تاثیر تغییر ساعت بر مصرف انرژی چیست؟

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق ؛ در‌حالی که افزایش بی‌رویه مصرف برق در ایران چالش‌های پایداری شبکه را دوچندان کرده، وزارت نیرو با ارائه بسته‌های مدیریت مصرف، تغییر ساعت رسمی و الزام ادارات به استفاده از انرژی خورشیدی، برنامه‌ای جدی برای عبور کم‌هزینه از فصل گرم ترسیم کرده است. اما آیا این تدابیر برای جلوگیری از خاموشی‌ها کافی خواهد بود؟ «تغییر ساعت رسمی کشور معادل ساخت یک نیروگاه حرارتی بزرگ، صرفه‌جویی در مصرف برق به همراه دارد.» این جمله کلیدی وزیر نیروی دولت چهاردهم، عباس علی‌آبادی، در مراسم آغاز برنامه‌های عملیاتی مدیریت مصرف برق در سال جاری است؛ مراسمی که روز دوشنبه اول اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ در ساختمان ستادی وزارت نیرو برگزار شد؛ جمله‌ای که از منظر اقتصادی و محیط‌زیستی، حاوی نکات قابل‌توجهی است.

عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو در این مراسم- که بیش از آنکه یک افتتاحیه رسمی باشد- آغاز رسمی سیاست‌های عبور از بحران تابستان تلقی می‌شد، بیان داشت: «مصرف برق در ایران طی چند دهه اخیر ۲۲ برابر شده، حال آنکه رشد جمعیت در همین بازه، تنها ۲.۵ برابر بوده است.» این آمار تنها یک پیام مهم دارد: «مصرف انرژی در ایران دیگر تابع منطق جمعیتی نیست، بلکه محصول ناتوانی در نهادینه‌سازی فرهنگ مصرف بهینه، ضعف در بازسازی زیرساخت‌ها و عدم هماهنگی میان رشد اقتصادی و الگوی بهره‌برداری از انرژی است.»

تغییر ساعت، برگ برنده یا راهکار موقت؟

بحث تغییر ساعت رسمی کشور از دیرباز در میان صاحب‌نظران و مدیران حوزه انرژی محل بحث و گفت‌و‌گو بوده است. وزیر نیرو با صراحت اعلام کرد: «تغییر ساعت رسمی کشور منجر به صرفه‌جویی بیش از ۱۰۰۰ مگاوات در مصرف برق می‌شود.» این میزان معادل ظرفیت تولید یک نیروگاه حرارتی بزرگ است. اما این پرسش همچنان باقی است که در فقدان اصلاحات ساختاری و کنترل رفتار مصرف‌کنندگان، تغییر ساعت تا چه حد می‌تواند اثرگذار باقی بماند؟ به گفته کارشناسان انرژی، تغییر ساعت رسمی، یک راهکار کم‌هزینه و مناسب است، اما نیاز مشارکت مردمی و تهیه زیرساخت دیگر هست که در کنار آن باید ابزار‌های انگیزشی، اقتصادی و فناورانه نیز به‌کار گرفته شوند تا رفتار مصرف‌کننده به صورت پایدار اصلاح شود.

سیاست دولت: الگوسازی و اجبار برای توسعه انرژی‌های نو

نکته مهم دیگری که در سخنان وزیر نیرو دیده می‌شود، عبور از توصیه به اجبار در سیاست‌گذاری است. علی‌آبادی تاکید کرده است: «تمام ادارات و دستگاه‌های دولتی موظف هستند فراتر از الزامات قانونی نسبت به نصب و توسعه نیروگاه‌های خورشیدی اقدام کنند.» این سخن، یک چرخش مهم در نگاه دولت به مساله تجدیدپذیر‌ها را نشان می‌دهد. 

اگرچه قانون، الزاماتی برای استفاده از انرژی‌های پاک در نهاد‌های عمومی مقرر کرده، اما دولت حالا فراتر از قانون، سیاست الزام‌آور را در پیش گرفته است. از دیدگاه کارشناسی این جهت‌گیری نشانه‌ای مثبت خواهد بود، مشروط بر آنکه منابع مالی و تسهیلات کافی نیز برای اجرا درنظر گرفته شود.

از مشارکت مردمی تا برخورد با صنایع پرمصرف

علی‌آبادی با اشاره به همکاری مردم در فصل زمستان برای کاهش مصرف انرژی، ابراز امیدواری کرد که در تابستان نیز این همراهی ادامه یابد. در این میان، اما یک پیام هشدارآمیز نیز به گوش می‌رسید: «صنایعی که بهینه‌سازی مصرف را جدی نگیرند، در اولویت اعمال محدودیت قرار خواهند گرفت.» این نخستین‌بار است که یک مقام عالیرتبه دولت به ویژه در جایگاه وزیر نیرو به صراحت از اولویت‌بندی تامین برق براساس بهره‌وری صحبت می‌کند. 

