نگاهی به پیشرفت‌های صنعت بتن ایران در مصاحبه با حسین فروتن‌مهر، پدر صنعت بتن ایران
بتن؛ عامل اصلی استحکام انواع سازه
صنعت ساخت‌وساز و بخش عمران از بزرگ‌ترین بخش‌های صنعتی در تمامی کشورهاست. یکی از مهم‌ترین نکات در این صنعت، کیفیت بتن و ویژگی‌های آن است. چرا که از بتن برای افزایش استحکام، تطبیق‌پذیری و دوام سازه‌ها استفاده می‌شود.
بنابراین کیفیت ساخت‌وساز و طول عمر سازه‌ها ارتباط مستقیمی با کیفیت و مقاومت بتن دارد. برای درک پیشرفت‌ها و نیازهای صنعت بتن در کشور، امروز به‌سراغ یکی از افراد نامدار در این عرصه رفتیم که فعالیت‌های تحقیقاتی و اجرایی فراوانی در عرصه بتن داشتند و با عنوان پیشکسوت صنعت بتن ایران از ایشان یاد می‌شود.
نقطه آغاز؛ تلاش هرگز بدون پاداش نمی‌ماند
سلام. جناب فروتن مهر لطفا برای ما بگید که از کجا شروع کردید و چطور وارد حوزه بتن شدید؟
سلام، بله، حتما، هرچند باید کمی صبر داشته باشید تا من این 50 سال تلاش و حضور در عرصه بتن رو برای شما توضیح بدم. من حسین فروتن مهر، 73 سال دارم. به یاد میارم که در دوران دبیرستان و دانشگاه روزگار سختی از نظر مالی داشتم. به‌همین خاطر از همون دوره ناچار بودم که به کارهای مختلفی بپردازم که تدریس یکی از اون‌ها بود. در دوران دانشگاه هم به همین فعالیت‌ها مشغول بودم. تا این که یک روز با یک آگهی همکاری در زمینه طراحی دکور فروشگاهی روبه‌رو شدم. پس برای مصاحبه رفتم. اما به من گفته شد که هیچ حقوق قطعی برای این کار در نظر گرفته نشده و فقط در صورت کیفیت بالای کار و کسب نتایج مناسب برای شما حقوقی رو در نظر می‌گیریم.
با وجود نیاز مالی این کار رو در دست گرفتم و برای سه فروشگاه کفش در تهران دکور ساختم. اولی مغازه‌ای در سرچشمه، دومی در میدان خراسان و سومی در نازی‌آباد بود. بعد از اجرای کار، مسئول این کار جناب مرحوم حسین‌زاده من رو به دفترشون دعوت کردن. به من گفتن: پسرم! فروش مغازه‌ها و فروشگاه‌هایی که شما برای اون‌ها دکور زدی، چند برابر شده. ازم خواستن تا صورت مخارج رو براشون تهیه کنم.
من این کار رو انجام دادم و برای مثال نوشتم که برای یک فروشگاه، 330 تومن و برای دیگری 900 تومن و ... خرج کردم. ایشون که مدیری پخته و باتجربه بودن و بیش از دو هزار پرسنل داشتن مبلغی بسیار بیشتر رو به من دادن. من پول‌ها رو شمردم و گفتم که این خیلی بیشتر از مبالغیه که من خرج کردم. مرحوم حسین‌زاده بهم گفتن: نه! این پول مخارج شما نیست. این فقط پولیه که من به‌عنوان دستمزد این پروژه‌ها به شما می‌دم.
آقای حسین‌زاده از من خواستند که همکاریم رو با اون‌ها ادامه بدم. من گفتم دانشجوی رشته ساختمان هستم و نمی‌تونم تمام‌وقت کار کنم. با این حال ایشون از من خواستن که به‌طور نیمه‌وقت باهاشون همکاری کنم و مبلغ 4 هزار تومان رو به‌عنوان حقوق برای من در نظر گرفتن. بنابراین مشکلات مالی من اندک اندک حل شد و در ادامه به صنعت ساخت‌وساز وارد شدم و چیزی حدود 163 ساختمان در اون سال‌ها ساختم.
بهترین ساختمان‌ها با بتن خوب ساخته می‌شوند
آقای فروتن مهر از چه زمانی به حوزه بتن علاقمند شدید؟
من در سال 1354 شرکت فهاب بتن رو ثبت کردم. در طی این سال‌ها تجربه زیادی در صنعت ساختمان کسب کرده بودم و پروژه‌های بزرگ و ارزشمندی رو مثل مجتمع انبارهای نخست وزیری و ... اجرا کرده بودم و درآمد بالایی هم از این فعالیت‌ها کسب کرده بودم.
