بازگشت ستاره کریسمس

درحالی‌که پاییز 99 به آخرین روزهای خود نزدیک می‌شود و شب یلدا به ‌عنوان بلندترین شب سال در تقویم خودنمایی می‌کند، منجمان، عکاسان و علاقه‌مندان آسمان شب در انتظار یک پدیده جذاب و نادر نجومی هستند. هر جای کره زمین که باشید، یکم دی‌ماه مصادف با 21 دسامبر سال 2020 را علامت بزنید؛ چرا‌که در این روز دقایقی پس از غروب خورشید، در سمت جنوب غربی آسمان سیاره مشتری (Jupiter) و زحل (Saturn) که بزرگ‌ترین سیارات منظومه شمسی محسوب می‌شوند، برای نخستین‌بار پس از 800 سال، با اخلاف یک‌دهم درجه و به اندازه یک‌پنجم قطر ماه در کنار هم دیده خواهند شد. به دلیل نزدیکی این رویداد با ولادت حضرت مسیح‌(ع) نام ستاره کریسمس را بر آن نهادند. البته این همه ماجرا نیست. در اصلاح علم نجوم به این پدیده «مقارنه» یا «هم‌دمی» گفته می‌شود و از دید ناظر زمینی هرقدر فاصله میان دو جرم سماوی در آسمان کمتر باشد، مقارنه جذاب‌تر است. نزدیکی میان مشتری و زحل به حدی است که ممکن است شما در نگاه نخست یک نقطه واحد و پرنور ببینید! با تغییر موقعیت زمین در منظومه شمسی، جایگاه سیارات از دید ما در هر شب به میزان بسیار اندکی نسبت به شب قبل متفاوت می‌شوند. این تغییرات موجب می‌شود گاهی از نگاه ما، دو سیاره در یک راستا قرار بگیرند و در حالت‌های نادری هر 20 سال یک‌بار مشتری و زحل نیز در حالت مقارنه باشند. از دید ما این دو سیاره از نیمه تابستان در آسمان شروع به نزدیک‌تر‌شدن کردند و این نزدیکی در نخستین شب زمستان به اوج خود خواهد رسید. با‌این‌حال مقارنه یکم دی‌ماه استثنا است. در میان مقارنه‌هایی که هر 20 سال میان این دو سیاره روی می‌دهد، 800 سال است که در آسمان شاهد این میزان از نزدیکی نبوده‌ایم. به بیان ساده‌تر مقارنه‌هایی که در 20 و 40 سال آینده (دوم نوامبر 2040 و هفتم آوریل 2060) روی می‌دهند، از دید ما سیارات 10 برابر بیشتر از این با هم فاصله دارند. بنابراین در یکم دی‌ماه یک مقارنه استثنائی در پیش خواهیم داشت. به گفته «پاتریک هارتیکان»، اخترشناس دانشگاه «رایس»، هم‌ترازی بین دو سیاره نادر است و تقریبا هر 20 سال روی می‌دهد، اما این مقارنه به دلیل جایگاه خاص زمین، مشتری و زحل در منظومه شمسی بسیار نادرتر است. به گفته او، این پدیده بار قبل در تاریخ چهارم مارس 1226 میلادی رخ داده است و کسانی که می‌خواهند منتظر بمانند و مقارنه نزدیک بعدی مشتری و زحل را تماشا کنند، باید تا تاریخ 15 مارس 2080 صبر کنند. پس از آن این مقارنه جذاب در سال 2400 تکرار خواهد شد. می‌توان گفت مقارنه‌ها به خودی خود پدیده نادری نیستند، اما این مقارنه از 410 سال قبل که «گالیله» برای اولین‌بار با تلسکوپ به مشاهده آسمان پرداخته، بی‌تکرار بوده است. به نظر می‌رسد نام‌گذاری این پدیده به نام ستاره کریسمس پیشینه تاریخی دارد. به روایت انجیل متی، هم‌زمان با میلاد حضرت مسیح‌(ع) ستاره‌ای بر فراز سرزمین مقدس درخشید... . افراد زیادی در طول تاریخ برای یافتن دلیل علمی این ستاره تلاش کردند و حدسیات زیادی مطرح کرده‌اند. مقارنه مشتری و زحل، مقارنه مشتری و زهره، درخشش یک ابرنواختر (انفجار ستاره‌ای)، ظهور یک دنباله‌دار از گزینه‌های احتمالی برای ستاره مقدس هستند. هرچند هیچ‌کدام تا به امروز اثبات نشده، اما گمان رخ‌دادن یک مقارنه قوی‌تر است. ازاین‌رو اصطلاح ستاره کریسمس را به این مقارنه داده‌اند که البته مبنای علمی قوی ندارد. مقارنه به این معنا نیست که چند روز قبل یا چند روز بعد دو سیاره در کنار هم دیده نمی‌شوند. در حقیقت از 26 آذر تا پنجم