه شده که وزرای شرکتکننده در این نشست چارچوبی برای همکاری با ایران در ارتباط با این تراژدی و با هدف «تعیینتکلیف نهایی، پاسخگویی، شفافیت و عدالت برای خانوادههای قربانیان» تصویب کردهاند. محورهای پنجگانه مندرج در این بیانیه عبارتاند از: ۱. دادن دسترسی کامل و بدون مانع به مسئولان این پنج کشور برای ارائه خدمات کنسولی در ایران؛ ۲. انجام روند شناسایی قربانیان با احترام و شفافیت و مطابق استانداردهای بینالمللی و احترام به خواست خانوادهها در مورد محل دفن قربانیان؛ ۳. انجام یک تحقیق بینالمللی جامع، مستقل و شفاف با شرکت کشورهای ذیربط و منطبق بر کنوانسیون هواپیمایی کشوری بینالمللی؛ ۴. پذیرش مسئولیت کامل سقوط توسط ایران و شناسایی وظایف در قبال خانوادههای قربانیان و طرفهای دیگر، از جمله در ارتباط با پرداخت غرامت و ۵. پاسخگوبودن خاطیان و برگزاری محاکمهای
بیطرفانه و مطابق با استانداردهای بینالمللی و حقوق بشر. در خاتمه این بیانیه از مشارکت ایران تاکنون استقبال شده و ایران به ادامه همکاری تشویق شده است.
وزیر خارجه کانادا در پی قرائت بیانیه اضافه کرده است که این گروه میخواهد بداند «چه کسی مرتکب اشتباه منجر به سقوط هواپیما شده و چگونه و چرا این اشتباه رخ داده است». وی گفته که دلیل سقوط را میدانیم، ولی سؤالهای بسیار زیادی در مورد آن وجود دارد که یک «تحقیق کامل» میتواند به آنها پاسخ گوید. مقامات کانادایی مدعیاند که ۸۹ نفر از قربانیان این حادثه یا تبعه کانادا هستند یا تابعیت مضاعف ایرانی- کانادایی دارند یا مقیم آن کشور بودهاند. نقشی که دولت کانادا میتواند در ارتباط با این ۸۹ نفر بازی کند، یکی از موضوعات مورد مناقشه در جریان رسیدگی به این حادثه و جبران خسارات خواهد بود. اگرچه ایران مطابق قوانین خود تابعیت مضاعف را به رسمیت نمیشناسد، اما این حادثه خاص دارای برخی ابعاد سیاسی و روابط عمومی خواهد بود که ممکن است اعمال این قوانین را مشکل کند. اقدام کانادا به تشکیل یک گروه مرکب از پنج کشور و برگزاری یک جلسه بسیار پرسروصدا در این رابطه احتمالا با هدف صفآرایی و اعمال فشار برای نیل به مقاصدی از این قبیل و مقاصدی دیگر از جمله «تحقیقات کامل» و «پذیرش مسئولیت کامل» و احیانا در آینده مسئله «عذرخواهی» بوده که هر یک
ابعاد حقوقی بسیار حساسی دارند. کانادا درخواست دارد که کارشناسانش در تحقیقات در همه حوزهها، از جمله بررسی جعبه سیاه و CVR هواپیما مشارکت داده شوند.
در همین رابطه برخی رسانهها خبر دادهاند که یک دیپلمات ارشد کانادایی که خواسته نامش فاش نشود، به خبرنگاران گفته است که وزرای پنج کشور پشت درهای بسته درباره ابزاری مانند «اقدام قضائی در دادگاههای اروپایی و نیز طرح قطعنامه در شورای امنیت» بحث کردهاند که در صورت عدم همکاری ایران به آنها توسل جسته خواهد شد. به موازات تلاشهای رسمی کانادا، حرکاتی نیز در کانادا از سوی برخی گروهها برای فشار بر دولت برای قراردادن سپاه در لیست گروههای تروریستی شروع شده است. این گروهها مدعیاند که از این طریق یک مانع حقوقی بر سر راه شماری از خانوادههای قربانیان برای شکایت علیه دولت ایران از میان برداشته خواهد شد. یادآوری میشود که کانادا قبلا نیروی قدس را در لیست گروههای تروریستی خود قرار داده بود و در ژوئن ۲۰۱۸ نیز مجلس کانادا با حمایت دو حزب لیبرال و محافظهکار خواستار قرارگرفتن کل سپاه پاسداران در لیست گروههای تروریستی شد، اما دولت هنوز در این رابطه اقدامی انجام نداده است.
پنجشنبه گذشته پنج کشور کانادا، انگلیس، اوکراین، افغانستان و هلند که شماری از اتباع هر یک از آنها در سقوط هواپیمای اوکراینی کشته شدند، در لندن (در محل اقامت سفیر کانادا) نشستی را در سطح وزرای خارجه این کشورها برگزار کردند. ظاهرا آنها قصد داشتهاند تا از این طریق پیامی مبنیبر تصمیم به پیگیری جدی موضوع ارسال کنند. از آنجا که به اذعان وزرای خارجه کانادا و اوکراین، ایران تاکنون با این کشورها همهگونه همکاری لازم را انجام داده، «ابراز تعجب» سخنگوی وزارت خارجه ایران از برگزاری این نشست قابل درک است. تعجب دیگر باید از این باشد که از ایران برای شرکت در این نشست دعوت نشده بود. بهعلاوه، از آنجا که با این نشست و مصاحبه مطبوعاتی گسترده در پی آن ظاهرا اغلب این کشورها از همین مقطع تا حدودی به این موضوع جنبه سیاسی دادهاند، درخواست همین سخنگو مبنیبر اینکه نباید «موضوعات انسانی، بهخصوص حادثه غمانگیز اخیر سقوط هواپیما دستاویز مطامع و ژستهای سیاسی» شوند نیز قابل درک به نظر میرسد.