با همه این احوال همیشه با خودم فکر می‌کردم که یکی از نقایص ساخت‌وساز در ایران، مساله بتن است. زیرا بتن در آن سال‌ها دوام و مقاومت کمی داشت. برای مثال بتن بسیاری از پروژه‌ها چیزی در حدود 120، 140 یا 180 بود که این روزها اصلا قابل قبول نیست. بنابراین پیش از هرچیز شروع به مطالعه و تحقیق کردم. تعدادی کتاب مرجع و پیشرو به زبان انگلیسی در زمینه بتن تهیه کردم و اون‌ها رو مطالعه کردم.
دوام و تاب‌آوری بتن؛ مساله این است!
ورود عملی شما به حوزه بتن از چه زمانی بود؟
من همزمان با تحقیق در زمینه بتن، کارهای عملی رو شروع کردم تا کم کم اصول اولیه کار بتن رو آموختم. من می‌دونستم که اهمیت بتن برای توسعه کشور تا چه اندازه است. بنابراین روی تاب‌آوری، دوام و پایداری بتن کار کردم. آزمایشات مختلفی رو در این زمینه انجام دادم.
کم کم تونستم چند تراک میکسر تهیه کنم. چند مکان رو اجاره کردم و در همین دوره در فکر این بودم که بتونم یک مکان مستقل برای خودم داشته باشم. تا این که سرانجام این مکان رو راه‌اندازی کردم که محل امروزی کارخانه و آزمایشگاه بتن ما در نزدیکی تهران(انتهای نواب) است.
افزایش استحکام بتن یعنی؛ حفظ سرمایه‌های کشور
هدفی که در طول این سال‌ها به‌دنبالش بودید چه بود؟
در همین سال‌ها برای ارتقا شرایط بتن کشور، انجمن بتن رو راه‌اندازی کردیم و سال‌ها در این انجمن کار کردم تا سرانجام از اون‌ها جدا شدم. در واقع با همه تلاش‌ها هنوز به هدفی که داشتم به‌طور کامل نرسیده بودم. چون بتن باید دوام و تاب‌آوری بالایی داشته باشه و احساس می‌کردم اگر این اتفاق بیفته، سرمایه کشور حفظ می‌شه. برای دستیابی به این هدف کار عملی زیادی انجام شد و بخش مهم این کارها، تحقیق عملی روی بتن در آزمایشگاه بتن مجموعه ما بود. ما بیش از هر چیز بر روی قوام و استحکام بتن کار کردیم و به مرحله‌ای رسیدیم که بسیاری از پیمانکاران پروژه‌های بزرگ برای تهیه و اجرای بتن به‌سراغ ما اومدن.
در همین سال‌ها ذوب آهن ساختم، سدهای کوچک ساختم و بخش بتن صدها پروژه بزرگ رو اجرا کردم. برای هر کدوم از این پروژه‌ها باید کارهای بزرگی انجام می‌شد. برای مثال مهندسان می‌دونن که برای ساخت ذوب آهن چه کارهای عظیمی باید انجام بشه و به چه توان مهندسی و اجرایی بالایی در زمینه بتن نیازه.
مجموع این فعالیت‌ها به مرحله‌ای رسید که امروز فقط در دفتر شرکت چیزی در حدود 150 لوح افتخار حاصل از این سال‌ها گردآوری شده.
تعهد به تولید بتن باکیفیت و اجرای پروژه‌هایی عظیم در کشور
جناب فروتن مهر انگیزه اساسی شما از کار در زمینه بتن چه بوده؟
شاید بسیاری از افراد اهمیت مساله بتن رو ندونن. برای درک بهتر کافیه به این نکته اشاره کنم که بتن باارزش‌ترین و پرمصرف‌ترین کالای کشورها بعد از آبه. از طرف دیگه روزانه صدها میلیارد تومان هزینه بتن در کشور می‌شه. درحالی‌که اگر بتن کیفیت بالایی نداشته باشه، درست مثل اینه که ما این سرمایه رو دور ریخته باشیم. بنابراین کار بر روی بتن و افزایش کیفیت بتن به‌معنای حفاظت از سرمایه‌های ملیه.
با این نگاه بود که ما تونستیم پروژه‌های عظیمی رو اجرا کنیم و نتایج کارمون چنان کیفیتی داشت که بازخوردهای بسیار مثبتی رو دریافت کردیم. برای مثال من در تهران پروژه‌های بتن بیمارستان‌های بسیاری رو اجرا کردم از بیمارستان امام خمینی و بیمارستان شریعتی تا بیمارستان آتیه و مراکز درمانی و خدماتی دیگه. همین الان ما در حال طراحی و اجرای بتن در بخش‌های مربوط به ساختمان پلاسکو و بسیاری از پروژه‌های مشهور تهران هستیم.
