عامل قطعی برق رمز ارزها یا ضعف نیروگاهی؟
پرسش، دلیل خاموشی‌های این روزها است؛ ریشه بی‌برقی به خشک‌سالی برمی‌گردد یا مزارع استخراج رمزارز یا ضعف نیروگاهی؟
بی‌برقی آن‌هم در گرمای نیمه تیرماه امان مردم ایران را بریده و این را نه‌فقط از موتوربرق‌های کنار مغازه‌ها بلکه از نوشته‌های پر از عصبانیت کاربران شبکه‌های اجتماعی و حتی افزایش آمار نزاع در این روزها هم می‌توان مشاهده کرد. به عبارت دیگر روند کند واکسیناسیون کرونا و آغاز پیک تازه از شیوع این ویروس در ایران و ضرورت خانه‌نشینی از یک طرف و قطعی‌های مداوم برق و در ادامه آن مشکلات اینترنت و حتی آنتن‌دهی موبایل، زنجیره‌ای از مشکلات به‌هم‌پیوسته برای ایرانیان در این روزها ساخته است. در استان محروم سیستانوبلوچستان به این مشکلات باید بی‌آبی و شیوع گسترده ویروس کرونا را هم اضافه کرد و همین مصائب بار دیگر این استان را به سرخط اخبار رسانده است. دلیل این مصائب اگرچه شاید چندان برای مردم مهم نباشد، اما به نظر می‌آید راهکار و چاره اصلی در پرداختن به ریشه این مجموعه مسائل به‌هم‌پیوسته است و اگر مسئولان بخواهند راهی برای رفع اساسی این مشکلات پیدا کنند، به‌ناچار باید ابتدا سراغ ریشه مشکلات بروند. در این بین پرسش، دلیل خاموشی‌های این روزها است؛ ریشه بی‌برقی به خشک‌سالی برمی‌گردد یا مزارع استخراج رمزارز یا ضعف نیروگاهی؟
روزهای دشوار ساکنان سیستانوبلوچستان
مشکلات بی‌برقی، بی‌آبی و هم‌زمان گسترش کرونا روزهای دشواری را برای ساکنان سیستانوبلوچستان ساخته است. برای توضیح درباره این مشکلات ابتدا به عذرخواهی دیروز وزیر ارتباطات برگردیم. «محمد‌جواد آذری‌جهرمی» در پیامی توییتری نوشت: «متأسفانه در برخی نواحی، هشت ساعت برق مستمر شهری در دسترس نیست. در تلاش برای بهبودیم و از مشکل به‌وجود‌آمده پوزش می‌طلبیم». او در این پیام تأکید کرده است که باتری دکل‌های تلفن همراه، برای دو ساعت پاسخ‌گوی قطع برق‌اند؛ پس از تخلیه کامل، نیازمند هشت ساعت اتصال به شارژند تا به‌طور کامل شارژ شوند و ادامه داده که «همه باید پاسخ‌گو باشند». این عذرخواهی با واکنش فعالانی از سیستانوبلوچستان همراه شد که اعلام کردند در این استان و در برخی مناطق اصلا دکلی نیست و اگر دکلی هم باشد، باتری ندارد.
این اظهارات به‌خوبی شرایط سخت ساکنان این استان را نشان می‌دهد؛ مردمی که برای پیشگیری از ابتلا به کرونا آن‌هم در موج و پیکی که از این استان شروع شده، باید در خانه بمانند، اما بی‌برقی و نبود آب خانه‌نشینی را محال کرده است. علاوه‌براین، خاموشی‌های مداوم و بی‌برقی حتی به مناطق گرمسیری و جنوب ایران هم کشیده شده و حالا کارگرانی در عسلویه و خوزستان باید ساعاتی را بدون برق در دمای بالای ۴۵ درجه پشت سر بگذرانند.
وضعیت قرمز مصرف برق در ۴۰ درصد کشور
در لحظه تنظیم این گزارش (عصر دوشنبه) نقشه مصرف برق کشور نشان می‌دهد که وضعیت مصرف برق بیش از ۴۰ درصد استان‌های کشور قرمز است. علاوه‌براین، روایت رسمی می‌گوید که به دلیل افزایش شدید دما در کشور، مصرف برق کشور ۴۶هزار‌و ۲۶۶ مگاوات است. شرایط رنگین نقشه کشور نشان می‌دهد وضعیت مصرف برق استان‌های شرقی کشور بیش از حد مجاز بوده و هم‌اکنون قرمز است. قرمز‌شدن نقشه کشور به معنای افزایش احتمال خاموشی‌ها در آن استان‌هاست. کاهش
١٠درصدی مصرف برق در استان‌های قرمز می‌تواند شرایط آنها را به حالت بهتری تغییر دهد، اما چه شده که ایران در این تابستان تا به این اندازه با مشکل برق روبه‌رو شده است؟
خاموشی‌ها قابل پیش‌بینی بود؟
همین دیروز سندیکای صنعت برق نشستی خبری برگزار کرد و از دلایل اصلی این بی‌برقی و راهکارهای مقابله گفت. در این نشست رئیس هیئت‌مدیره با بیان اینکه وقوع خاموشی‌های امسال کاملا قابل پیش‌بینی بود، گفت: «نرخ رشد ظرفیت نیروگاهی کشور از ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹ به‌طور کلی نزولی بوده و از ۸.۸ درصد در سال ۱۳۸۹ به ۲.۲ درصد در سال ۱۳۹۹ کاهش یافته و رشد متوسط سالانه در ۱۰ سال گذشته سه درصد بوده است». علی بخشی با بیان اینکه در پنج سال اخیر سهم بخش تولید از مجموع سرمایه‌گذاری انجام‌شده حدود ۱۵ درصد بوده است، توضیح داد: «معادل ارزی سرمایه‌گذاری انجام‌شده نشان می‌دهد که روند سرمایه‌گذاری در صنعت برق از سال ۱۳۸۷ نزولی شده و از ۶.