آموزش در عصر صفوی
دوران حکومت پادشان صفوی در ایران بهدلیل ویژگیهای خاص خود همواره از جهات متعدد و گوناگونی مورد توجه مورخان و محققان ایرانی و غیرایرانی واقع شده است. در کتاب «تعلیم و تربیت در عصر صفویان» که به تازگی منتشر شده است، تلاش شده برپایه منابع دست اول، نحوه شکلگیری سلسله صفویان، عالمان آن عصر، عقاید تربیتی حاکم، علوم رایج، اماکن آموزشی، تعلیم و تربیت، کیفیت تحصیل و شیوههای یاددهی و یادگیری و درنهایت آداب و مقررات آموزشی که یکی از مهمترین دلایل استمرار حکومت 200 ساله صفویان در ایران است، به تصویر کشیده شود. کتاب پس از پیشگفتار و مقدمه در 10 فصل تنظیم شده و در پایان نیز منابع و مآخذ آمده است. فصل نخست کتاب به بررسی منابع مربوط به آموزش در دوره صفویه اختصاص دارد. نگاهی اجمالی بر شکلگیری و انحلال صفویان موضوعی است که در فصل دوم کتاب بدان پرداخته شده است. نویسنده در این فصل درباره موضوعاتی چون سرزمین ایران، حکمرانان ایرانزمین، ویژگیهای دوران صفوی، برآمدن صفویها، شیخ صفیالدین اردبیلی و نقش معنوی او در میان دولتمردان و مردم ایران، ساختار جامعه صفوی، اوضاع فرهنگی و... مطالبی بیان کرده است. شاه اسماعیل صفوی با محور قراردادن مذهب تشیع، حکومتی یکپارچه و متمرکز ایجاد کرد. او به دو نکته اساسی توجه داشت: مذهب تشیع و دیگری زبان ترکی. اولی اساس قدرتگیری خاندان صفویه و دومی عامل بسیج هوادارن صفویه بود. فصل سوم کتاب به بررسی زبان و ادبیات ترکی در دوره صفوی اختصاص دارد. در دوران حکمرانی صفویان، نوابغ و بزرگان علمی چندانی به وجود نیامدند ولی از سوی دیگر به واسطه ترویج علوم دینی توسط پادشاهان صفوی، علومی چون تفسیر، فقه، عرفان و علم حدیث اوج ترقی خود را سیر کردند. اینها دلایلی شدند تا علمای بزرگی در این عرصهها به ظهور رسیدند. در فصل چهارم این کتاب به بررسی زندگی و آثار علمای این دوره پرداخته شده است. در فصل پنجم به نظرات و عقاید تربیتی علمای اعصار پیشین که سازماندهنده و هسته اصلی زیربنای ایدئولوژی فکری صفویان بودند پرداخته شده است؛ عقاید و نظریات عالمانی چون ابوحامد غزالی طوسی، سعدی شیرازی، زینالدین حر عاملی، محمدباقر مجلسی و آداب المتعلمین و المحصلین منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی. از بررسی اسناد و منابع معتبر، اینگونه استناد میشود که همچون گذشته، علوم مختلفی در دوران صفوی به دست دانشمندان و اندیشمندان به رشد و بالندگی و حیات خود ادامه میداد که نمونهای از آنها را میتوان در دانشهای زیر نقل کرد: ادبیات، اسطرلابسازی، بیمارستان و آموزشهای پزشکی، تاریخآموزی، تاریخنگاری، تجلید و تهذیب، تفسیر قرآن، تقویمنویسی، جغرافیا، ریاضیات، رقص، سفالگری، ریاضیات، شعر و شاعری و... در فصل ششم کتاب به اختصار به این علوم پرداخته شده و از عالمان و دانشمندان متخصص هر فن یاد شده است. در فصل هفتم کتاب، ابتدا به آموزش در صدر اسلام پرداخته شده و در ادامه درباره شیوههای یاددهی و یادگیری در دوره صفوی نکات و مطالبی ارائه شده است. مطابق اسناد معتبر، برای پرورش روحی و جسمی شاهزادگان، برنامهای مشتمل بر آموزشهایی در زمینههای سرگرمی مردانه نظیر تیراندازی، اسبسواری