موفقیت هرگز اتفاقی نیست!
جناب فروتن مهر دلیل موفقیت‌تون رو در حوزه بتن چی می‌دونید؟
در واقع من در هر حوزه‌ای اگر وارد می‌شدم، شرایط موفقیت رو ایجاد می‌کردم. چون به پیشرفت مداوم اعتقاد دارم. حالا ولی عادت به پیشرفت مداوم و پشتکار با علاقه همراه بشه، موفقیت بدون تردید در سطوح بالا ممکن می‌شه. یادمه زمانی پای نقشه‌ها میزان مقاومت بتن در حدود 210 یا 220 نوشته می‌شد و من همیشه به این میزان کم مقاومت بتن اعتراض داشتم. اما اعتراض به‌تنهایی مشکلی رو حل نمی‌کنه. بنابراین با تحقیق، آزمایش و کار عملی، مقاومت بتن رو افزایش دادم.
امروز ما بتن‌هایی تولید می‌کنیم که عمر اون‌ها رو با افتخار در حدود 700 تا 1000 سال عنوان می‌کنیم. شاید تصورش برای برخی افراد دشوار باشه اما این حقیقتیه که پشتوانه‌‌اش، تحقیقات و نتایج عملی آزمایش‌هاست. ما بیش از 15 نوع بتن تولید می‌کنیم که هر کدوم از اون‌ها دارای نقاط قوت و ویژگی‌های خاص هستن و می‌شه از اون‌ها در پروژه‌های مختلف عمرانی و بخش‌های مختلف ساختمان استفاده کرد.
نکته دیگه این‌که مساله برای من فقط علاقه به حوزه بتن نیست. من اون رو به شکل دینی بر گردن خودم می‌بینم. در واقع این علاقه برای من به شکل یک وظیفه در اومده. وظیفه تلاش روزافزون برای ارتقا ویژگی‌ها و مقاومت بتن. ما آزمایشگاهی داریم که در اون هر روز برای افزایش مقاومت و کیفیت بتن کار می‌کنیم و این نتیجه تلاش‌های یک تیم 17، 18 نفره از مجربترین مهندسان در این زمینه است.
امروز ما برای بتن شناسنامه صادر می‌کنیم و این کاریه که برای هر پروژه انجام می‌شه. ما حتی از بتنی که در پروژه‌ها می‌ریزیم، چند روز بعد هم نمونه می‌گیریم، نمونه‌ها رو آزمایش می‌کنیم و نتایج رو به پیمانکاران و مهندسان پروژه ارائه می‌‌دیم.
چشم‌انداز صنعت بتن کشور
آقای فروتن مهر آینده صنعت بتن در کشور رو چطور می‌بینید؟
تا دهه هفتاد در ایران شرایط بتن، شرایط مطلوبی نبود و اگر به اوایل انقلاب برگردیم، این شرایط بسیار بدتر بود. برای مثال تا همین 15 سال پیش، بتن در ایران بدون افزودنی تولید می‌شد؛ اما امروز در این مجموعه چیزی به نام بتن بدون افزودنی نداریم. ما از انواع افزودنی‌های بتن برای ایجاد کیفیت مطلوب و ساخت بتن‌هایی با ویژگی‌های سفارشی و اختصاصی استفاده می‌کنیم. یادم میاد زمانی برای افزایش مقاومت بتن کتاب‌های زیادی رو ترجمه می‌کردم. در نتیجه همین تحقیقات و پیشرفت‌ها ما به شرایطی رسیدیم که امروز پنل‌هایی از بتن می‌سازیم که از سنگ‌های ساختمانی زیباتر هستن.
در واقع نکته اساسی اینه که مردم، سازندگان، مهندسان، دانشجویان و پیمانکاران با تفاوت‌های بتن خوب و بد آشنا بشن. چون تفاوت زیادی از نظر هزینه بین این بتن‌ها وجود نداره؛ درحالی‌که دوام اون‌ها تفاوت زیادی داره. ما می‌تونیم از زلزله اخیر ترکیه درس‌های زیادی بگیریم یا حتی زلزله‌هایی با شدت کمتر در کشور خودمون و ببینیم چه عاملی باعث می‌شه بتن یک پروژه با کمترین لرزشی می‌ریزه. بنابراین هدف اصلی آموختن تفاوت‌های بتن خوب و بد و تلاش مداوم برای افزایش کیفیت بتنه. اگر همه ما به این سمت حرکت کنیم قطعا شاهد پیشرفت‌هایی چشمگیر در عرصه ساخت‌وساز و بخش بتن در کشور هستیم.