دی، فاصله آنها از یکدیگر به اندازه یک‌پنجم قطر ماه خواهد شد. می‌توان چند شب قبل یا بعد هم از این هم‌آغوشی زیبا در آسمان لذت برد و در یکم دی‌ماه این فاصله به حداقل خود معادل یک‌دهم درجه خواهد رسید. اما نه به این معنا که این دو سیاره واقعا در فضا نیز به هم نزدیک شده و در کنار هم قرار بگیرند، بلکه از دید ناظران زمینی هم‌راستا‌شدن این دو و قرار‌گرفتن زحل پشت سیاره مشتری این نزدیکی ظاهری را به وجود می‌آورد. سیاره زحل از زمین بیش از یک‌ونیم میلیارد کیلومتر و مشتری 650 میلیون کیلومتر فاصله دارند. در زمان اوج مقارنه، این دو از یکدیگر حدود 900 میلیون کیلومتر فاصله دارند. این فاصله معادل شش‌ برابر فاصله زمین از خورشید است. بهترین زمان مشاهده این پدیده ساعت 17:30 روز دوشنبه یکم دی‌ماه در گرگ‌و‌میش غروب است و در میان صورت‌های فلکی قوس و جَدی روی می‌دهد. در داخل تلسکوپ علاوه بر مشاهده مشتری و زحل قادر خواهید بود تا اقمار آنها را نیز همچون ستارگانی کم‌فروغ در کنارشان مشاهده کنید. در داخل تلسکوپ چهار قمر گالیله‌ای مشتری با نام‌های کالیستو، گانیمد، اروپا و آیو را از چپ به راست قابل تشخیص هستند. همچنین بزرگ‌ترین قمر زحل با نام تیتان در سمت راست این سیاره مشهود است. اما از آنجا که مشتری و زحل بسیار نزدیک به افق غربی هستند، کمتر از دو ساعت برای مشاهده و عکس‌برداری از آن فرصت دارید؛ آن‌هم به شرطی که افق غربی باز و بدون ابری را داشته باشید. جالب است بدانید در 16 فوریه 7541 میلادی (5521 سال دیگر) در میان یکی از مقارنه‌های 20ساله این دو سیاره، مشتری دقیقا از روی زحل خواهد گذشت و آن را برای ساعاتی می‌پوشاند. این پدیده فوق‌العاده نادر اختفای سیاره‌ای نام دارد و بی‌شک در آن زمان جای همه ما خالی خواهد بود.

درحالی‌که پاییز 99 به آخرین روزهای خود نزدیک می‌شود و شب یلدا به ‌عنوان بلندترین شب سال در تقویم خودنمایی می‌کند، منجمان، عکاسان و علاقه‌مندان آسمان شب در انتظار یک پدیده جذاب و نادر نجومی هستند. هر جای کره زمین که باشید، یکم دی‌ماه مصادف با 21 دسامبر سال 2020 را علامت بزنید؛ چرا‌که در این روز دقایقی پس از غروب خورشید، در سمت جنوب غربی آسمان سیاره مشتری (Jupiter) و زحل (Saturn) که بزرگ‌ترین سیارات منظومه شمسی محسوب می‌شوند، برای نخستین‌بار پس از 800 سال، با اخلاف یک‌دهم درجه و به اندازه یک‌پنجم قطر ماه در کنار هم دیده خواهند شد. به دلیل نزدیکی این رویداد با ولادت حضرت مسیح‌(ع) نام ستاره کریسمس را بر آن نهادند. البته این همه ماجرا نیست. در اصلاح علم نجوم به این پدیده «مقارنه» یا «هم‌دمی» گفته می‌شود و از دید ناظر زمینی هرقدر فاصله میان دو جرم سماوی در آسمان کمتر باشد، مقارنه جذاب‌تر است. نزدیکی میان مشتری و زحل به حدی است که ممکن است شما در نگاه نخست یک نقطه واحد و پرنور ببینید! با تغییر موقعیت زمین در منظومه شمسی، جایگاه سیارات از دید ما در هر شب به میزان بسیار اندکی نسبت به شب قبل متفاوت می‌شوند. این تغییرات موجب می‌شود گاهی از نگاه ما، دو سیاره در یک راستا قرار بگیرند و در حالت‌های نادری هر 20 سال یک‌بار مشتری و زحل نیز در حالت مقارنه باشند. از دید ما این دو سیاره از نیمه تابستان در آسمان شروع به نزدیک‌تر‌شدن کردند و این نزدیکی در نخستین شب زمستان به اوج خود خواهد رسید. با‌این‌حال مقارنه یکم دی‌ماه استثنا است. در میان مقارنه‌هایی که هر 20 سال میان این دو سیاره روی می‌دهد، 800 سال است که در آسمان شاهد این میزان از نزدیکی نبوده‌ایم. به بیان ساده‌تر مقارنه‌هایی