و شمشیرزنی برای آنان ترتیب داده شده بود که به دلیل شورش یکی از پسران شاه عباس اول، شاه عباس این سیاست سنتی را ترک کرد و دستور داد بعد از آن شاهزادگان کاملا در محدوده حرم باقی بمانند. بررسیهای تاریخی در خصوص دانشگاههای کشورهای اسلامی در سدههای گذشته، بیانگر وجود ساختاری ویژه در بخشهای گوناگون آنها بود. این مراکز علمی که در آن زمان با نامهای نظامیه در اقصی نقاط ممالک اسلامی قد علم کرده بود، در سیستم ستادی و آموزشی خود، پستهای مشابه و مخصوصی را معین و طراحی کردند. فصل هشتم کتاب به ساختار و شیوههای آموزشی دانشگاههای عصر صفوی اختصاص یافته است. بررسی اماکن آموزشی در عصر صفوی موضوعی است که در فصل نهم کتاب بدان پرداخته شده است. نویسنده در این فصل ابتدا اماکن آموزشی در ایران باستان را مورد بررسی قرار داده و سپس به بررسی اماکن آموزشی دوره صفوی پرداخته است. این اماکن آموزشی را میتوان در محلهایی چون بیمارستانها، پرورشگاهها، خانقاهها، خانههای دانشمندان، داروخانهها، رباطها، رصدخانهها، زاویهها، قهوهخانهها، کاخها، کتابخانهها، مباحثه و شعرخوانی در مراسم عروسی، مدارس، مساجد و مکاتب مشاهده کرد که مشروح آنها در این فصل آمده است. یکی از دورههایی که وقف در تاریخ ایران گسترش چشمگیری داشت، دوران صفوی است. سیاستهای مذهبی حکومت، رواج مذهب تشیع، تبلیغ علمای دین و... از جمله عوامل این شکوفایی میتواند محسوب شوند. فصل پایانی کتاب به بررسی این مقوله در عصر صفوی اختصاص یافته است. در ضمائم کتاب، نمونههایی از اسناد و دستخطهای موجود عصر صفوی به نمایش گذاشته شده است.
دوران حکومت پادشان صفوی در ایران بهدلیل ویژگیهای خاص خود همواره از جهات متعدد و گوناگونی مورد توجه مورخان و محققان ایرانی و غیرایرانی واقع شده است. در کتاب «تعلیم و تربیت در عصر صفویان» که به تازگی منتشر شده است، تلاش شده برپایه منابع دست اول، نحوه شکلگیری سلسله صفویان، عالمان آن عصر، عقاید تربیتی حاکم، علوم رایج، اماکن آموزشی، تعلیم و تربیت، کیفیت تحصیل و شیوههای یاددهی و یادگیری و درنهایت آداب و مقررات آموزشی که یکی از مهمترین دلایل استمرار حکومت 200 ساله صفویان در ایران است، به تصویر کشیده شود. کتاب پس از پیشگفتار و مقدمه در 10 فصل تنظیم شده و در پایان نیز منابع و مآخذ آمده است. فصل نخست کتاب به بررسی منابع مربوط به آموزش در دوره صفویه اختصاص دارد. نگاهی اجمالی بر شکلگیری و انحلال صفویان موضوعی است که در فصل دوم کتاب بدان پرداخته شده است. نویسنده در این فصل درباره موضوعاتی چون سرزمین ایران، حکمرانان ایرانزمین، ویژگیهای دوران صفوی، برآمدن صفویها، شیخ صفیالدین اردبیلی و نقش معنوی او در میان دولتمردان و مردم ایران، ساختار جامعه صفوی، اوضاع فرهنگی و... مطالبی بیان کرده است. شاه اسماعیل صفوی با محور قراردادن مذهب تشیع، حکومتی یکپارچه و متمرکز ایجاد کرد. او به دو نکته اساسی توجه داشت: مذهب تشیع و دیگری زبان ترکی. اولی اساس قدرتگیری خاندان صفویه و دومی عامل بسیج هوادارن صفویه بود. فصل سوم کتاب به بررسی زبان و ادبیات ترکی در دوره صفوی اختصاص دارد. در دوران حکمرانی صفویان، نوابغ و بزرگان علمی چندانی به وجود نیامدند ولی