نقدی بر تاریخ‌سازی درباره آذربایجان
صالح سجادی، شاعر و پژوهشگر، در نشست دوم اسفند در تبریز به مناسب روز جهانی زبان مادری، با دادن نسبت نادرستی به احمد کسروی مبنی بر وارد‌شدن ترکان سلجوقی پس از نبرد دندانقان به ایران و پهلوی (یکی از شاخه‌های زبان‌های ایرانی) در مورد زبان مردم آذربایجان، مدعی شد این ناحیه از اساس ترک بوده و هجوم ترکان عامل ترک‌زبان‌شدن نبوده است. او اضافه کرد که ریشه ترک‌ها به گوتی‌ها و سومری‌ها بر‌می‌گردد.
احسان صادقی
صالح سجادی، شاعر و پژوهشگر، در نشست دوم اسفند در تبریز به مناسب روز جهانی زبان مادری، با دادن نسبت نادرستی به احمد کسروی مبنی بر وارد‌شدن ترکان سلجوقی پس از نبرد دندانقان به ایران و پهلوی (یکی از شاخه‌های زبان‌های ایرانی) در مورد زبان مردم آذربایجان، مدعی شد این ناحیه از اساس ترک بوده و هجوم ترکان عامل ترک‌زبان‌شدن نبوده است. او اضافه کرد که ریشه ترک‌ها به گوتی‌ها و سومری‌ها بر‌می‌گردد.
احمد کسروی رساله «زبان آذری» را نخستین بار در ۱۳۰۴ خورشیدی منتشر کرد که به گفته برخی، اولین اقدام علمی در راستای گردآوری داده‌های مربوط به زبان پیشین مردم آذربایجان است. اما ۵۰ سال پیش از او، محمدحسن‌خان مراغه‌ای در کتاب مرآت البلدان ناصری به روشنی نام زبان پیشین مردم آذربایجان را آذری (پهلوی) نامیده است. آیا این تنها سند درباره زبان مردم آذربایجان است؟ مسلما نه. الیعقوبی هزارو ۱۵۰ سال پیش، ابن حوقل هزارو ۱۰۰ سال پیش، یاقوت حموی، بلعمی، ابن اثیر، علی حریری ۸۰۰ تا هزار سال پیش و انبوهی دیگر که فرصت برشمردن آنان نیست، واژه آذری را در مفهوم مردم آذربایجان و زبان آنان به کار گرفته‌اند. سیاحت‌نامه اولیا چلپی (جهانگرد دوره عثمانی) نیز در کمتر از چهار سده پیش اشاره می‌کند که مردم آذربایجان به زبان پهلوی سخن می‌گویند. اشاره به زبان ملی و تاریخی فارسی در آثار تاریخی متأخر: زین‌الاخبار، تاریخ بیهقی، تاریخ سیستان، جامع‌التواریخ، عالم‌آرای عباسی، شرف‌نامه بدلیسی، جهانگشای نادری که همه اینها در دوران حکومت ترکان و مغولان هستند.
ابو‌عبدالله حمزه بن حسن اصفهانی ادیب در کتاب تاریخ سنی
ملوک الارض و الانبیا، مورخ دوره اسلام در هزارو ۱۰۰ سال پیش، تبار ایرانی‌ها را آریایی می‌نامد. همچنین در کتاب التنبیه علی حدوث التصحیف، چاپ دارصادر بیروت، پنج زبان رایج در ایران را مورد بحث قرار می‌دهد: فهلوی (پهلوی)، دری، فارسی، خوزی و سریانی که فهلوی زبان رایج در آذربایجان و ری و اصفهان و همدان و بروجرد و نهاوند بوده است. ابن مقفع (۱۴۲ ق) نیز زبان مردم آذربایجان را پهلوی می‌نامد.
کتاب المسالک الممالک اصطخری، صوره‌الارض ابن حوقل و احسن‌التقاسیم ابن مقدسی به صراحت بیان می‌کنند که زبان مردمان این منطقه گویش‌های پارسی بوده و پارسی را فرا‌داشتند و تا دوره ایلخانی زبان ترکی رواج نداشته است.