وی همچنین افزود: «بسیاری از تولیدات صنایع کشور ارزش معادل انرژی مصرف‌شده را ندارند»؛ جمله‌ای که می‌تواند آغازگر جدی‌ترین بازنگری‌ها در سیاست صنعتی ایران بر پایه شدت مصرف انرژی باشد. به نظر می‌رسد وزارت نیرو قصد دارد ضمن حمایت از صنایع بهره‌ور، فشار بیشتری به صنایعی وارد کند که بدون ارتقای تکنولوژی و بهینه‌سازی، سهم قابل توجهی از برق کشور را به مصرف می‌رسانند.

۳۶ بسته مدیریت مصرف در راه است

همچنین وزیر نیرو از تدوین و اجرای ۳۶ بسته مدیریت مصرف برای فصل گرم خبر داد. اگرچه جزییات این بسته‌ها منتشر نشده، اما طبق تجربه سال‌های گذشته، این بسته‌ها شامل مواردی، چون تشویق به مصرف در ساعات غیرپیک، خاموشی‌های هدفمند صنایع، محدودیت در مصرف کولر‌های گازی در ادارات و راه‌اندازی سامانه‌های رصد و هشدار مصرف خواهند بود. اما چالش اصلی، ضمانت اجرایی این بسته‌هاست. به گفته یکی از کارشناسان پیشین صنعت برق «در سال‌های گذشته بسیاری از مصوبات مدیریت مصرف تنها در سطح بخشنامه باقی مانده‌اند، چون نظام پایش و پاداش و تنبیه روشنی وجود نداشته است.»

نیروگاه حرارتی یا نیروگاه صرفه‌جویی؟

در خلال صحبت‌های علی‌آبادی، یک گزاره برجسته بود: «صرفه‌جویی در مصرف، معادل ایجاد یک نیروگاه است.» این نگاه، حاصل یک تحول گفتمانی در مدیریت انرژی است؛ جایی که به جای افزودن ظرفیت تولید، بر مدیریت هوشمند تقاضا تمرکز می‌شود. باتوجه به هزینه‌های بالای ساخت نیروگاه‌های جدید، رشد مصرف خارج از کنترل و محدودیت منابع مالی، راهی جز «نیروگاه صرفه‌جویی» باقی نمی‌ماند. تجربه کشور‌های موفق در مدیریت انرژی نیز نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در بهینه‌سازی مصرف، بسیار مقرون به صرفه‌تر از توسعه تولید است.

تعمیرات نیروگاهی؛ آماده برای فصل گرم؟

وزیر نیرو در پایان از اتمام برنامه تعمیرات نیروگاه‌های حرارتی تا پایان اردیبهشت خبر داد و گفت: «واحد‌های نیروگاهی به تدریج وارد مدار خواهند شد و صنعت برق آماده ورود به اوج بار فصل گرم خواهد شد.» این نکته از آن رو اهمیت دارد که در تابستان سال گذشته، برخی خاموشی‌ها ناشی از تاخیر در ورود نیروگاه‌ها به مدار بوده است. به‌روزرسانی اطلاعات فنی، کاهش تلفات شبکه و پایش لحظه‌ای وضعیت مصرف، سه مولفه کلیدی برای عبور از تابستان ۱۴۰۴ بدون خاموشی گسترده هستند.

عبور از خاموشی‌های پیش رو نیازمند اتحاد ملی

برنامه‌های وزارت نیرو هرچند نسبت به سال‌های قبل هدفمندتر و با رویکرد‌های متنوع‌تری تدوین شده‌اند، اما عبور از تابستان پیش‌رو بدون خاموشی، نیازمند مشارکت همه‌جانبه است؛ از مصرف‌کننده خانگی گرفته تا واحد‌های صنعتی و نهاد‌های دولتی. گام‌هایی مانند تغییر ساعت رسمی، الزام به استفاده از خورشید و بسته‌های مدیریت مصرف، زمانی به نتیجه می‌رسند که مردم به این باور برسند که صرفه‌جویی، نه فقط یک انتخاب اقتصادی، بلکه ضرورتی ملی برای عبور از بحران انرژی است. در عین حال، توسعه سریع منابع تجدیدپذیر، دیجیتالی‌سازی شبکه، نصب کنتور‌های هوشمند و ارائه تعرفه‌های شناور براساس الگوی مصرف، چهار گام اساسی دیگری هستند که وزارت نیرو باید در ماه‌های آینده پیگیری کند تا گذار به یک سیستم انرژی پایدار، تنها در حد شعار باقی نماند.