از سوی دیگر به واسطه ترویج علوم دینی توسط پادشاهان صفوی، علومی چون تفسیر، فقه، عرفان و علم حدیث اوج ترقی خود را سیر کردند. اینها دلایلی شدند تا علمای بزرگی در این عرصهها به ظهور رسیدند. در فصل چهارم این کتاب به بررسی زندگی و آثار علمای این دوره پرداخته شده است. در فصل پنجم به نظرات و عقاید تربیتی علمای اعصار پیشین که سازماندهنده و هسته اصلی زیربنای ایدئولوژی فکری صفویان بودند پرداخته شده است؛ عقاید و نظریات عالمانی چون ابوحامد غزالی طوسی، سعدی شیرازی، زینالدین حر عاملی، محمدباقر مجلسی و آداب المتعلمین و المحصلین منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی. از بررسی اسناد و منابع معتبر، اینگونه استناد میشود که همچون گذشته، علوم مختلفی در دوران صفوی به دست دانشمندان و اندیشمندان به رشد و بالندگی و حیات خود ادامه میداد که نمونهای از آنها را میتوان در دانشهای زیر نقل کرد: ادبیات، اسطرلابسازی، بیمارستان و آموزشهای پزشکی، تاریخآموزی، تاریخنگاری، تجلید و تهذیب، تفسیر قرآن، تقویمنویسی، جغرافیا، ریاضیات، رقص، سفالگری، ریاضیات، شعر و شاعری و... در فصل ششم کتاب به اختصار به این علوم پرداخته شده و از عالمان و دانشمندان متخصص هر فن یاد شده است. در فصل هفتم کتاب، ابتدا به آموزش در صدر اسلام پرداخته شده و در ادامه درباره شیوههای یاددهی و یادگیری در دوره صفوی نکات و مطالبی ارائه شده است. مطابق اسناد معتبر، برای پرورش روحی و جسمی شاهزادگان، برنامهای مشتمل بر آموزشهایی در زمینههای سرگرمی مردانه نظیر تیراندازی، اسبسواری و شمشیرزنی برای آنان ترتیب داده شده بود که به دلیل شورش یکی از پسران شاه عباس اول، شاه عباس این سیاست سنتی را ترک کرد و دستور داد بعد از آن شاهزادگان کاملا در محدوده حرم باقی بمانند. بررسیهای تاریخی در خصوص دانشگاههای کشورهای اسلامی در سدههای گذشته، بیانگر وجود ساختاری ویژه در بخشهای گوناگون آنها بود. این مراکز علمی که در آن زمان با نامهای نظامیه در اقصی نقاط ممالک اسلامی قد علم کرده بود، در سیستم ستادی و آموزشی خود، پستهای مشابه و مخصوصی را معین و طراحی کردند. فصل هشتم کتاب به ساختار و شیوههای آموزشی دانشگاههای عصر صفوی اختصاص یافته است. بررسی اماکن آموزشی در عصر صفوی موضوعی است که در فصل نهم کتاب بدان پرداخته شده است. نویسنده در این فصل ابتدا اماکن آموزشی در ایران باستان را مورد بررسی قرار داده و سپس به بررسی اماکن آموزشی دوره صفوی پرداخته است. این اماکن آموزشی را میتوان در محلهایی چون بیمارستانها، پرورشگاهها، خانقاهها، خانههای دانشمندان، داروخانهها، رباطها، رصدخانهها، زاویهها، قهوهخانهها، کاخها، کتابخانهها، مباحثه و شعرخوانی در مراسم عروسی، مدارس، مساجد و مکاتب مشاهده کرد که مشروح آنها در این فصل آمده است. یکی از دورههایی که وقف در تاریخ ایران گسترش چشمگیری داشت، دوران صفوی است. سیاستهای مذهبی حکومت، رواج مذهب تشیع، تبلیغ علمای دین و... از جمله عوامل این شکوفایی میتواند محسوب شوند. فصل پایانی کتاب به بررسی این مقوله در عصر صفوی اختصاص یافته است. در ضمائم کتاب، نمونههایی از اسناد و دستخطهای موجود عصر صفوی به نمایش گذاشته شده است.