زبان و فرهنگ سومری آن‌طورکه ریشه‌های هندو-اروپایی را داراست، هیچ مشابهت آلتایی ندارد، اما ایشان بدون اشاره به منبع علمی این ادعا را عنوان کردند. پروفسور گردن ویتاکر (Gordon Whittaker) و گنزالو روبیو (Gonzalo Rubio) ارتباط زبان سومری را با زبان‌های ایرانی می‌دانند. ویتاکر در مقاله Indo- European before Indo- Europeans? New evidence from» Mesopotamia» و «Traces of an early Indo- European Language in Southern Mesopotamia» بیان می‌کند که اصطلاحات چند‌هجایی که ریشه سومری ندارند، می‌توانند نشان دهند که شبیه کلمات هندو-اروپایی تقسیم‌پذیر با معانی مشابه هستند. علاوه بر این، سیستم نوشتاری خط میخی را می‌توان نشان داد که آثار نفوذ هند و اروپایی را در نشانه‌های خود دارند.
استفن نپ (Stephen Knapp) در مقاله «Death of the Aryan Invasion Theory» اشاره می‌کند که تمدن‌های اروپایی، خاورمیانه و هند از یک منشأ سرچشمه گرفته‌اند و یورشی به دیگر فلات‌ها از جانب آریایی‌ها در کار نبوده است.
مادان لعل گوئل (Madan Lal Goel)، استاد دانشگاه فلوریدا، در مقاله «Myth of Aryan Invasion of India» اشاره می‌کند که مطالعات زبان‌شناختی نشان می‌دهد که ارتباط گسترده‌ای میان شمال و جنوب هند وجود دارد و کشفیات باستان‌شناسی نشان می‌دهد آریایی‌ها از دیرباز در این ناحیه سکونت داشته‌اند و سخن از هجوم آنان از آسیای مرکزی دروغ استعمارگران انگلیسی بود. کتاب دانشنامه کاشان نیز دلایل متعدد رد مهاجرت آریایی‌ها به ایران را بررسی می‌کند و به نتیجه پرباری در رابطه با ایران می‌رسد.
لارنس آستین وادل (Laurence Austine Waddell) در کتاب‌های «رمزگشایی مهرهای هندو-سومری» و «خاستگاه آریایی الفبا: افشای نسب سومری- فینیقی حروف کهن و مدرن ما» و مقاله «پادشاهان و خدایان هندوئی در فهرست پادشاهان سومر» به ریشه‌های آریایی سومریان می‌پردازد.
شهلا نصرت در مقاله «فلات ایران؛ زادگاه حماسه گیلگمش» اشاره می‌کند که این اسطوره در داستان‌های بین‌النهرینی ریشه ایرانی دارد.
جاکومو بندتی (Giacomo Benedetti) به ارتباط صریح سومریان و هندو-اروپاییان اشاره می‌کند. محمدعلی سجادیه نیز در کتاب نیاکان سومری ما، به‌صراحت به الگوبرداری سومریان از زیگورات‌سازی ایرانیان اشاره می‌کند.
مجله New Scientist در مقاله World`s most-spoken Languages may have arisen in ancient» Iran» اثر کالین باراس (Colin Barras)، ایران را خاستگان آغازین زبان‌های هندو-اروپایی نامیده است.
پروفسور تماز گامکرلیدزه (Tamaz V. Gamkrelidze) و همچنین زبان‌شناس مشهور ویاچسلاو ایوانف (Vyacheslav V. Ivanov) در مقاله «Comparative notes on Caucasian and indo- European» و چندین استاد دانشگاه‌های استنفورد و دیگر، زبان‌های گوتی را به خانواده هندو-اروپایی نسبت می‌دهند.
پروفسور هنینگ (Henning) در مقاله «The first Indo- Europeans in History» گوتی را جزء زبان‌های هندو-اروپایی می‌داند.
مطالعه کتاب عباس جوادی، زبان آذربایجان در گذر زمان، پاسخ‌گوی صد پرسش در رابطه با زبان مردم آذربایجان در بستر تاریخ و فرهنگ ایران و منطقه از عهد باستان تا آینده زبان آذربایجان است و کتاب جهانشاه درخشانی، دانشنامه کاشان که درمورد تاریخ ایران باستان و تمدن‌های اولیه و بر پایه صدها منابع پژوهشی است، منبع بسیار مفیدی برای خوانندگان خواهد بود.