۵ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۷ به ۰.۶۳ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۹ رسیده است. این روند نزولی سرمایه‌گذاری با روند نزولی نرخ رشد افزایش ظرفیت نیروگاهی کشور هم همخوانی دارد». او با بیان اینکه روند رشد تقاضا در دهه گذشته صعودی بوده و به‌طور متوسط پنج درصد رشد داشته است، گفت: «این در حالی است که روند رشد ظرفیت تولید برق کشور در ۱۰ سال گذشته به‌طور متوسط نزولی بوده و متوسط رشد آن سه درصد بوده است. این تفاوت نرخ رشد منجر به شکاف عرضه و تقاضا می‌شود که در نتیجه آن حجم عرضه برق از حجم تقاضای برق جا مانده و منجر به خاموشی می‌شود». این توضیحات به‌خوبی نشان می‌دهد یکی از مسائل اصلی مشکلات این روزهای برق در کشور به نبود عزمی جدی برای رشد ظرفیت نیروگاه‌ها و در حالت کلی صنعت برق کشور برمی‌گردد؛ اما دراین‌بین رمزارزها تا چه اندازه تأثیرگذار است؟
رمزارزها نمی‌تواند عامل اصلی باشد
این روزها زیاد شنیده می‌شود که ایران به بهشت ماینرها و صاحبان مزارع رمزارز تبدیل شده و حتی یکی از دلایل اصلی خاموشی را همین موضوع می‌دانند؛ اما واقعیت چیست؟ به گفته رئیس هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق درخصوص استخراج غیرقانونی رمزارزها که به‌عنوان عامل بروز خاموشی‌های ابتدای سال ۱۴۰۰ مطرح شده، اگرچه به دلیل نبود اطلاعات دقیق نمی‌توان مبتنی بر داده استدلال کرد، ولی می‌توان مدعی شد که موضوع رمزارزها نمی‌تواند عامل اصلی باشد؛ چرا‌که شکاف بین عرضه و تقاضای برق روندی داشته که از سال‌های قبل وجود داشته و بدون ظهور رمزارزها (چه قانونی و چه غیرقانونی)، پدیده خاموشی باز هم مشاهده می‌شده است. بخشی در نشست خبری دیروز با اشاره به ظرفیت‌های صنعت برق گفت: این صنعت ۱۵۰ هزار اشتغال مستقیم ایجاد کرده و دو هزار بنگاه اقتصادی بزرگ و کوچک و متوسط در آن فعال هستند، سهم یک‌درصدی از تولید ناخالص داخلی دارد و سهم ارزش افزوده بخش تولید، انتقال و توزیع از کل ارزش افزوده صنعت برق ۵۶ درصد تخمین زده می‌شود. به گفته رئیس هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق سرمایه‌گذاری در صنعت برق از ۶.۵ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۵ به ۶۳۰ میلیون دلار در سال ۹۹ رسیده و تعداد قراردادهای متوقف در حوزه توزیع بیش از ۳۰۰ قرارداد و تعداد قراردادهای متوقف در حوزه انتقال بیش از صد قرارداد است.
راهکارهای جلوگیری از خاموشی‌ها
چه راهی برای مقابله با این خاموشی‌ها و به‌طور کلی مشکلات صنعت برق در ایران وجود دارد؟ این پرسش هم یکی از محورهای مهم بحث‌های این روزهای کارشناسان این حوزه است که در نشست خبری دیروز هم به آن پرداخته شد. در این نشست «پیام باقری»، نایب‌رئیس هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق، با اشاره به راهبردهای کلیدی صنعت برق گفت: اصلاح اقتصاد برق از طریق اصلاح نظام قیمت‌گذاری، تأمین مالی سرمایه‌گذاری و تسویه مطالبات بخش خصوصی مهم است. او با اشاره به اهمیت توسعه ساخت داخل و صادرات گفت: پشتیبانی از ساخت داخل و دانش‌بنیان، کاهش هزینه و سهولت دسترسی به مواد اولیه، پشتیبانی از بخش تولید در صنعت احداث و رفع موانع صادرات برق و خدمات مهندسی مواردی مهم و مورد توجه هستند. نایب‌رئیس هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق افزود: برای جلوگیری از خاموشی باید به افزایش ظرفیت تولید برق، متنوع‌سازی سبد عرضه و تغییر مدل کسب‌وکار تولید-مصرف برق، بهینه‌سازی مصرف برق (کاهش شدت مصرف)، اصلاح منحنی بار شبکه برق (پیک‌سایی)، نوسازی شبکه، بهینه‌سازی مصرف و توسعه تجدید‌‌پذیرها و تولید برق توجه شود.
باقری با اشاره به انتظارات صنعت برق از دولت سیزدهم گفت: اصلاح نظام قیمت‌گذاری، تشکیل نهاد تنظیم مقررات‌بخشی برق، تخصیص تسهیلات صندوق توسعه ملی برای تأمین بخشی از سرمایه طرح‌های زیربنایی برق، مولدسازی دارایی‌های راکد صنعت برق، رفع موانع بهره‌مندی از ابزارهای بازار سرمایه برای تأمین مالی و سرمایه‌گذاری در صنعت برق، تسویه مطالبات بخش خصوصی و ایجاد انضباط مالی در دستگاه‌های اجرائی و استفاده از روش‌هایی مانند اعتبار اسنادی داخلی برای پیشگیری از ایجاد بدهی به بخش خصوصی بخشی از انتظارات این صنعت است.