در بیانیه قرائتشده در پی این نشست، اعلام شده که گروهی با نام «گروه بینالمللی همکاری و پاسخ برای قربانیان پرواز ۷۵۲» با شرکت کانادا، اوکراین، هلند، افغانستان و انگلیس که اتباعی در بین جانباختگان سقوط هواپیما داشتهاند، تشکیل شده است. در بیانیه اضافه شده که وزرای شرکتکننده در این نشست چارچوبی برای همکاری با ایران در ارتباط با این تراژدی و با هدف «تعیینتکلیف نهایی، پاسخگویی، شفافیت و عدالت برای خانوادههای قربانیان» تصویب کردهاند. محورهای پنجگانه مندرج در این بیانیه عبارتاند از: ۱. دادن دسترسی کامل و بدون مانع به مسئولان این پنج کشور برای ارائه خدمات کنسولی در ایران؛ ۲. انجام روند شناسایی قربانیان با احترام و شفافیت و مطابق استانداردهای بینالمللی و احترام به خواست خانوادهها در مورد محل دفن قربانیان؛ ۳. انجام یک تحقیق بینالمللی جامع، مستقل و شفاف با شرکت کشورهای ذیربط و منطبق بر کنوانسیون هواپیمایی کشوری بینالمللی؛ ۴. پذیرش مسئولیت کامل سقوط توسط ایران و شناسایی وظایف در قبال خانوادههای قربانیان و طرفهای دیگر، از جمله در ارتباط با پرداخت غرامت و ۵. پاسخگوبودن خاطیان و برگزاری محاکمهای
بیطرفانه و مطابق با استانداردهای بینالمللی و حقوق بشر. در خاتمه این بیانیه از مشارکت ایران تاکنون استقبال شده و ایران به ادامه همکاری تشویق شده است.
وزیر خارجه کانادا در پی قرائت بیانیه اضافه کرده است که این گروه میخواهد بداند «چه کسی مرتکب اشتباه منجر به سقوط هواپیما شده و چگونه و چرا این اشتباه رخ داده است». وی گفته که دلیل سقوط را میدانیم، ولی سؤالهای بسیار زیادی در مورد آن وجود دارد که یک «تحقیق کامل» میتواند به آنها پاسخ گوید. مقامات کانادایی مدعیاند که ۸۹ نفر از قربانیان این حادثه یا تبعه کانادا هستند یا تابعیت مضاعف ایرانی- کانادایی دارند یا مقیم آن کشور بودهاند. نقشی که دولت کانادا میتواند در ارتباط با این ۸۹ نفر بازی کند، یکی از موضوعات مورد مناقشه در جریان رسیدگی به این حادثه و جبران خسارات خواهد بود. اگرچه ایران مطابق قوانین خود تابعیت مضاعف را به رسمیت نمیشناسد، اما این حادثه خاص دارای برخی ابعاد سیاسی و روابط عمومی خواهد بود که ممکن است اعمال این قوانین را مشکل کند. اقدام کانادا به تشکیل یک گروه مرکب از پنج کشور و برگزاری یک جلسه بسیار پرسروصدا در این رابطه احتمالا با هدف صفآرایی و اعمال فشار برای نیل به مقاصدی از این قبیل و مقاصدی دیگر از جمله «تحقیقات کامل» و «پذیرش مسئولیت کامل» و احیانا در آینده مسئله «عذرخواهی» بوده که هر یک
ابعاد حقوقی بسیار حساسی دارند. کانادا درخواست دارد که کارشناسانش در تحقیقات در همه حوزهها، از جمله بررسی جعبه سیاه و CVR هواپیما مشارکت داده شوند.
در همین رابطه برخی رسانهها خبر دادهاند که یک دیپلمات ارشد کانادایی که خواسته نامش فاش نشود، به خبرنگاران گفته است که وزرای پنج کشور پشت درهای بسته درباره ابزاری مانند «اقدام قضائی در دادگاههای اروپایی و نیز طرح قطعنامه در شورای امنیت» بحث کردهاند که در صورت عدم همکاری ایران به آنها توسل جسته خواهد شد. به موازات تلاشهای رسمی کانادا، حرکاتی نیز در کانادا از سوی برخی گروهها برای فشار بر دولت برای قراردادن سپاه در لیست گروههای تروریستی شروع شده است. این گروهها مدعیاند که از این طریق یک مانع حقوقی بر سر راه شماری از خانوادههای قربانیان برای شکایت علیه دولت ایران از میان برداشته خواهد شد. یادآوری میشود که کانادا قبلا نیروی قدس را در لیست گروههای تروریستی خود قرار داده بود و در ژوئن ۲۰۱۸ نیز مجلس کانادا با حمایت دو حزب لیبرال و محافظهکار خواستار قرارگرفتن کل سپاه پاسداران در لیست گروههای تروریستی شد، اما دولت هنوز در این رابطه اقدامی انجام نداده است.