که در 20 و 40 سال آینده (دوم نوامبر 2040 و هفتم آوریل 2060) روی می‌دهند، از دید ما سیارات 10 برابر بیشتر از این با هم فاصله دارند. بنابراین در یکم دی‌ماه یک مقارنه استثنائی در پیش خواهیم داشت. به گفته «پاتریک هارتیکان»، اخترشناس دانشگاه «رایس»، هم‌ترازی بین دو سیاره نادر است و تقریبا هر 20 سال روی می‌دهد، اما این مقارنه به دلیل جایگاه خاص زمین، مشتری و زحل در منظومه شمسی بسیار نادرتر است. به گفته او، این پدیده بار قبل در تاریخ چهارم مارس 1226 میلادی رخ داده است و کسانی که می‌خواهند منتظر بمانند و مقارنه نزدیک بعدی مشتری و زحل را تماشا کنند، باید تا تاریخ 15 مارس 2080 صبر کنند. پس از آن این مقارنه جذاب در سال 2400 تکرار خواهد شد. می‌توان گفت مقارنه‌ها به خودی خود پدیده نادری نیستند، اما این مقارنه از 410 سال قبل که «گالیله» برای اولین‌بار با تلسکوپ به مشاهده آسمان پرداخته، بی‌تکرار بوده است. به نظر می‌رسد نام‌گذاری این پدیده به نام ستاره کریسمس پیشینه تاریخی دارد. به روایت انجیل متی، هم‌زمان با میلاد حضرت مسیح‌(ع) ستاره‌ای بر فراز سرزمین مقدس درخشید... . افراد زیادی در طول تاریخ برای یافتن دلیل علمی این ستاره تلاش کردند و حدسیات زیادی مطرح کرده‌اند. مقارنه مشتری و زحل، مقارنه مشتری و زهره، درخشش یک ابرنواختر (انفجار ستاره‌ای)، ظهور یک دنباله‌دار از گزینه‌های احتمالی برای ستاره مقدس هستند. هرچند هیچ‌کدام تا به امروز اثبات نشده، اما گمان رخ‌دادن یک مقارنه قوی‌تر است. ازاین‌رو اصطلاح ستاره کریسمس را به این مقارنه داده‌اند که البته مبنای علمی قوی ندارد. مقارنه به این معنا نیست که چند روز قبل یا چند روز بعد دو سیاره در کنار هم دیده نمی‌شوند. در حقیقت از 26 آذر تا پنجم دی، فاصله آنها از یکدیگر به اندازه یک‌پنجم قطر ماه خواهد شد. می‌توان چند شب قبل یا بعد هم از این هم‌آغوشی زیبا در آسمان لذت برد و در یکم دی‌ماه این فاصله به حداقل خود معادل یک‌دهم درجه خواهد رسید. اما نه به این معنا که این دو سیاره واقعا در فضا نیز به هم نزدیک شده و در کنار هم قرار بگیرند، بلکه از دید ناظران زمینی هم‌راستا‌شدن این دو و قرار‌گرفتن زحل پشت سیاره مشتری این نزدیکی ظاهری را به وجود می‌آورد. سیاره زحل از زمین بیش از یک‌ونیم میلیارد کیلومتر و مشتری 650 میلیون کیلومتر فاصله دارند. در زمان اوج مقارنه، این دو از یکدیگر حدود 900 میلیون کیلومتر فاصله دارند. این فاصله معادل شش‌ برابر فاصله زمین از خورشید است. بهترین زمان مشاهده این پدیده ساعت 17:30 روز دوشنبه یکم دی‌ماه در گرگ‌و‌میش غروب است و در میان صورت‌های فلکی قوس و جَدی روی می‌دهد. در داخل تلسکوپ علاوه بر مشاهده مشتری و زحل قادر خواهید بود تا اقمار آنها را نیز همچون ستارگانی کم‌فروغ در کنارشان مشاهده کنید. در داخل تلسکوپ چهار قمر گالیله‌ای مشتری با نام‌های کالیستو، گانیمد، اروپا و آیو را از چپ به راست قابل تشخیص هستند. همچنین بزرگ‌ترین قمر زحل با نام تیتان در سمت راست این سیاره مشهود است. اما از آنجا که مشتری و زحل بسیار نزدیک به افق غربی هستند، کمتر از دو ساعت برای مشاهده و عکس‌برداری از آن فرصت دارید؛ آن‌هم به شرطی که افق غربی باز و بدون ابری را داشته باشید. جالب است بدانید در 16 فوریه 7541 میلادی (5521 سال دیگر) در میان یکی از مقارنه‌های 20ساله این دو سیاره، مشتری دقیقا از روی زحل خواهد گذشت و آن را برای ساعاتی می‌پوشاند. این پدیده فوق‌العاده نادر اختفای سیاره‌ای نام دارد و بی‌شک در آن زمان جای همه ما خالی خواهد بود.