آخرین گزارش از وضعیت مشاغل زیان‌آور در ایران:
بازنشستگان مشاغل سخت رکورد زدند/ صندوق‌ها در بحران، جوان‌ها بیکار
در حالی که سهم بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور در بسیاری از کشورهای جهان بین ۱ تا ۴ درصد از کل بازنشستگان است، این رقم در ایران به ۲۱ درصد رسیده است. روند رو به رشد این بازنشستگی‌های زودهنگام، فشار سنگینی بر صندوق‌های بیمه‌ای وارد کرده چرا که هزینه‌ی هر بازنشسته‌ی حدود ۱.۷ میلیارد تومان تخمین زده می‌شود. رها شدن و عدم نظارت بر قوانین حوزه‌ی کار هم صندوق‌های بیمه را به ورشکستگی کشانده و هم اشتغال برای جوانان را دور از دسترس کرده است.
به گزارش شرق، اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی با عنوان « بررسی و آسیب شناسی مشاغل سخت و زیان آور در ایران. با تأکید بر اجرای تبصره دو ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی» منتشر کرده است که به باور کارشناسان حوزه کار، یکی از کامل‌ترین گزارش‌هایی است که تا امروز درباره‌ی مشاغل سخت و زیان‌آور تدوین شده است.
در ادامه چکیده‌ای از اطلاعات این گزارش امده است.
افزایش بی‌ضابطه بازنشستگی‌های پیش از موعد
در حالی که بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند تا محیط کار را ایمن کنند و دامنه‌ی مشاغل سخت و زیان‌آور را محدود کنند، در ایران مسیر برعکس طی شده است. روند رو به افزایش این دسته از بازنشستگی‌ها، فشار سنگینی بر صندوق‌های بیمه‌ای وارد کرده و هم‌زمان، جوانان را از فرصت‌های شغلی محروم کرده است. بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که اجرای تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی، به‌جای آنکه نیروی کار را از محیط‌های پرخطر نجات دهد، صرفاً موجب افزایش بی‌ضابطه‌ی بازنشستگی‌های پیش از موعد شده است.
طبق آخرین داده‌ها، تا پایان سال ۱۴۰۱ حدود ۵۵۰ هزار نفر در قالب مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شده‌اند. این یعنی ۲۱ درصد کل بازنشستگان تأمین اجتماعی، در حالی که این رقم در بسیاری از کشورهای دیگر بین ۱ تا ۴ درصد است. متوسط سن بازنشستگی این افراد ۴۶.۹ سال است، یعنی در حالی که هنوز توان کار دارند، از چرخه‌ی اشتغال خارج می‌شوند. اما مشکل از همین‌جا شروع می‌شود؛ بسیاری از این افراد به‌دلیل ناکافی بودن مستمری، دوباره وارد بازار کار می‌شوند، آن‌هم در همان مشاغل قبلی. نتیجه چه شد؟ تهدید فرصت‌های شغلی برای نیروهای جوان‌تر و بی‌تأثیر شدن فلسفه‌ی این نوع بازنشستگی.
هر بازنشسته ۱.۷میلیارد هزینه
بازنشستگی زودهنگام در این مشاغل، بار مالی وحشتناکی برای صندوق‌های بازنشستگی ایجاد کرده است. هزینه‌ی هر بازنشسته‌ی سخت و زیان‌آور در سال ۱۴۰۳، حدود ۱.۷ میلیارد تومان برآورد شده است. دلیل این هزینه‌ی سرسام‌آور، دو عامل است: کاهش سال‌های پرداخت حق بیمه و افزایش طول دوره‌ی دریافت مستمری. با این روند، ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی دور از انتظار نیست.
این درحالی است که طبق قانون، هدف اصلی این قانون، سالم‌سازی محیط کار بوده است، اما در عمل این اتفاق نیفتاده.
گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تنها ۳ درصد کارگاه‌هایی که موظف به سالم‌سازی محیط کار بوده‌اند، این کار را انجام داده‌اند. چرا؟ چون هیچ ضمانت اجرایی قوی‌ای برای الزام کارفرمایان وجود ندارد. در نتیجه، به‌جای اینکه کارفرما شرایط کار را ایمن کند، ترجیح می‌دهد کارگر را زودتر بازنشسته کند و از هزینه‌های اصلاح محیط کار فرار کند.
موج قوانین غیر شفاف و تبعیض‌آمیز
بدتر اینکه بررسی‌های بازوی پژوهشی مجلس نشان می‌دهد که قوانین مربوط به بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور، تبعیض‌آمیز و غیرشفاف هم هست. شدت سختی مشاغل در نظر گرفته نمی‌شود و برخی مشاغل بدون ضابطه به این فهرست اضافه شده‌اند. برای مثال، خبرنگاری در سال ۱۳۸۶ به‌عنوان یک شغل سخت و زیان‌آور به رسمیت شناخته شد، اما به باور کارشناسان مرکز پژوهش‌ها، این تصمیم بدون بررسی‌های دقیق کارشناسی بوده است. همین موضوع باعث شده که گروه‌هایی از جامعه‌ی شاغلین احساس کنند که در دریافت مزایای بازنشستگی مورد تبعیض قرار گرفته‌اند.
لزوم بازنگری مشاغل سخت
مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد کرده که به‌جای تداوم روند فعلی، اصلاحات اساسی در این حوزه صورت بگیرد. برخی از راهکارهای مطرح‌شده عبارت‌اند از:
• تعیین سازوکار شفاف برای تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور به‌جای سیستم فعلی که سلیقه‌ای و غیرقابل‌پیش‌بینی است.
• ایجاد ضمانت اجرایی برای سالم‌سازی محیط کار و الزام کارفرمایان به رعایت استانداردهای ایمنی.
• درجه‌بندی شدت سختی مشاغل و ارائه‌ی حمایت‌های متنوع (به‌جای بازنشستگی زودهنگام برای همه‌ی گروه‌ها).
• حذف تصمیم‌گیری‌های دستی و جایگزینی آن با سامانه‌ی الکترونیکی تا فساد و پارتی‌بازی در روند تشخیص کاهش یابد.
• اصلاح سیستم بیمه‌ای و در نظر گرفتن محاسبات دقیق بیمه‌ای برای جلوگیری از کسری صندوق‌های بازنشستگی.
